Наш новы калумніст Саша Філіпенка (былы сцэнарыст «Пражэктарпэрысхілтан», а цяпер вядучы па імені Раман Рамановіч на «Дажджы») выдае ўсю праўду пра сталіцу Беларусі: хто тут мясцовы Капкоў, у якіх казіно рускія спускаюць усе грошы і чаму гэта адзіны горад, дзе дзяўчыны натуральна ліпнуць да праграмістаў.
Мы сядзім у невялікай кавярні на вуліцы Карла Маркса, тут часта абедаюць паслы і людзі, якіх у Мінску прынята лічыць уплывовымі. Знаёмы працягвае мне глянцавы часопіс. На вокладцы – экс-міністр культуры, а цяпер амбасадар Беларусі ў Францыі Павел Латушка. Сябар тлумачыць, што я трымаю ў руках гістарычны нумар: ніколі ні адзін беларускі чыноўнік не рабіў нічога падобнага. На Латушку ў Беларусі ўскладаюць вялікія надзеі. Ён – мясцовы Капкоў. У адрозненне ад большасці чыноўнікаў, размаўляе на беларускай мове без памылак, выбівае грошы на рэканструкцыі замкаў і гістарычных помнікаў. Кажуць, яго адправілі ў Еўропу набрацца досведу; ёсць версія, што менавіта Латушка стане наступным міністрам замежных спраў Беларусі. Міністр замежных спраў Беларусі па традыцыі павінен быць інтэлігентным і адукаваным – поўнай супрацьлегласцю іміджу краіны.
Самая прыгожая ва Усходняй Еўропе афіцыянтка нарэшце прыносіць рахунак:
Келіх віна – 85 000 рублёў.
Салата – 100 000 рублёў.
Спагеці – 120 000 рублёў.
На шчасце, беларускіх. Я дастаю з кішэні некалькі статысячных купюр, і праз імгненне мы выходзім на вуліцу.
Прывязі вас хто-небудзь сюды з павязкай на вачах – вы падумаеце, што апынуліся ў адной з еўрапейскіх сталіц. Так, уласна, і ёсць. Але не зусім.
Вакол ляжыць цяжкі пастэльных колераў горад. Мінск – лепшы прыклад таго, што могуць зрабіць з прасторай савецкія архітэктары, калі развязаць ім рукі. Пасля Другой сусветнай вайны ў Мінску ацалела ўсяго некалькі будынкаў, але, замест таго каб рэканструяваць горад, савецкія архітэктары пусціліся ў сталінскія вынаходствы.
Знаёмы прапануе мне зайсці ў адзін з самых дарагіх рэстаранаў горада, дзе праходзіць паказ нейкай новай калекцыі нейкай старой фірмы. Яму неабходна сустрэцца з некалькімі рэкламадаўцамі. Я згаджаюся.
Па дарозе ён працягвае мне яшчэ адно выданне – гэта італьянскі турыстычны даведнік па Мінску. «Цудоўны асобнік! Ты толькі зірні!» – з усмешкай кажа мой сябар і паказвае пальцам на адну са старонак.
Аўтар даведніка сцвярджае, што ў адным з цэнтральных рэстаранаў горада прастытутку можна зняць за … два еўра. Мне адразу становіцца зразумела, адкуль тут столькі пажылых італьянцаў.
Мужчынам, якія ўжо адкладаюць гэты артыкул і правяраюць наяўнасць найбліжэйшых рэйсаў да сталіцы Беларусі, хачу сказаць, што італьянец наўрад ці разбіраецца ў цэнаўтварэнні беларускіх жрыц кахання. Ён хутчэй перадае агульнае пачуццё. Мясцовыя дзяўчыны сапраўды выглядаюць даволі згаладалымі і больш чым адкрытымі. Два еўра – сума, якая дазволіць вам завязаць знаёмства, але не больш за тое. Калі вы спадзеяцеся на што-небудзь канкрэтнае, прыйдзецца выдаткаваць як мінімум у два разы больш. Зрэшты, не буду адцягваць вашу ўвагу ад набыцця білетаў. Замежны пашпарт вам не спатрэбіцца, але і Duty Free не пабачыце – у нас жа саюзная дзяржава. Ляцець усяго гадзіну сорак.
