«…Считать необходимым — изживать из употребления в белорусском языке слова „жыд“, заменив его словом „яўрэй“, — гаварылася ў пастанове Бюро ЦК КП(б)Б. — Для этого в дальнейшем дать соответствующие директивы коммунистам — иметь в виду настоящее постановление в своей работе, в частности по Инбелкульту и Госиздату».
Пра беспартыйных, «сочуствуюшчіх», розных «попутчіков» і «эклектыкаў» у пастанове нічога не гаварылася. І яны яшчэ доўга ўжывалі слова «жыд», чарнасоценцы паганыя. Бо для таго, каб цябе назвалі чарнасоценцам, часам хопіць трох літар тваёй роднай мовы. Што ў
…Вусцішна робіцца, калі адна мова пачынае гаспадарыць у доме другой.Гаспадарыць не раўнуючы нахабны сусед, які, заседзеўшыся да паўночы ў гасцях, спустошыўшы лядоўню, выпіўшы ўсю самагонку і пераставіўшы мэблю, раптам абвяшчае, што ён, «пажалуй», паселіцца тут навечна. Менавіта такая гісторыя, здаецца, і адбылася з гордым беларускім словам «жыд». Адбылася гісторыя, а Гісторыя скончылася: беларуская мова апынулася на адно слова далей ад Еўропы — і гэта толькі здаецца, што адлегласць у адно слова дастатковая, каб паспець ускочыць у апошні вагон цягніка. Мова, збяднелая на адно слова, здольная выжыць. Але мова, у якой словы крадуць ледзьве не кожны дзень, — ужо не мова, а крымінальная справа.
Процьма народу пасля гэтае пастановы ЦК аўтаматычна зрабілася пячорнымі антысемітамі. У тым ліку самі жыды, прынамсі тыя, якім яшчэ ўчора і ў галаву не прыходзіла выракацца такога падазро-
Цяжка знайсці больш бессэнсоўны занятак, чым помсціць мове за шавінізм, жорсткасць і тупасць асобных яе носьбітаў.Цяжка ўявіць сабе, каб немцы, у мэтах пераадолення нацысцкай спадчыны, узялі б і адмовіліся пасля вайны ад слова «Jude». Але ўявім: няма слова — і ўсё, нацызм скончыўся і ўсе радасныя бягуць адбудоўваць сінагогі і ставіць помнікі?
Так не бывае. Ірацыянальны страх перад мовай — гэта, відаць, беларуская асаблівасць. Нам наогул лепш маўчаць. Тады і вершы пішуцца, і ежа з рота не вывальваецца, і ўвагі ніхто не звяртае, і імавернасць быць запісаным у чарнасоценцы і нацысты значна меншая. Бо, ужываючы слова «жыд», ты міжволі азіраешся — ці не пачуў хто. Крыўда будзе вялікая, а помсціць будуць не табе, а мове. Дык не падстаўляйма беларускую. Яўрэі дык яўрэі. Атос, Партос, д’Артаньян, Кампраміс.
