Скрабатуны — хутар у Глыбоцкім раёне Віцебскай вобласці. У сезон адпачынкаў сюды з’язджаюцца замежнікі і беларусы, каб пакатацца на конях і падаіць кароў.
Экспедыцыя
На што не трэба разлічваць прыезджым да Якава Серафімовіча, гаспадара фермерскай гаспадаркі, дык гэта на камфорт. Скрабатуны — хутар на некалькі хат. Яшчэ хлявы з каровамі і віслабрухімі в’етнамскімі парсючкамі. І ўсё. Сярод забавак — верхавыя прагулкі, купанне ў азёрах, паходы ў грыбы ды ягады. Пра начоўку трэба паклапаціцца загадзя і ўзяць з сабой намёт, у іншым выпадку можна скарыстацца невялікім гасцінічным комплексам у суседняй вёсцы Івесь. Ахвотнікам свежага паветра Серафімовіч можа прапанаваць пераначаваць пад страхой на сене.
Забіраць нас прыехаў спадар Якаў. З той самай хвіліны, калі мы селі ў машыну, і пачалася нашая вандроўка па невядомай Глыбоччыне.
— Сюды ехаць няпроста, — кажа нам Якаў. — Дарогу даводзіцца тлумачыць з дапамогай мабільнай сувязі.
Дваццаць хвілін на шостую. Дарога на возера Шо даволі складаная.
— Не будзем мучыць мой «Форд», бо масла цячэ адразу, — папярэдзіў Якаў. — Пройдземся трохі пехам.
Летам з лёгкасцю можна дабрацца з аднаго населенага пункта ў іншы. А зімой здараецца так, што замятае ўсе сцежкі — не выехаць.
— Дзіўная назва — Шо, — кажу Якаву.
— Яна мае скандынаўскія карані. Абазначае нізкае месца ці возера, — патлумачыў мужчына.
Выйшлі з машыны. Ногі трапілі ў халодную расу — травы тут высокія. З берагоў возера зарасло трыснягом. Паміж ім добра заўважныя светлыя сцежкі ў вадзе. Бачым, рыбак на лодцы плыве. Гэта Казік, знаёмы Якава. Ловіць траваедных амура і таўсталобіка.
Памахалі Казіку рукамі. Павіталіся.
Палова шостай раніцы. Едзем густым разгалістым лесам.
«Лясы — гэта асаблівасцьЛесу болей, чым у Гомельскай вобласці. І ў гэтым лесе чаго толькі няма! — парушыў маўчанне Якаў. — Каля возера Каравайнае ўвогуле непралазныя гушчары».паўночна-заходняй ускраіны Беларусі. Тут як у казцы: чым далей, тым усё больш жахліва.
Трыццаць пяць хвілін на шостую. Едзем па гушчары на старыя хрысціянскія могілкі. Галінкі зарасніку драпаюць дзверы машыны. Звонку — цішыня. Ні птушак, ні звяроў. Як у серыяле «Твін Пікс». Адчуванне чакання нейкага здарэння.
Выйшлі з машыны, накіраваліся ў гушчар. Недалёка ад дарогі ўбачылі ўрослыя ў зямлю крыжы. Могілкі расцягнуліся метраў на 50. Ніякіх датаў тут няма. Толькі мох утапталі. Нас абляпілі камары.
— Камары — таксама мясцовыя жыхары.
— Вы іх проста адухаўляеце, — кажу.
— Ну, а чаму не? Яны ж сапраўды такія жыхары, як і мы. Яны таксама маюць душу.
З гэтага дыялогу зразумела, што мужчына не проста любіць прыроду, а і адчувае сваё яднанне з ёю. Гарманічныя стасункі з сусветам пачаліся ў Якава з маленства. Ён з дзяцінства ведаў, што будзе жыць у вёсцы. Так і адбылося. Пасля заканчэння школы хлопец двойчы паступаў і не змог здаць экзамены ў Маскоўскую ветэрынарную акадэмію. Тады, у маі 1992 года, узяў у Скрабатунах зямлю пад фермерскую гаспадарку, пачаў вывучаць вясковае жыццё, спрабуючы займацца рознымі відамі гаспадаркі. Коней разводзіць з 2001 года, і цяпер у Якава іх 20. Рэпка, Дзвіна, Ліпа, Паркет, Галактыка, Грэйпфрут, Смуглянка, Ракурс, Тэкіла… Гэта далёка не ўсе мянушкі, якія маюць коні Якава.