Спускаючыся па выкладзенай брукам вуліцы, я ў чарговы раз адзначаю вялікую колькасць дарагіх іншамарак. Аўтамабілі – галоўная тэма для абмеркавання.
Пра машыны размаўляюць усе: хлопцы, дзяўчаты, мужчыны і жанчыны. Большасць размоў так ці інакш зводзіцца да абмеркавання прабегу і магутнасці рухавіка. Купля і продаж аўтамабіля ў сучаснай Беларусі – спорт, па папулярнасці нічым не саступае хакею.
Падобны феномен лёгка растлумачыць. Доўгі час пошліна на ўвоз аўтамабіля з-за мяжы была амаль у два разы ніжэйшай, чым у Расіі. Многія людзі маглі дазволіць сабе сапраўды добрыя машыны. Пошукі «новага ўжыванага» аўтамабіля набылі сапраўды нацыянальны характар. У гэтым, вядома, вялікая заслуга ўрада. Падобны фокус калісьці пракруціў Леанід Ільіч Брэжнеў, раздаўшы савецкім грамадзянам па шэсць сотак, якія на доўгія гады апусцілі іх у свет садаводства.
Праз некалькі хвілін мы апынаемся ў стракатым рэстаране з папугаямі ў клетках. Амаль усе мужчыны апранутыя ў бясформенныя льняныя касцюмы, жанчыны, наадварот, вельмі элегантныя. Кінуўшы позірк на барную стойку, я слупянею: на люстраную паверхню насыпана гара белага парашку, расчэрчаныя дарожкі. Я не адважваюся падысці бліжэй. Мой сябар пераконвае мяне, што гэта ўсяго толькі бутафорыя, цукровая пудра. Як-ніяк, паказ у стылі 1930-х. Навошта гэта зроблена, я не разумею.
Побач са мной стаіць Ірына Кабасакал, мясцовая славутасць, журналістка, якая піша замоўленыя артыкулы, услаўляючы бізнэсменаў ці жанчын, якія мараць за гэтых бізнэсменаў выйсці замуж.
Я дазволю сабе прывесці ўсяго дзве цытаты з яе творчасці. Першая – з артыкула «Святая грэшніца Ірына Рак», у якім журналістка апавядае пра мінскую свецкую львіцу: «Неяк раз яна займалася сэксам у адным з еўрапейскіх клубаў на танцпляцоўцы. Гэтая штучка наогул памяшаная на сэксе, а ён на ёй… Яна гэтым і бярэ мужчыну за тыя патаемныя шарыкі, якія ён так беражліва ахоўвае ў сваіх штанах … Дачка лекара і ў мінулым балерына Вялікага тэатра оперы і балета атрымала выхаванне, адукацыю і, самае галоўнае, расцяжку – усё, што трэба для спакушэння разумнай паловы чалавецтва». Я не жартую.
Другая цытата – з артыкула пра бізнэсмена, які таксама прысутнічае на паказе. Артыкул называецца «Чароўны Зураб». Пра свайго героя Ірына Кабасакал піша наступнае: «Цяпер ён ездзіць на новым, нядаўна набытым Range Rover Sport 2011 самага моднага ў гэтым сезоне белага колеру. І апрануты ён з іголачкі … Рэдка сустрэнеш мужчыну з такім пачуццём стылю і густу – у яго ўсё пад усё: калі туфлі, то з кракадзілавай скуры і рэмень пад іх; калі футра, то норкавае і самага тонкага вырабу; калі аксесуары, то самыя модныя». Ад сябе дадам толькі, што на фатаграфіі чароўны Зураб стаіць у плаўках і футры. Кажуць, падобны артыкул каштуе каля дзвюх тысяч даляраў. Да гонару чароўнага Зураба варта дадаць, што з Ірынай Кабасакал ён, здаецца, больш не кантактуе.
Пакінуўшы сябра з рэкламадаўцамі, я сыходжу са свецкага мерапрыемства і адпраўляюся ў іншы свет – маленькую галерэю сучаснага мастацтва, створаную ў былым будынку пункта прыёму шклатары. Тут збіраюцца мясцовыя мастакі, музыканты і проста «іншая», па-праеўрапейску настроеная моладзь. Гэта даволі замкнёны свет, у якім усе адзін аднаго ведаюць.
