Сёння ідзе 16-ы дзень Еўрамайдану ў Кіеве [пратэсты пачаліся 21 лістапада, калі прэм'ер Азараў заявіў, што нре мае намеру падпісваць пагадненне з ЕС]. Пратэстоўцы паслядоўна наладжваюць інфраструктуру, некаторыя ўжо заяўляюць пра жаданне заставацца на Еўрамайдане да Новага году і нават даўжэй. Але якая будучыня можа чакаць украінскія пратэсты? Пра магчымыя сцэнары развіцця падзей, а таксама прычыны пратэстаў у Кіеве «НН» пагутарыла з вядомым украінскім палітолагам Уладзімірам Фясенкам.
Уладзімір Фясенка. Фота polittech.org.
«НН»: Які лёс мог бы чакаць першы Еўрамайдан, калі б не гвалтоўны разгон?
Уладзімір Фясенка: Я ў курсе падзей на Віленскім саміце «Усходняга партнёрства», ведаю, што абмяркоўвалі ў кулуарах, і ведаю, што апазіцыя не збіралася пратэставаць.
І калі б не разгон першага Еўрамайдану і нядзельных падзей на Банкавай, наўрад ці б пратэст працягваўся да сёння.
Што адбылося тымі выходнымі? Ёсць некалькі варыянтаў. Па-першае, тут мог быць пралік у прыняцці рашэнняў у сілавікоў. Па-другое, нельга выключаць спробы банальнага запалохвання з боку ўлады. Па-трэцяе, унутрыўрадавыя палітычныя гульні. Такімі дзеяннямі маглі паспрабаваць падкасіць палажэнне цяперашняга старшыні Адміністрацыі прэзідэнта Лёвачкіна, каб яго месца заняў цяперашні міністр унутраных спраў Захарчанка — магчымасць такіх перастановак даўно абмяркоўваецца.
«НН»: Але выйшла наадварот. Цяпер адным з асноўных патрабаванняў пратэстоўцаў стала крымінальная справа супраць міністра ўнутраных спраў Віталя Захарчанкі.
УФ: Так. Як часта бывае ва ўкраінскай палітыцы, дзеянне мела супрацьлеглы эфект.
«НН»: Што плануе рабіць улада? Напэўна, сілавы варыянт не разглядаецца, бо калі разгон першага Еўрамайдану выклікаў такія пратэсты, дык новы можа выклікаць яшчэ большыя?
УФ: На жаль, не ўсе рашэнні ва ўкраінскай палітыцы прымаюцца рацыянальна. І сілавы варыянт не здымаецца з парадку дня. Наадварот, Януковіча намагаюцца запэўніць яго прымяніць. Пра гэтае сведчыць сцягванне сілавікоў у кіеўскія ваколіцы. Прыклад горада Васількова — адзін з некалькіх, проста там гэта заўважылі. У пянядзелак-аўторак абмяркоўвалася ўвядзенне надзвычайнага становішча, але потым гэты варыянт адкінулі.
Ёсць магчымасць, што ўлада будзе забіваць пратэст кропкава. У чацвер было агучана судовае рашэнне, паводле якога пікетоўцы мусяць сысці ад Кабміна і вызваліць гарадскую адмінстрацыю. То бок улады могуць паспрабаваць разблакіраваць гэтыя аб'екты, але ў выпадку з мэрыяй ёсць небяспека — яна занадта блізка да Майдана Незалежнасці. Маштабнай жа зачысткі, хутчэй за ўсё, сапраўды не будзе.
— А што да планаў апазіцыі?
УФ: Калі я гляджу рэпартажы расійскага ТБ, выглядае, што адбыліся нейкія добра спланаваныя пагромы. Аднак што насамрэч планавала апазіцыя — гэта вывесці людзей на пратэст 1 снежня, у гадавіну рэферэндуму 1991 года. Але гутаркі пра рашучыя дзеянні не ішло.
Пасля разгону першага Еўрамайдану апазіцыя пачала шпарка мяняць планы — акцыя спачатку мусіла прайсці ў парку Шаўчэнкі, але яе перанеслі на Майдан Незалежнасці. Апазіцыя была ў эйфарыі, яна палічыла, што можа зрынуць урад Азарава, проста вывеўшы многа народу на вуліцы. У гэтым і была стратэгічная памылка.
Улада хутка ачуняла ад падзей нядзелі і стала дзейнічаць жорстка. Дэпутатам загадалі не галасаваць супраць урада. Нават калі і былі варыянты «зліць сваіх», каб супакоіць народ, іх адкінулі. Не «злілі» нават Захарчанку.
Аднак гэта не значыць, што ўлада перамагла, проста перавага пакуль на яе баку. Галоўны козыр апазіцыі — Майдан.
Калі апазіцыя зможа доўга ўтрымліваць вялікую колькасць людзей у Кіеве, гэта можа вымусіць уладу сесці за стол перамоў і дамогчыся датэрміновых выбараў. Але пра маштабныя адстаўкі гутаркі не ідзе.
«НН»: Многія параўноўваюць цяперашнія падзеі з «Аранжавай рэвалюцыяй» 2004 года.
УФ: Тое што адбылося ў нядзелю 1 снежня сапраўды вельмі падобна на 2004 па маштабах пратэсту. Але ёсць і адрозненні — не было такога гвалту, як на Майдане Незалежнасці ў ноч на суботу і падзей на Банкавай. Таксама ў 2004 годзе была Цімашэнка, вельмі моцная лідарка, якая аб'яднала ўсіх вакол сябе. Цяпер жа лідараў адразу трое і няма той атмасферы надзеі 2004 года — яна саступіла месца злосці і расчараванню.
