Сто невялікіх раздзелаў, дзесяць факталагічных памылак (добра, адзінаццаць), пяць порнаабдруковак на любы густ і просты цагляны мур на вокладцы. Так, яна будзе рудога колеру, мая кніга, колеру бессэнсоўнае працы, колеру менскага сонца, якое заходзіць — на пасадку ў
Калі хтосьці з замежных пісьменнікаў піша: «Менск» — ён звычайна не мае на ўвазе нічога пэўнага. Ні вуліц, ні людзей, ні пахаў, ні нават дробнае гатэльнае прыгоды. Уяўляю яго: ён нават праляцець над Менскам не можа як след, накіроўваючыся па неабавязковай літпатрэбе з Франкфурта ў
У нейкім сэнсе кожны горад існуе роўна настолькі, наколькі ён існуе ў сусветнай літаратуры.Любому месцу і любому месту важна мець рэха, быць прамоўленымі. Іншым, не сваім голасам. Важна быць пабачаным, запісаным, пачутым, размешчаным у чужых калекцыях, у чужых мовах і каардынатах. У гэтым сэнсе Менск прывідны. Ён трымаецца на сумневе ў сваім існаванні. Ён трымаецца на адсутнасці кантролю за праўдай. Магчыма, палова заходніх чытачоў, сустракаючы ў тэксце назву «Менск», лічыць, што гэта — прыдумка аўтара. Прычым не самая ўдалая, усё ж тры зычныя на канцы — гэта perabor.
Сапраўды, Менск цяжка ідэальна зарыфмаваць. Калі не браць у разлік Мцэнск і Васкрасенск, вядома. І Мінск цяжка. Магчыма, таму пра паэзію ў маёй вялікай квадратнай кнізе будзе мала.
Затое проза ў ёй будзе самая першакласная.
Напрыклад, там будзе Раберта Баланьё. І Умбэрта Эка, які нечакана згадаў Менск у рамане «Пражскія могілкі»:
«…Выраблены пяцьдзясят гадоў таму ў Менску дакумент з указаннямі такога мізэрнага кшталту, як, напрыклад, каго яўрэю варта запрашаць на свята, а каго не, ні ў якім разе не даводзіў, што гэтыя правілы вызначаюць дзеянні вялікіх банкаў у Парыжы або Берліне. І перадусім: ніколі, ніколі нельга працаваць з сапраўднымі ці напаўсапраўднымі дакументамі! …Чаму, скажыце, калі ласка, вінаградара ў Шампані мусіць хваляваць тое, што яўрэі ў Менску прадпісваюць такім самым яўрэям, як ім ладзіць вяселлі сваіх дачок?…"
Сапраўды, чаму?.. Кантэкст, у які Эка дабрадушна засоўвае Менск, безумоўна, парадуе тых чытачоў, хто перакананы ў арыйскім паходжанні нашай нацыі. Вядома, можна крыўдаваць, што ў сваім тоўстым рамане Эка не знайшоў для Менска кантэксту гераічнейшага ці хаця б проста сур’ёзнейшага, але: ну так, не Парыж і не Берлін, не Мілан і не Прага — але ж «прадпісваюць» не нам, «прадпісваем» мы.
Натуральна, мая кніга пра Менск у сусветнай літаратуры не абыдзецца і без Набокава.
Скажам, без ягонага ліставання з
У адзін шэраг з нямецкімі гарадамі трапляе Менск у знакамітым набокаўскім апавяданні «Знакі і сімвалы» — і глядзіцца цалкам натуральна ў гэтым суседстве, намертва прыпаяны да іх гісторыяй выгнання:
«Из складки альбома выпала немецкая горничная, что служила у них в Лейпциге, и ее толстомордый жених. Минск, революция, Лейпциг, Берлин, Лейпциг, смазанный, наклонный фасад дома, совсем не в фокусе. Четыре года, в парке: угрюмый, пугливый, лоб в складочках, отводит глаза от настырной белки так же, как от всякого чужака».