Гаспадар зарабляе на жыццё тым, што прапаноўвае верхавыя прагулкі, індывідуальнае навучанне яздзе на конях, здае іх у пракат. Усе гэтыя прапановы карыстаюцца попытам і ў беларусаў (шмат прыезджых з Полацка і Мінска), і ў замежнікаў. Працоўны сезон для Якава пачынаецца ў маі, калі расійцы прыязджаюць на хутар у час вясновых святаў. Натуральна, што мёртвы сезон — гэта зіма.
А шостай раніцы мы павінныя былі вярнуцца на хутар. У Якава пачынаўся звычайны распарадак дня: падаіць кароў, накарміць курэй, шчанят ды кацянят. А дзеці (іх у бацькі трое) могуць спаць да абеду. Нас ад працы вызвалілі: хадзілі з Андрэем па гародзе, сачылі за гаспадарамі. А ў саміх вочы зліпаліся, так моцна хацелася спаць.
Сем гадзін раніцы. Пайшлі гуртам у хату. Дастала з заплечніка бохан мінскага хлеба — пачастунак для гаспадара. Якаў усміхнуўся:
Сустракаеце мяне, як кажуць, з
Селі за стол. П’ем «Lavacca espresso» са свежаспечанымі слодычамі. Сагрэліся пасля халоднай раніцы.
Надвор’е сапсавалася, пайшоў дождж. Зразумелі, што ў хвалёных азёрах не паплаваем. «Амуніцыі» для мокрых палявых умоваў у мяне не знайшлося. Якаў апрануў у сваё. Выдаў гумавыя боты, куртку, джынсы. Усё большае за мяне на некалькі памераў. Галоўнае — цёпла і ўтульна.
Якаў павёў нас у поле знаёміцца з коньмі.Яны тут начуюць і днююць. Якаў не трымае жывёл у стайнях. Ён расказаў, што мінулай зімой коні начавалі ў адкрытым загоне. Адна з кабылак нават нарадзіла жарабя ў маі пасля халоднай зімоўкі.
— Каню трэба свабода, магчымасць рухацца. Рух — гэта жыццё, — кажа гаспадар.
Цікаўлюся ў Якава, як ён выбірае коней, калі захоча набыць іх.
— Я гляджу ў вочы і адчуваю, што гэта мой конь, што гэта мой характар.
На чым жа выбудоўвае мужчына ўзаемаадносіны з коньмі? На пачуццях! Во як!
— Глядзіце, — гладзіць Спірэю Якаў, — гэты конь мае характэрныя рысы старажытнага беларускага каня, якія захаваліся ад лясных тарпанаў, што жылі на Палессі. Гэта цёмная палоска на спіне, уздоўж хрыбетніка, называецца «рэмень». Таксама чорны колер грывы і ног. І зеброіднасць — папросту кажучы, валасы на конскіх нагах. Такія прыкметы беларускага каня.
У полі я страціла адчуванне часу. Апошні раз глянула на гадзіннік каля адзінаццаці. Падумала тады, што ў нас яшчэ цэлы дзень наперадзе. І што тут рабіць да вечара? Азёры, лясы, коні…
Пазнаёміліся з сям’ёй з Масквы. Яны прыпыніліся на некалькі дзён у лесе, недалёка ад Якава. Есці прыходзяць у гаспадарскую хату. Тут можна скарыстацца газавай плітой. Ёсць ракавіна і прыбіральня. Умовы жыцця самога Серафімовіча і яго вялікай сям’і вельмі простыя. Госці могуць разам з гаспадарамі «тусіць» на кухні, снедаць, абедаць і вячэраць за адным сталом. Правілы паводзін даволі свабодныя. Ніякай фармальнасці.
«Амерыканец спаў на сене. А раніцою папрасіўся падаіць карову», — смяецца Якаў.
У Якава ўжо выпрацавалася своеасаблівая сістэма адбору ахвотнікаў, што жадаюць прагуляцца на конях. Гаспадар не пасадзіць на каня занадта поўнага чалавека, бо жывёле будзе цяжка ісці. Не падпускае Серафімовіч да коней і падвыпіўшых, а тым больш п’яных. Такія правілы.
