Гэта дадатак да акадэмічнага Тлумачальнага слоўніка беларускай мовы: трыста старонак словаў, у якіх — сама сутнасць мовы.
«Яшчэ з аспірантуры, з 1960-х, выпісваў, шукаў іх, — кажа сп.Каўрус. — Калі казаць пра канцэпцыю кнігі, дык яна ў тым, каб выяўляць адметнасць, спецыфіку мовы. Словы я браў не толькі з твораў Цёткі, Алеся Гаруна, Янкі Купалы, Цішкі Гартнага, але і з сучасных крыніц. Мне цікавыя словы, якія сваім утварэннем, значэннем сведчаць, як мова жыве, у якіх момантах гэтае жыццё выяўляецца».
У кнізе можна знайсці беларускія аналагі расейскіх дзеепрыметнікавых формаў, якія часта ў нас проста калькуюцца: замест «гнятучы» лепш ужываць «гнятлівы», замест «гаворачы» — «моўца», замест «ранімы» — «ранлівы», замест «запанаваўшы», — «запанавалы» і нават «запанаваны», падказвае мовазнаўца. Гэта ж адпавядае граматычнаму ладу нашай мовы, узбагачае яе.
Ёсць і звыклыя словы ў прызабытых значэннях: «Напрыклад, «рыба» — фіксуецца ў значэнні «рыбная лоўля»: «пайшоў на рыбу».Або слова «тады» ў значэнні «потым», «пасля». Або слова «надта» як сінонім «вельмі», але з шырэйшымі магчымасцямі — бо можна сказаць і «занадта», і нават «занадты», «занадтасць». А некаторыя аўтары ўжываюць слова «надта» ў значэнні «асабліва».
«Мне падавалася важным мову ад аўтарытэтаў, знаўцаў, носьбітаў паднесці бліжэй да нашага часу,— кажа сп.Каўрус. — Можа, хтосьці з пісьменнікаў падхопіць якое слова, і яно пойдзе ў шырокі ўжытак.
Бо часта слоўнікі ў акадэмічным інстытуце робяцца механічна. Ёсць патрэба, напрыклад, зрабіць слоўнік на 20 тысяч словаў — бяруць і перапісваюць з ранейшых, нават не зазіраючы ў фундаментальную картатэку Інстытута мовазнаўства. І перасыпаюць з слоўніка ў слоўнік русізмы, напрыклад, «паесці», хоць ёсць яшчэ і «пад’есці». Беларускія формы часам называюць «прастамоўнымі», калі яны не супадаюць з рускімі. Словы губляюць — праз ляноту, а можа і знарок, з мэтай збядніць мову.
Калі мова не гучыць, пачынаюць рабіць памылкі нават дыктары на радыё — на каго ж тады арыентавацца людзям? Дзе пачуць слова па-беларуску ў правільным вымаўленні, з правільным націскам?..»
Кнігу зрабіў выдавецкі дом «Звязда», яна выйшла накладам у 700 асобнікаў, прадаецца ў кнігарнях.
***
Каўрус А.А. Словаклад. Слоўнік адметнай лексікі. — Мінск: Выдавецкі дом «Звязда», 2013.
Каментары