«НН»: Кажуць, што ёсць яшчэ адна ўласцівасць менавіта 2013 года — рэпрэсіі. Звычайнай сітуацыя ў Беларусі, але нябачаная дагэтуль ва Украіне. Гвалт супраць мітынгоўцаў, зняволеныя за падзеі на Банкавай, патрабаванне паведамляць пра студэнтаў, якія не наведваюць заняткі. Ці магчымы маштабныя рэпрэсіі ў выпадку правалу Майдана?
УФ: Не выключана, што рэпрэсіі могуць адбывацца, аднак ёсць шэраг «але». Трэба разумець, што нават у выпадку самага негатыўнага і жорсткага сцэнара людзі і іх незадаволенасць нікуды не падзенуцца. І я б не раіў уладзе ўпадаць у эйфарыю і «закручваць гайкі», бо такія захады могуць мець вельмі негатыўныя наступствы.
Тут трэба разумець палітычную культуру Украіны, тое, што многія з украінскіх праварадыкалаў выступаюць пад сцягам УПА, а метады барацьбы УПА былі жорсткімі і ўключалі нават тэрарызм.
«НН»: То бок не выключаны палітычны тэрарызм?
УФ: Такія традыцыя сапраўды існавалі. Чым, увогуле, добрая дэмакратыя? Дэмакратыя — гэта кіраванае прававое вырашэнне палітычных і іншых рознагалоссяў. І лепш захаваць хоць нейкую дэмакратыю, чым дазволіць пратэсту перайсці ў іншыя дзіўныя плоскасці.
«НН»: Адзін з беларускіх аналітыкаў выказаў меркаванне (маецца на ўвазе меркаванне Сяргея Богдана — аўт.), што ўкраінцы стаяць на Майдане абсалютна беспадстаўна, бо заключаць ці не заключаць пагадненне аб еўраінтэграцыі было ў замежнапалітычных паўнамоцтвах выбранага Януковіча і яго каманды, а таму не трэба мітынгаваць, а пераабраць прэзідэнта і ўрад і з імі размаўляць пра падпісанне еўраінтэграцыі.
УФ: Гэта інстытуцыянальная кропка гледжання. У дэмакратычнай краіне, дзе добра функцыянуюць інстытуты, дзе існуе вяршэнства права, дзе міністры самі сыхозяць у адстаўку такі погляд слушны і мае рацыю. Аднак ва Украіне сітуацыя іншая.
Разам з тым і ўлада, і апазіцыя разагрэла чаканні народа ад еўраінтэграцыі — яна была адной з галоўных палітычных тэмаў, зрабілі яе інстытуцыйным ідэалам, а потым адмовіліся падпісваць пагадненне. Гэта як абяцаць дзіцю цукерку, а потым у краме адмовіцца набыць яе.
Таму людзі выйшлі на плошчу. Аднак гэта была нешматлікая дэманстрацыя за Еўрасаюз, якая перарасла ў пратэст супраць улады пасля разгону першага Майдана. На другім Майдане працуюць ужо іншыя механізмы.
«НН»: Калі дапусціць, што апазіцыя не будзе рабіць актыўных крокаў, і Майдан з часам разыйдзецца, як гэта паўплывае на апазіцыю і сітуацыю ў краіне?
УФ: Наўрад ці Майдан разыйдзецца — самыя апантаныя актывісты застануцца. У найноўшай гісторыі Украіны ёсць прыклады, калі людзі трымалі намётавыя гарадкі і па паўгода. Але калі страціцца крытычная маса людзей, гэта будзе моцным ударам па апазіцыі.
Аднак ва ўкраінскай палітыцы нельга рабіць доўгатэрміновыя прагнозы. У пачатку верасня ніхто не мог і падумаць, што магчыма нешта кшталту цяперашняга Еўрамайдану.
І нават калі гэты Майдан не даб'ецца сваіх патрабаванняў, не выключаны іншы майдан. Украінцы прызвычыліся выказваць пратэст такім чынам.
Тым часам перамога Майдану таксама не азначае аўтаматычнай перамогі папазіцыі. Калі крызіс зацягнецца, магчымы варыянт змянення канстытуцыі, адмены папраўкі 2010 года і вяртанне яе да варыянтуа 2004 года. Прычым зноў зрабіць Украіну з прэзідэнцка-парламенцкай рэспублікі парламенцка-прэзідэнцкай рэспублікай можа прапанаваць сам Януковіч — такім чынам ён ажыццявіць «здзелку эліт», падрыхтуе сабе шляхі адыходу і зможа, напрыклад, стаць прэм'ер-міністрам.
Даведка «НН»
Уладзімір Фясенка нарадзіўся ў 1958 годзе ў Харкаве. Скончыў гістарычны факультэт Харкаўскага дзяржаўнага універсітэта і аспірантуру Кіеўскага універсітэта імя Шаўчэнкі. Стажыраваўся ў Інстытуце Гарымана Калумбійскага універсітэта і канадскім універсітэце Куінсі.
Выкладаў у вышэйшых навучальных установах Харкава, апублікаваў шэраг навуковых і навукова-метадычных прац. Быў дацэнтам кафедры гісторыі Украіны і паліталогіі Украінскай інжынерна -педагагічнай акадэміі, затым дацэнтам кафедры прыкладной сацыялогіі сацыялагічнага факультэта Харкаўскага нацыянальнага універсітэта.
З'яўляецца старшынёй Цэнтра прыкладных палітычных даследаванняў «Пента» і членам Грамадскай рады пры Міністэрстве замежных спраў Украіны і Расійск -ўкраінскага кансультацыйнага савета.
