Між іншым, у 1994-1998 гадах - у той самы перыяд, калі Аляксандр Лукашэнка пасля свайго прыходу да ўлады разгарнуў Беларусь у бок аўтарытарызму — у Славакіі, якая з'яўляецца сёння прыкладам дэмакратычнай трансфармацыі, адбываліся падобныя працэсы. Вось толькі завяршыліся яны процілеглым вынікам.
13 снежань 1994 да ўлады ў краіне прыйшоў трэці ўрад Уладзіміра Мечыяра - лідара Руху за дэмакратычную Славакію (ДЗДС). Стаўшы прэм'ер -міністрам, Меч'яр даў ход працэсаў, якія ледзь не пазбавілі Славакію выразна намечаных еўрапейскіх перспектыў.
У першую чаргу, гэта ставіцца да працэсу прыватызацыі. Група менеджараў і палітычнае кіраўніцтва стрaны заключылі своеасаблівую здзелку: менеджэры атрымліваюць - па-за чаргой і за мінімальную цану - лепшыя аб'екты дзяржаўнай уласнасці, у абмен на што фінансава забяспечваюць правячую палітычную эліту. Афіцыйна гэты спосаб прыватызацыі называўся « стварэннем айчыннага пласта прадпрымальнікаў».
Аднак маёмасныя скандалы, связaнныe з прэм'ерам і яго асяроддзем, справакавалі грамадскі пратэст.
Меч'яр, як і Лукашэнка, убачыў выйсце ва ўзмацненні асабістай улады. Падзенне сваёй папулярнасці і памяншэнне электаральнай падтрымкі ён паспрабаваў кампенсаваць павелічэннем паўнамоцтваў дзяржаўнага апарату.
Хай і не ў такой грубай форме, як у Беларусі, але Славакія перанесла ў той перыяд ігнараванне прынцыпу падзелу ўладаў і невыкананне рашэнняў Канстытуцыйнага суда, падпарадкаванне ўраду найважнейшых сродкаў масавай інфармацыі і аслабленне незалежнасці судовых органаў, нападкі на апазіцыю і выкарыстанне спецслужбаў для барацьбы з іншадумствам.
Зрэшты, некаторыя працэсы праходзілі ў зусім ужо грубай форме - як у Беларусі.
Адзін з вядучых славацкіх палітолагаў, прэзідэнт Інстытута грамадскіх праблем Рыгор Мясежнікаў у якасці прыкладу прыводзіць абуральны выпадак са знікненнем ў жніўні 1995 года сына прэзідэнта краіны Міхала Ковача, які выказваў нязгоду з палітыкай прэм'ера. Невядомыя напалі на Ковача -малодшага і вывезлі яго на тэрыторыю суседняй Аўстрыі, дзе ён бясследна знік.
- І хоць тое злачынства так і засталося нераскрытым, - кажа палітолаг, - сёння мала хто сумняецца ў датычнасці да выкрадання славацкіх спецслужбаў, падпарадкаваных тагачаснаму прэм'еру.
Па-другое, эксперт звяртаецца да досведу славацкага рэферэндума 1997 года, які рушыў услед услед за беларускім лістападаўскім рэферэндумам 1996 года.
Парламенцкая апазіцыя настаяла на разглядзе пытання аб прамым абранні прэзідэнта Славакіі усім насельніцтвам краіны, а не ў парламенце, дзе ў Меч'яра была большасць.
- Каб ускладніць правядзенне рэферэндуму, - распавядае Месежнікаў, - кіруючая кааліцыя ініцыявала яшчэ тры пытанні, прычым усе яны былі адкрыта надуманымі: аб членстве ў НАТА (хоць з-за меч'яраўских антыдэмакратычных дзеянняў у НАТА краіну ніхто не запрашаў), а таксама аб размяшчэнні ваенных баз і атамнай зброі на тэрыторыі Славакіі.
Але перамога ўрада ў сумленнай барацьбе была невідавочная. І тады літаральна напярэдадні рэферэндуму міністр унутраных спраў валявым рашэннeм змяніў бюлетэнь для галасавання - з яго выключылі «апазіцыйнае» пытанне аб выбарах прэзідэнта.
- Вынік гэтага дзеяння быў супрацьлеглы чаканням ўрада, - адзначае палітолаг. - Адбыўся масавы байкот рэферэндуму як з боку грамадзян (узяло ўдзел менш за 10 адсоткаў насельніцтва), так і з боку выбарчых камісій.