Насупраць галерэі стаіць мужчына ў фатальна дрэнна пашытым пінжаку. Ён не рухаецца і проста назірае. Усе разумеюць, хто ён і адкуль. Улада заўсёды дае зразумець, што Вялікі Брат сочыць за табой. Такія людзі бываюць на вечарынках і прэзентацыях кніг, але на іх ніхто не звяртае ўвагі, таму што яны даўно сталі часткай штодзённасці. Хлопцы ў галерэі абмяркоўваюць нядаўні разгон пастаноўкі Свабоднага тэатра. Праз адсутнасць уласнай залы ў Мінску трупа, якая атрымала велізарную колькасць самых высокіх еўрапейскіх тэатральных узнагарод і падтрымліваецца Томам Стопардам і Джудам Лоу, выступае ў адным з пакояў прыватнага дома. Кожны раз спектаклі наведваюць міліцыянты, яны перапісваюць нумары пашпартоў акцёраў і гледачоў, але пастаноўцы не перашкаджаюць. Сёння спектакль сарвалі. Гэта першы выпадак з 2007 года. Зрэшты, сам факт разгону акцёраў кажа толькі пра тое, што спектакль у Беларусі працягваецца.
Я прыйшоў у галерэю, каб сустрэцца з яшчэ адным старым знаёмым. Ён дызайнер і, як і ўсе мясцовыя дызайнеры, прымаў удзел у распрацоўцы новага брэнда горада, які ў выніку рэалізавала англійская кампанія. Я падумаў, што, калі зразумею, чаму ўлады Мінска выбралі менавіта гэты знак, разумею сёе-тое і аб самім горадзе.
Эмблема, з дапамогай якой замежных турыстаў будуць запрашаць у сталіцу Беларусі, як і чакалася, вельмі не спадабалася прасунутай частцы горада. І справа тут зусім не ў тым, што на ёй намаляваныя чырвоныя зоркі, хакеісты або камбайны, зусім не, сімвал цалкам сучасны і эклектычны. Больш за тое, падобная эмблема цалкам магла б запрашаць гасцей у Ліль або Рэйк'явік, аднак большасць мінчукоў раптам сышліся ў меркаванні, што малюначак не перадае дух горада.
Вось што з гэтай нагоды кажа мой сябар:
«Прыгледзімся! Ты бачыш, што тут намалявана пад надпісам Think Minsk? Правільна, тонкія палоскі, якія сімвалізуюць мікрасхемы. Чаму? Ангельцы мелі на ўвазе новыя тэхналогіі, інавацыі. Яны хацелі падкрэсліць, што Мінск развіваецца, тэхналагічны горад.
Вядома, ніякіх суперновых тэхналогій у нас няма, але праўда ў тым, што Мінск – горад праграмістаў. Ангельцы, самі таго не падазраючы, трапілі ў яблычак! Раней кожны хлопчык марыў стаць касманаўтам. Цяпер кожны другі мінскі пацан марыць стаць праграмістам! Праграмісты, па сутнасці, сярэдні клас гэтай краіны. Яны зарабляюць па некалькі тысяч у месяц, працуюць на афшоры і адчуваюць сябе ў гэтым горадзе лепш за ўсіх!»
Мой сябар кажа тое, пра што я чуў не раз. Мінск, мабыць, адзіны горад на зямлі, дзе ў начных клубах дзяўчаты натуральна ліпнуць да праграмістаў.
«ОК, тады што Менск для цябе?» – пытаюся я і атрымліваю, верагодна, адзін з самых разгорнутых адказаў, якія я калі-небудзь атрымліваў.
«Мінск аморфны. Ёсць гарады, якія робяць цябе. Мінск робіш ты сам. Ён як пластылін – з яго можна ляпіць усё, што заўгодна. Ён можа здавацца дэпрэсіўным, змрочным, шэрым, але калі адцягнуцца ад палітыкі, то змрочны і дэпрэсіўны ён для людзей, якія не любяць адзіноту і хандру.
Мінск пасіўны. Ён, як ніякі іншы горад, з'яўляецца адлюстраваннем твайго стану ў дадзены момант. Парыж, Брусэль ці Тэль-Авіў забіраюць на сябе шмат увагі, робячы чалавека маленькім і нязначным. У Мінску любы чалавек – гэта чалавек эпохі Адраджэння. Мінск – гэта людзі ў першую чаргу. У Мінску няма чаго лавіць фуд-турыстам і гурманам. Тут трэба кайфаваць ад праўды і выпадковых гісторый, а не ад архітэктурных помнікаў і насычанага культурнага жыцця.