— Навучанне верхавой яздзе — індывідуальны працэс. Аднаму чалавеку спатрэбіцца паўтары гадзіны заняткаў у дзень, другому — паўгадзіны. Трэба кіравацца ўласным самаадчуваннем. Увогуле, двух трэніровак у месяц будзе дастаткова, каб цела запомніла правільную пасадку. Да таго ж падчас язды я тлумачу, што і як трэба рабіць. Пасля паўтараем з вучнем пройдзены тэарэтычны матэрыял. Для тых, хто добра ўмее трымацца на кані, ладжу верхавыя прагулкі. Можна выбраць любы з пяці маршрутаў. Самы доўгі разлічаны на 8 гадзін. Ён дазваляе праехаць да 45 кіламетраў, — расказаў Якаў.
Пяць гадзін вечара. Прыехалі ў пасёлак Ломашы, каб далучыцца да слухачоў канцэрта, прысвечанага песеннаму рэпертуару
Вечар. Сонца бярэцца на захад. Разумею, што хутка з’едзем, а я не зрабіла самага галоўнага: не пакаталася на кані. Яшчэ ёсць час, каб здзейсніць жаданне.
Жэня, дачка Якава, прывяла
— Спіну трымай роўна і проста, плечы расслабленыя, адчувай паясніцу, — вядзе Спірэю і дае інструкцыі Якаў. — Галава павінная быць на ўзроўні гарызонту. Дзяўчатам кажу, што пасадка павінна адпавядаць каралеўскай. Адчуй сябе Елізаветай II, якая аглядае свае ўладанні.
І я адчула. Страху ў мяне не было, няўпэўненасці таксама. Толькі спакой і давер да каня.
«Трэба ўсвядоміць, што пад табой жывая істота — конь. І, як чалавек, яна мае свой характар і свой настрой. Страх не дазволіць адчуць энергію каня. Залазіць на каня трэба ў спакойным стане. І гэты ж стан спакою неабходна трымаць на працягу ўсёй язды».
Калі спускаліся з горкі, плечы адводзіла назад, каб утрымаць раўнавагу і заставацца на адной хвалі са Спірэяй. Вярталіся на роўнае месца, плечы прымалі першапачатковую пазіцыю. Так сапраўды лягчэй.
— Пераходзім на рысь.
— Чакайце, я ж без рук…
Аднак неспадзеўка спраўдзілася! Спірэя дадала хуткасці. «Каралева» ўжо не аглядала свае ўладанні, а глядзела на грыву каня. Унутраны голас крычаў: «Трымайце каня!» Але яго і так трымалі і кіравалі ім. Гаспадар спыніў каня, паказаў, як правільна злазіць. А я разумею, што так не саскочу.
— Гэта як у Егіпце, — кажа мне сяброўка Якава, якая прыехала да яго пакатацца на конях. — Залезці на вярблюда каштуе 10 даляраў, а злезці — 20.
Сказала так і рассмяялася. Мой страх дагнаў мяне, калі конь стаяў, а ўсе чакалі, пакуль я наважуся саскочыць са Спірэі. Скажу, што чакаць давялося доўга. Аднак я зрабіла гэта правільна, а не саслізнула з сядла на пузе, як робяць некаторыя баязліўцы.
Стала на зямлю, а ногі трасуцца. Адчуваецца пазваночны слуп і мышцы ў паясніцы.
— Верхавая язда можа выправіць пазваночнік.У мяне быў скаліёз трэцяй ступені, праз два гады катання на конях ён ператварыўся ў першую ступень. Экатэрапія, — сказаў Якаў.
Я зразумела, што палюбіла каня. Андрэй, фатограф, які прыехаў разам са мной, зрабіў нам са Спірэяй цэлую фотасесію. Партрэцікі дзвюх сябровак. Конь і чалавек.
У Мінск вярталіся поначы. Сябар Якава, які жыве ў Ратамцы, развёз нас па дамах. З дарогай сапраўды пашчасціла! Нам, стомленым за такі доўгі дзень, было ўжо не да начнога цягніка.