Рэферэндум сарваўся. Супраць прэм'ера аб'ядналіся ўсе грамадска-палітычныя сілы, якія выступаюць за дэмакратычны шлях развіцця, значная колькасць вядучых СМІ і большасць насельніцтва, не пажадала адкату Славакіі назад.
На такім фоне Меч'яру давялося ў 1998 годзе ісці на парламенцкія выбары. Пра магчымасць іх фальсіфікацыі пасля падзей гадавой даўніны не магло быць і гаворкі. Незадаволенасць урадам ужо трансфармавалася ў гатоўнасць людзей да актыўных дзеянняў.
У адпаведнасці з законам, сябрамі выбарчых камісій у Славакіі з'яўляюцца прадстаўнікі ўсіх палітычных пaртый, якія ўдзельнічаюць у выбарах. Іх подпісы пад выбарчымі пратаколамі абавязковыя. У сілу гэтага не складае асаблівай праблемы правесці паралельны падлік галасоў.
Соня Мялешава, былая у той час студэнткай і ўдзельнічала ў кампаніі 1998 года ў якасці валанцёра на выбарчым участку, з захапленнем успамінае:
- Вы нават не ўяўляеце, які магутнай была падтрымка руху за сумленныя выбары з боку простых грамадзян! Здавалася, уся краіна пайшла на выбары. Яўка ў вялікіх гарадах амаль зраўнялася з яўкай на вёсцы, дзе Меч'яр меў асноўную падтрымку. У масавым парадку на выбары зрушыла моладзь, якая падтрымала шлях на еўраінтэграцыю, а ня рэстаўрацыю. У выбарчых камісіях былі прадстаўнікі і назіральнікі ад усіх палітычных сілаў. Падтасоўкі ў такой фармальнай і эмацыйнай абстаноўцы выключаліся.
Так славацкае грамадства не дазволіла Уладзіміру Меч'яру стаць славацкім Лукашэнкам. ДЗДС усё ж атрымала на тых выбарах адносную большасць галасоў, але гэтага не хапіла для фармавання новага ўрада. Улада перайшла да шырокай дэмакратычнай кааліцыі. Перыяд, на які Славакію называлі «чорнай дзіркай» Еўропы, скончыўся.
Рыгор Месежнікаў вылучае некалькі фактараў, якія дапамаглі Славакіі ў тых драматычных умовах ўтрымацца ад аўтарытарызму.
Па-першае, спадчына непрацяглага, але вельмі насычанага дэмакратычнага перыяду пасля «аксамітнай рэвалюцыі» 1989 года. Складовай часткай гэтага спадчыны былі, перш за ўсё, ажыццёўленыя палітычныя рэформы - свободa аб'яднанняў, свободa СМІ, акадэмічнaя свабодa, прыняцце Дэкларацыі правоў і свабод грамадзян, узнікненне шматлікіх палітычных інстытутаў, перш за ўсё, уплывовага Канстытуцыйнага суда, які меч'яраўцам так і не ўдалося падпарадкаваць. Людзі не захацелі ад гэтай спадчыны адмаўляцца.
Другі фактар - кансалідацыя ўсіх антымеч'яраўскіх сіл, адклалі на час палітычныя рознагалоссі аб правай ці левай сацыяльна-эканамічнай арыентацыі Славакіі. На першы план ўсе яны вылучылі адзінства па пытанні дэмакратычнага або аўтарытарнага шляху развіцця дзяржавы.
Трэці - фактар страты еўрапейскіх перспектыў. З-за ўнутрыпалітычных праблем Еўразвяз ў 1997 годзе не ўключыў Славакію ў першую групу дзяржаў-кандыдатаў на ўступленне ў ЕС. Але 75 % насельніцтва выступала за аднаўленне еўрапейскага статусу Славакіі. Тут меў месца нацыянальны кансэнсус. Характэрна, што нават для ДЗДС, партыі Уладзіміра Меч'яра, было непрымальным у тых умовах выступіць супраць еўраінтэграцыі. Прыйшлося выконваць палітычную прыстойнасць, неяк адпавядаць дэмакратычным стандартам.
- Такая вось шчаслівая камбінацыя склалася, - рэзюмуе прэзідэнт Інстытута сацыяльных праблем.