Мінск – гэта рэдкасць на карце Еўропы. І мне будзе шкада, калі ён ператворыцца ў еўрапейскі горад. Нягледзячы на тое, што я хачу нармальнай ежы, бухла, культурнага жыцця і іншых мяшчанска-еўрапейскіх спраў, я не хачу, каб Мінск страціў сваю ўнікальнасць. Каб я мог казаць іншым: «У нас ні храна не так, як у вас, і я не ведаю, як вам гэта растлумачыць па-ангельску». І каб фраза гэтая мая была звязана не толькі з палітычным рэжымам, а з характарам і духам горада, які ты можаш фармаваць і ляпіць сам кожны дзень. І дзеля гэтага я гатовы адмовіцца ад кавы навынас і двухсот гатункаў піва, якія падаюцца ў імянных куфлях».
Ён змаўкае. Я доўга маўчу. Мы глядзім на гаражы насупраць галерэі і на чалавека ў дрэнна пашытым касцюме, які глядзіць на нас і сыходзіць, верагодна, дадому, да сям'і.
«Хутка самалёт», – кажу я. «Выклікай таксі», – адказвае сябар.
Машына прыязджае праз тры хвіліны. Паводле мясцовых законаў, семдзесят пяць працэнтаў усяго часу музыка ў эфіры павінна быць беларускай. Як вынік, па радыё нейкая дзяўчына настойліва дзяўбе: «Самое сладкое место на теле будем искать с тобой в нашей постели».
Мы праязджаем цэнтр горада. За акном змяняюцца адзін за адным ігральныя дамы. Я пачынаю лічыць, але адразу збіваюся з падліку. Казіно, казіно, казіно …
«Колькі іх?» - пытаюся я ў таксіста. «Асабіста я ведаю каля сарака. Колькі на самой справе – вам ніхто не скажа. Кажуць, што ўжо больш, чым у Лас-Вегасе». ¬– «Хто ж у іх ходзіць?» – « Рускія. Яны прылятаюць на выходныя, гуляюць і ляцяць».
Таксіст размаўляе з моцным акцэнтам.
У Беларусі ёсць усяго два шляхі міграцыі. З любога месца краіны ў Мінск і з Мінска ў любую краіну свету. З дваццаці васьмі маіх аднакласнікаў у горадзе засталося не больш за дзесяць.
Дзяўчаты выходзяць за галандцаў, кітайцаў і немцаў. Хлопцы з'язджаюць працаваць у Расію і ва Украіну. Па розных падліках, пры насельніцтве ў 9.000.000 чалавек тры мільёны беларусаў жывуць за межамі Беларусі. Менавіта так – Беларусі, тут вельмі крыўдзяцца, калі рускія кажуць «Беларусія».
- Так што, хочаце заехаць у казіно?
- Не-не! Як я і казаў – у аэрапорт.
Мінск сапраўды стаў усходнееўрапейскім Лас-Вегасам.
Здаецца, пераносячы казіно ў чатыры вядомыя зоны, расейскія ўлады папросту не падумалі пра тое, што ў брацкай Беларусі вельмі хутка паклапоцяцца. Гэта тым больш дзіўна, што некаторы час таму хадзілі чуткі, быццам у будынку амбасады Беларусі ў Маскве працуе падпольнае казіно. Зрэшты, чуткі не пацвердзіліся. Так ці інакш, большасць расійскіх гульцоў лётаюць менавіта ў Мінск.
У самалёце, перад тым як адключыць тэлефон, я пішу паведамленне сябру, якога пакінуў піць грузінскае віно ў галерэі сучаснага мастацтва:
« Чаму ты дагэтуль не з'ехаў з гэтай краіны?»
«Таму што каштоўнасць акту дзеяння ў гэтай краіне ўзрастае ў некалькі разоў», – піша ён у адказ.
Пасля паўзы першую фразу даганяе другая: «Прычым любога дзеяння».
Яшчэ паўза. А затым на тэлефон паспявае зваліцца апошняя эсэмэска:
«І гэта вельмі крута».