«Парыж нідзе так не Парыж, як у Менску», — кажа герой Генры Мілера ў «Тропіку Рака». А Манмартр нідзе так не Манмартр, як на Карла Маркса…
Для масавай літаратуры Менск — неабжытае месца. Хто інвестуе — выйграе.«У пяцьдзясят восьмым, калі яму было васямнаццаць, яго перавялі ў Менск і накіравалі ў спецыяльную вучэльню ГРУ. Вы ведаеце, што такое ГРУ?» — пытаецца персанаж «Дзяўчыны з тату цмока» Стыга Ларсана.
Цяжка сказаць, ці была ў Менску насамрэч вучэльня ГРУ, а вось што да піва і крывасмокаў, дык на іх адсутнасць Менск сапраўды ніколі не мог паскардзіцца:
«На польскай мяжы мы сустрэлі пару троляў, яшчэ я меў спрэчку ў пабе ў Менску з адным вампірам, але ў астатнім усё прайшло як мае быць…» — расказвае пра сваю «наагул някепскую паездку» ў Беларусь Хагрыд у «Гары Потэры і Ордэне Фэнікса».
Праўда, ні ГРУ, ні пабы, ні Хагрыд не ратуюць беларускую сталіцу ад знішчэння ў рамане Крыстыяна фон Дытфурта «21 ліпеня», зробленага ў модным жанры альтэрнатыўнай гісторыі. Замах на Гітлера атрымаўся паспяховы, але Нямеччына працягвае змагацца, вырабляе ўласную атамную бомбу і скідвае яе чамусьці на наш
Некаторых менчукоў, створаных фантазіяй замежных аўтараў, пазнаеш з першага погляду. Напрыклад, гэтага эпізадычнага персанажа рамана Тыбара Фішара «Калекцыйная рэч»:
«…Яшчэ адным нашым не надта ўдалым набыткам зрабіўся пляшывы псіхапат з Менска. Маючы відавочныя літаратурныя амбіцыі, ён аказаўся ў сапраўднасці не звар’яцелым паэтам, а звар’яцелым выдаўцом. Мянчук лаяўся так шмат, што высветліць, хто ён такі, атрымалася зусім не адразу. Аднак урэшце стала зразумела, што ён добра памятае, кім быў у папярэднім жыцці і што ва ўсіх сваіх рэінкарнацыях ён быў звязаны з літаратурай».
А вось кніг замежных аўтараў, якія былі б цалкам прысвечаныя Менску, кніг, дзеянне якіх адбывалася б пераважна тут, не так і шмат. З ходу згадаеш хіба «Schöne Grüße aus Minsk», раман пра вайну і немцаў Паўля Коля… ды «Фашыст праляцеў» Юр’енена. Ну, яшчэ ёсць той сімпатычны лянівы немец, які пажыў у Менску пару месяцаў і напісаў нешта пра КДБ і Плошчу старонак на трыста. А так збольшага ўсё — згадкі, здагадкі, урыўкі, назва мільгане ў тумане тэксту і забудзецца, усімі — апрача хранічнага менчука.
Калі я ўпершыню задумаўся пра сваю вялікую ненапісаную кнігу, мне падказалі, што Менск згадваў нават Дойл.На жаль, не ў маіх улюбёных «Нататках пра Шэрлака Холмса», а ў значна менш займальных і часам папросту нудных «Подзвігах брыгадзіра Жэрара», але чорт яго бяры, у гэта цяжка паверыць: Конан Дойл — і Менск… Ці то комплексы не даюць, уласнай і менскай непаўнавартасці, ці то, наадварот, рэч у маніі велічы: горад, дзе нарадзіўся і жывеш, заўжды будзеш успрымаць як цэнтр светабудовы. А пра цэнтр мімаходзь, як з дзіравай кішэні, не пішуць.
Вось ён — чорным па белым. Перакладзены і растыражаваны па свеце, населены няіснымі, але пазнавальнымі людзьмі, збольшага — дзіўны, далёкі і недарэчны, часам смешнаваты. Менск кніжны. Менск выдуманы. Менск, якім яго бачаць яны. І ўсё адно — такі
