У канцы XVIII стагоддзя невядомы ўкраінскі патрыёт напісаў «Гісторыю русаў». Тэкст хадзіў у самвыдаце паўстагоддзя, пакуль не быў апублікаваны і прызнаны таленавітай сатырай. Па частцы XVIII стагоддзя гэта яшчэ і каштоўная крыніца па гісторыі Украіны, але папярэдняя гісторыя напоўненая фантазіямі.
У прыватнасці, выдуманая гісторыя пра тое, як у траўні 1650 да Багдана Хмяльніцкага ў Чыгірын прыязджаюць паслы трох кесараў — польскага караля, рускага цара, турэцкага султана. Кожны запрашае Хмяльніцкага да сябе ў падданыя. Дакументы XVII стагоддзя пра такі факт маўчаць (а захаваліся дакументы нядрэнна), ды ён і неверагодны. Фармальна выбару не было: Украіна, нягледзячы на Збароўскі мір 1649, лічылася часткай Польшчы, але была ёю не больш, чым Крым — часткай Турцыі.
Рэальна Хмяльніцкі ўзмоцнена лавіраваў паміж усімі трыма ўладарамі, спрабуючы вырасціць незалежную краіну. Аўтар «Гісторыі русаў», уласна, прыдумаў пра пасольства, каб уставіць здзеклівы анекдот. Нібыта нейкі протаіерэй Фёдар Гурскі з Чаркасаў выступіў з прамовай, у якой нагадаў пра Каляды: «От трех царей или волхвов поднесенные младенствующему Христу дары (злато, ладан и смирна) предзнаменовали бытие и страдание Его въ міре и возвращение въ небо. То есть, злато значило Царя, ладан мертвеца, а смирна показывала Бога». А зараз увага — рука пратапопа ўказвае на дары Польшчы, Турцыі і Расіі, прычым не на самі дары, а на іх упакоўку: «Дары польские состоят въ сукнах, покрытых ковром. Будет и народ, с поляками живший, ходить въ сукнахъ и иметь ковры. Турецкіе дары прикрыты бумагою и шелком. Народ, за ними живший, будет въ состоянии одеваться шелковыми и бумажными материями. А московские дары суть все в рогожах. Неизбежно и народ, живучи съ ними, доведен будетъ до такой бедности, что уберется онъ въ рогожи и под рогожи».
Наогул, упакоўка з рагожы больш практычная. Іншая рэч, што везці ў рагожы, а дарыць, вядома, трэба было ў чымсьці больш прыстойным. Па ўпакоўцы сустракаюць.
Зрэшты, у нашыя дні важнейшае іншае. Сёння крамлёўскія (не блытаць з рускімі) дары ў нашмат больш прывабнай упакоўцы.
Мільярды даляраў, патанненне газу… Дыхай — не хачу. А еўрапейскія дары — патрабаванні да «павелічэнні жорсткасці заканадаўства». Значыць, ужо хабарам справе не дапаможаш і блат не дапаможа? За злачынства — саджаць?! А як жа «дамаўляцца»? А як жа ўсё жыццё, заснаванае на «дружбе», на кланавым прынцыпе — «ты мне, я табе»?
Жорстка сцеле Еўропа! Так, жорстка сцеле еўрапеец — як нованароджанаму Хрысту саломінкі калоліся. Жорстка сцеле, каб украінец не спаў. Катаванне не бессанню — катаванне рэальнасцю, катаванне цвярозасцю, катаванне явай.
Што выбраць — катаванне явай або заснуць, надыхаўшыся расійскім газам? Добрая навіна, што ўвогуле не трэба выбіраць.
Урэшце, любое царства — усяго толькі царства кесара. Ірада Вялікага ці не вельмі вялікага. Ірады могуць забіваць немаўлятаў, могуць цалаваць немаўлятаў у пупок і дарыць ім балон з газам альбо дэмакратычнае правасуддзе, але кім будзе дзіцятка, не ад Ірада, не ад вешчуноў і не ад падарункаў залежыць. Ісус — Хрыстос і ў тых евангеллях, дзе нічога пра вешчуноў (якіх сярэднявечная традыцыя лічыла царамі) не паведамляецца. Ён ад Цара Нябеснага, а не ад падарункаў зямных цароў.
Так і з Украінай, так і з Расіяй, і з любой іншай краінай. Заўсёды ёсць блізкія і далёкія краіны, якія дзеляцца з добрых або з нядобрых памкненняў, але жыць не азначае рабіць «еўрапейскі выбар», «расійскі выбар».
Жыць — у тым ліку для краіны — азначае шукаць унутры сябе свой шлях, сваё пытанне і свой адказ.
Калядны пост Украіна правяла на Майдане. Чым бы гэта ні завяршылася (зрэшты, у гісторыі не бывае «завяршэнняў»), ужо радасць. Бо сутнасць Майдана — не ў спажывецкім выбары паміж падарункамі цёткі Рашы і дзядзькі Бруса, а ў пратэсце супраць збіцця Ірадамі людзей. Параўнайце гэта з падзеямі ў Маскве дваццаць гадоў таму — бо да гэтага часу маскоўцы, якія лічаць сябе дэмакратамі і еўрапейцамі, ухваляюць дзеянні тагачаснага расійскага кесара, якія былі цалкам аналагічнымі і нават горшымі, чым дзеянні цяперашняга ўкраінскага кесара.
Дэмакратычная мэта, знаеце, апраўдвае недэмакратычныя сродкі. Не, не апраўдвае! Вось што сказаў Майдан, і гэта добрая калядная вестка.
Можа, Украіна і не трапіць у Еўропу, але калі Украіна будзе даваць адпор усялякаму ірадству, то Украіна сама будзе такой Еўропай, што туды са Швейцарыі будуць эміграваць.
Да Расіі, вядома, гэта таксама адносіцца. «За тое, каб усе!» Каб усе былі не царствамі Ірада і царствамі чалавечнасці.
