1968 г. Меліярацыя прыйшла на Спораўскае балота. Фота з архіва аўтара.
У цэнтры Мінска, на задворках вялікіх дамоў, сярод павуціння пратаптаных сцежак, што скарачаюць шляхі, прыляпілася да цаглянай сцяны высокая галубятня.
Кожны раз, праходзячы міма, я бачу галубоў, пасеўшых на седалах за высокай металічнай сеткай, зусім не падобных на растлусцелых сабратаў, што акупавалі плошчы і двары Мінска. Бачу, калі ўжо цёмна, свет у іх дыхтоўным, жалезным доміку, бачу мужчыну сярэдняга веку, гаспадара гэтых забытых сучасным горадам птушак.
Яшчэ нядаўна я бачыў яго з хлопчыкам, амаль падлеткам з безабаронна аблыселай, да сіняватасці, галавой. Аднойчы хлопчык нешта гаварыў галубам, і ў ягоных словах я пачуў палескую гаворку — дзіўная пявучая вязь з беларускіх, польскіх, украінскіх і ўласна палескіх выразаў і слоў. Галубы ціхім буркаваннем нешта адказвалі яму на той жа, як падалося, гаворцы. І гэта быў адзіны выпадак з мноства магчымасцяў, калі я, збочыўшы са сцежкі, мог без боязі падыйсці, каб распытаць мужчыну і хлопчыка аб іхнім папярэднім, далёкім, па ўсім, ад сталічнага, жыцці. Жыцці, ад якога, здавалася мне, толькі што і засталіся галубятня і галубы. Але не адважыўся.
Потым іх не стала, мужчыны і хлопчыка. Потым мужчына з’явіўся адзін. Я спыніўся наводдаль. «Памёр, — вымавіў мужчына, — белая кроў...»
Не, я так і не адважваюся падыйсці з размовай, калі бачу яго, нерухома і моўчкі седзячага на скрыні за металічнай сеткай. І галубоў, што таксама моўчкі і нерухома расселіся па седалы.
Калі-некалі, праўда, нехта з галубоў узмахвае крыламі ўслед...
Быў у маім жыцці яшчэ выпадак, калі я хацеў, але так і не адважыўся распытаць чалавека аб ягоным мінулым жыцці.
Той выпадак быў у 1968-м. А чалавекам была старая з вялікай вёскі Сігневічы, што ў Бярозаўскім раёне, на ўскрайку знакамітага Спораўскага балота. Дакладней, не з вёскі, а з хутара недалёка, ад якога засталіся толькі перакручаныя ствалы груш, рэшткі печы, комін ды стары, магутны, у тры абхваты, дуб.
У тыя часы ці не ўвесь народ, асабліва камсамольскі, тросся ад ліхаманкі меліярацыі. І не проста меліярацыі, а МЕЛІЯРАЦЫІ ПАЛЕССЯ. Гэта сёння страшнавата гучыць. А тады гучала натхнёна.Вельмі ўжо карцела выблытацца з «спрадвечнай галечы і адсталасці».
Яны працавалі нібыта звяры, тыя сігневіцкія камсамольцы, развараціўшы балота з дапамогай жалезных грукоцячых страшыдлаў. Я пасяліўся ў іх па газетнай справе, дапамагаючы ўкладваць дрэнажныя трубкі, абгортваць шклопаперай швы паміж імі дзеля надзейнай фільтрацыі...
У перапынках, у цішыні чутны быў звон празрыстай вады, што імклівым ручаём сцякала ў меліяратыўны роў. А далей — Ясельдай, Прыпяццю ды Дняпром — у Чорнае мора...
А потым яны ўзяліся за хутар. Але ўпёрліся ў дуб. Я глядзеў, як катавалі яны яго бульдозерам з розных бакоў, пакідаючы толькі надрэзы ды падраную кару на ствалы.Вось тады я і ўбачыў старую.
У нейкай непрытомнасці яна бадзялася па хутары, як бадзяюцца пагарэльцы па папялішчы, нешта вышукваючы ў рэштках ад мінулага жыцця. Я, быў, крануўся да старой паразмаўляць. Але яна, не заўважаючы мяне, павольна павярнулася да дуба і раптам бухнулася на калені, варушачы вуснамі і раз пораз асяняючы дрэва крыжом...
Ну, як тут было перашкаджаць?!
А хутка на вялікай нарадзе ў Пінску, адкуль распаўзалася тады пошасць меліярацыі, зноўку вяшчалася аб «спрадвечнай галечы і адсталасці», грымелі апладысменты, пакуль на трыбуну не падняўся нейкі вучоны арнітолаг, зусім замухрышка па выглядзе, і не заплакаў па шэрых жоравах.
«Ізноў птушкі! — абурыўся Машэраў. — Аб чым гэта вы нам ізноў?!»Машэраў, мабыць, і падумаць не мог, што «спрадвечная галеча і адсталасць» ад кесараў, а не ад Бога — спрадвечнай палескай дрыгвы...
Сёння ім, сучасным кесарам, ізноў перашкаджаюць «птушкі», ім ізноў не церпіцца пагнаць на балоты, нават тыя, што адроджаны на сродкі ААН, жалезных страшыдлаў і ўбіць чарнобыльскі кол у самае сэрца нарачанска-астравецкага раю.
...Два табу засталіся нам ад нядаўніх беларускіх трагедый —1968 на меліярацыю Палесся і будаўніцтва АЭС. У іншых краін і народаў ёсць, мусіць, свае табу. У нас — гэтыя.
Аніякая ўлада, нават народ з рэферэндумам – ці ж толькі аб самагубстве — не валодаюць правам распараджацца Боскімі дарункамі, дзякуючы каторым народ яшчэ жывы і не згубіў канчаткова сваю гаворку, памяць і душу.
...Не, не звон празрыстай вады я чуў на Палессі амаль паўстагоддзя таму, а плач. І не вады, адфільтраванай да бела, да адсутнасці жыцця, а белай крыві.
Але і сёння даносіцца да мяне гэты плач, калі праходжу міма галубятні ў цэнтры Мінска і, не аглядваючыся, чую ўзмах галубовых крылаў услед...
