Няўтульным, залеўным вечарам 3 мая утульная зала раскошнага гатэля Crowne Plaza змясціла самую разнастайную публіку: выкладчыкі, юрысты, пенсіянеры і, галоўнае, шмат моладзі.
У дыскусіі бралі ўдзел выбітныя беларускія і літоўскія гісторыкі. Гэта Алесь Смалянчук — доктар гістарычных навук, прафесар Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта, Дарус Сталюнас — намеснік дырэктара Інстытута літоўскай гісторыі; Андрэй Ціхаміраў і Ян Шумскі — абодва з Інстытута гісторыі Польскай акадэміі навук.
150 год таму на землях былой Рэчы Паспалітай распачалося паўстанне.
Дагэтуль не сціхаюць спрэчкі наконт Яські-гаспадара-з-пад-Вільні. Спроба разабрацца ў гэтым пытанні адбылася менавіта падчас публічнай дыскусіі «Кастусь Каліноўскі і паўстанне 1863-64 гадоў: канфлікт інтэрпрэтацый 150 гадоў пасля», арганізаванай Інстытутам палітычных даследаванняў «Палітычная сфера», літоўскім Інстытутам ВКЛ і Міжнародным кансорцыумам «ЕўраБеларусь» у рамках другой міжнароднай канферэнцыі «Аднаўленне Гісторыі: памяць і грамадства ў Цэнтральна-Ўсходняй Еўропы».
Першым давялося выступаць спадару Смалянчуку. «Я лічу, што канфлікт інтэрпрэтацый вельмі карысны, — кажа спадар Смалянчук. — Ён дазваляе задумацца яшчэ раз пра постаць Кастуся Каліноўскага».
Смалянчук лічыць, што псеўданім Яська-гаспадар з-пад-Вільні – калектыўны псеўданім, абгрунтоўвае ён гэта лінгвістычнымі даследаваннямі польскай беларускі Ніны Баршчэўскай. Гэта дае падставу меркаваць, што, акрамя Каліноўскага, значны ўнёсак у развіццё паўстанцкага руху ўнеслі і іншыя людзі. Імёны тых, хто схаваўся за псеўданімам, яшчэ дагэтуль невядомыя, і давядзецца шмат папрацаваць, каб іх даведацца. На ягоную думку, акрамя асобы Каліноўскага, важна зразумець і іншых паўстанцаў.
Дарус Сталюнас працягнуў размову. «У Літве стаўленне да паўстання іншае. Аб гэтым гаворыць яго назва. У Польшчы ці Літве вы ніколі не пачуеце назвы «Паўстанне Кастуся Каліноўскага», — літоўскі гісторык падкрэслівае гэта. — У Літве гэта называюць проста «Паўстанне 1863-1864 гадоў». Са словаў Сталюнаса вынікае, што ў літоўскай гістарыяграфіі Каліноўскі «вядомая постаць, аднак далёка не цэнтральная ў паўстанні».
Прадстаўнік Інстытута гісторыі Польскай акадэміі навук Ян Шумскі адразу акрэслівае межы выступлення – роля і ўплыў ЦК КПСС на выпрацоўку інтэрпрэтацый паўстання.
У заключным выступе Андрэй Ціхаміраў адзначае важнае для яго «пытанне этыкі». Ахвяры сярод мірных жыхароў і паўстанцаў – пытанне, на якое зараз спрабуюць адказаць шматлікія гісторыкі, у тым ліку і Ціхаміраў. На думку Ціхамірава нельга аднабакова падыходзіць да падзей паўстання.
Яшчэ гадзіну гісторыкі адказвалі на пытанні з месцаў. Асаблівай дыскусіі не было. На сустрэчу сабраліся пераважна аднадумцы.
