Апоўначы, калі набліжаецца час паўсоннага забыцця, ці не над самым вухам прагучаў аглушальны выбух. Потым яшчэ, яшчэ. І бясконцая страляніна… Я падскочыў да акна.
Дом, у якім я жыву, стаіць на высокім узгорку, звычайна з вакон далёка відаць. Відаць салюты з іх дрыготкім адбіткам у шкле ды пробліскамі на аблоках.Відаць успышкі ад выбуховых пакетаў, якімі дурэе па начах у цёмных дварах непрыкаяная пацанва. Не кажу ўжо пра маланкі і бліскавіцы па ўсяму набракшаму летнімі навальніцамі далягляду.
На гэты раз за акном было туманна, шэра і сыра. Спакойна свяціліся ліхтары, ішлі, не азіраючыся, рэдкія мінакі, быццам нічога не чуючы… «Мусіць, за горадам, — падумаў я. — Мо які склад выбухнуў… Ды не, гэта ў цэнтры, недзе зусім побач. Але чаму нічога не відаць?»
Узгадалася, як аднойчы выбухнула на ўскрайку Мінска газабалонная станцыя. Але тады шугала на паўнеба, па начному гораду з жахлівым выццём імчэлі «хуткія» і міліцыя.А зараз ні сірэн табе, ні выцця, ні свісту — мяккая туманная цішыня, нібыта толькі ў маім пакоі выразна чуецца, як ляскочуць ці то аўтаматы, ці то кулямёты, і гулка бухае нешта танкавае, гарматнае, ці то нешта яшчэ якое… А дзе ж трасёры? Павінны ж быць трасёры… Нават я, чалавек наскрозь цывільны, як і ўсе, каго прамінула калі не «гульба, то пальба», навучыліся па тэлекарцінках апошніх гадоў пазнаваць прыкметы сапраўднай смяротнай пальбы. Але трасёраў не было. Начное неба было начным і толькі…
Я ўключыў тэлевізар. На беларускім канале чарговы канцэрт.
І раптам званок.
«Ты чуеш? — голас жонкі з лякарні быў стрымана трывожны. — Мо на ўсялякі выпадак апрануцца? Тут у нас усе апранаюцца…» —«Пачакай, — сказаў я. — А што ты чуеш?» — «Страляюць… здаецца… зусім побач. І нешта гарыць…» — «Не палохайся і не панікуй. Зараз прыеду…» — «Не смей…» — «Ды я за табой прыеду… Вось толькі высветлю…»
У слухаўцы нешта затрашчала, і я пачуў нейкі жаночы лямант:
«Ды супакойцеся вы!» — закрычаў я ўжо ў пустату, што нахабна ўзбуджалася кароткімі, бы джалы, гудкамі.«Так-так , з нашай палаты ўсё відаць… Ля рэзідэнцыі танкі… Чуеце? Там ідзе бой… Даскакаліся… Дагуляліся…» —
Тэлефона паверха, адкуль тэлефанавала жонка, я не ведаў. Ведаў толькі, што ад лякарні да прэзідэнцкай рэзідэнцыі метраў трыста, не болей…
Я набраў нумар Уршулі. Ад яе да рэзідэнцыі метраў пяцьсот.
«Сяр’ёжа? — здзівілася яна позняму званку. — Што здарылася?»
…Апошнім разам з Уршуляй, польскай журналісткай, мы сустракаліся заўчора, у нядзелю, на плошчы Незалежнасці, дзе адбываўся чарговы мітынг праціўнікаў Лукашэнкі. Людзей сабралася не больш і не менш, чым збіралася ўвесь лістапад да рэферэндума — тысячы дзве, мо тры. Тыя ж прамовы, тыя ж лозунгі, тыя ж твары і ўсё той жа мегафон з пашарпанай міліцэйскай машыны, што час ад часу хрыпеў звыклымі папярэджаннямі аб адказнасці… Але было ў тым мітынгу і нешта новае, што адрознівала яго ад папярэдніх. Замест трывогі ад невядомасці, чым скончыцца нежартоўны палітычны двубой, і ад напружанага чакання неаднойчы зведанай пратэстоўцамі бязлітаснасці ўлады з’явілася адчуванне нейкай новай свабоды пратэставаць. Калі двубой прайграны і ўжо загадзя вядома, што пратэст асуджаны на нішто, нікім не будзе пачуты, падтрыманы, і растане ў паветры, як растае пасля стрэлу дым…
Але ў паветры ўжо нават дымам не пахла, хаця з плошчы пратэстоўцы пайшлі па горадзе, а міліцыя і АМАП выстройваліся ў шчыльныя камуфляжныя ланцугі.Асабліва шчыльным быў ланцуг ля рэзідэнцыі прэзідэнта, куды павярнула шэсце і… прайшло міма, пакінуўшы грозную ахову ні з чым.
Уздоўж ланцуга бегаў
Між тым шэсце рухалася далей, паслухмяна спускаючыся ў падземныя пераходы і цярпліва чакаючы зялёнага святла там, дзе пераходаў няма. «Паслухай, — сказала Уршуля, — мне ў Польшчы ніхто не верыць, што мінскія дэманстранты пераходзяць вуліцы толькі на зялёнае святло…»
Потым было расійскае пасольства, потым будынак тэлебачання, потым ужо звыклыя арышты і затрыманні арганізатараў.
І аніякіх навін.
…«Ты нешта чуеш? Падобна страляніна… Жонка з лякарні тэлефанавала, што хворых ужо апранаюць… Кажуць, танкі… ля рэзідэнцыі…» — «Паслу¬ухай, — прамовіла Уршуля ў сваёй трохі цягучай манеры. — Што там гаворыць твая жонка?!
Гэта „Макдональдс“…» — «Які да д’ябла «Макдональдс»?!« — «Яны адчыняюцца. У іх феерверк…Ну, хочаш, я вазьму сабаку і прагуляюся?» — «Выбачай, дзеля Бога… Дабранач…»
І зноўку званок, жонка: «Гэта „Макдональдс“…» — «
Раніцай я даведаўся, як тое было. У начное метро немагчыма было праціснуцца. Тысячы людзей рынуліся да цэнтра горада, збіўшыся ў агромністы натоўп, які запаланіў галоўны праспект і ўсе, што паблізу, вуліцы і скверы.Натоўп пад грукат феерверачнай кананады рашуча ціснуў АМАП.
Час «чы-
А ўдзень насупраць «Макдональдса», што так шумна ўварваўся ў даволі прэснае мінскае жыццё, ля Нацыянальнага банка, з’явіўся нешматлікі пікет. Людзі пасталі тварам да сцяны, заклаўшы рукі за галовы.
Быў 1996 год, 10 снежня, Міжнародны дзень абароны правоў чалавека…
* * *
2013 год, 13 ліпеня, адкрыццё гандлёвага цэнтра «Мільённы» у Брэсце, халяўны «цукеркавы дождж». Сцвярджаюць, што на галовы людзей арганізатары высыпалі амаль тону цукерак. Але для натоўпу ў 5 тысячаў чалавек — гэтага аказалася мала…
