Якраз у гэтым сэнсе Беларусь адрозніваецца ад суседніх краін, і прыезджыя з Мядзела ці Клецка людзі нічым не вылучаюцца ў мінскім натоўпе. Але я не пра знешнія прыкметы. Правінцыйнасць у нас займае тое месца, дзе ў суседзяў — свая культура і завершаная мадэль уласнага сусвету.
Так адбываецца не толькі таму, што сталіцай або метраполіяй для нас, па вялікім рахунку, застаецца Масква. І не толькі таму, што вялікая расійская культура — гэта наша ўсё. І не толькі таму, што мы жывем ў расійскай медыя‑прасторы, дзе свае ўласныя тэлепраграмы з’яўляюцца адбіткамі маскоўскіх. Калі зірнуць у корань, дык корань — гэта і ёсць тое, што адрознівае нацыянальнасць ад правінцыйнасці.
У дачыненні да краіны гэты корань — свае традыцыі, мова, край свету для цябе — на тваёй зямлі. «За намі Масква» ці «За намі Варшава» — гэта значыць, адступаць няма куды. А вось «За намі Мінск» — не гучыць. Няма ў нашага Мінска агульнапрызнанага статусу метраполіі.
У дачыненні да асобы я б параўнаў гэты корань з унутранай культурай, інтэлігентнасцю, прыстойнасцю. Такіх людзей у Беларусі нямала. Але для таго, каб адрозніць чалавека метрапольнага ад правінцыйнага, майго пераліку даволі абстрактных рысаў недастаткова. І вось аднойчы, назіраючы за нашымі публічнымі персанажамі, я ўрэшце сфармуляваў для сябе той адзіны крытэрый, што адрознівае сталічнага дзеяча ад правінцыяла. Гэта — адносіны да беларускай мовы. Не ў тым сэнсе, каб гаварыць паўсюль і заўсёды па‑беларуску. Можна не толькі не карыстацца мовай, але і не ведаць яе. Гаворка пра адносіны, пра ўсведамленне таго, што мова — найвялікшая каштоўнасць і для гэтай зямлі, і для гэтага народа, і для гэтай культуры. Тая рыса, заступіўшы за якую, ты апынаешся па‑за народам і па‑за культурай.
Кожны факт, калі знакаміты чалавек выяўляе сваю неправінцыйнасць праз адносіны да беларускай мовы, выглядае на ўчынак, а часам і на подзьвіг. Да прыкладу, калі Расціслаў Янкоўскі, будучы дэпутатам, пераконваў (і пераканаў) Вярхоўны Савет прыняць закон аб дзяржаўнасці беларускай мовы, ён выступаў як чалавек метрапольны насуперак нязгодным правінцыялам. Альбо — калі Міхаіл Фінберг выяўляе сталічнасць духу, адказваючы па‑беларуску на пытанні журналісткі, якая з усіх сіл трымаецца сваёй правінцыйнасці і ўпарта звяртаецца да мэтра па‑расійску. Ці — калі Барыс Луцэнка на пытанне вядучага «Панарамы» кажа, што яго непакоіць становішча беларускай мовы, а журналіст перабівае, маўляў, усё ясна, не трэба пра гэта, а Луцэнка зноў — пра гэта, бо менавіта гэта яго і непакоіць…
Пэўным апафеозам правінцыйнасці мне падалося галасаванне на сайце кампаніі «Velcom». Кампанія пыталася ў наведнікаў, ці заводзіць ёй беларускамоўную версію сайта. Варыянты адказаў былі «так» і «не». Фармальна ўсё, нібыта, як заўсёды. Але ўдумайцеся: якія матывацыі павінны быць у чалавека, каб націснуць на кнопку «не»? Зразумела, што з’яўленне беларускамоўнай версіі аніякім бокам не тое што не замінала б тым, хто карыстаецца гэтым сайтам па‑расійску, але нават ніяк не трапілася б ім на вочы. З іншага боку, чым больш моўных варыянтаў сайта, тым больш у кампаніі кліентаў і тым лепш складваецца камерцыя. Не ведаю, колькі ні шукаў я ў сабе хоць якой прычыны, думкі, эмоцыі, каб у такой сітуацыі націснуць на «не», — не знайшоў.
Некалі я спрабаваў разабрацца ў феномене Мулявіна. Чалавек, які вярнуў да роднае мовы цэлае пакаленне беларусаў, сам па‑беларуску не гаварыў. Аднак справа, паўтаруся, у адносінах. І адна мулявінская фраза мне ўсё растлумачыла. Цытую блізкага сябра Мулявіна мастака Лявона Бартлава: «Я яму кажу, Валодзя, ты нядрэнна спяваеш, а чаму ты па‑беларуску не гаворыш? Ён кажа: «Мне Бог даў адно, а я не магу падмешваць сабе другое». Ён даў яму песню».
Пры гэтым дзіця сваё сям’я Мулявіных аддала ў беларускамоўны дзіцячы садок, што найлепшым чынам сведчыць пра адносіны да мовы і пра тое, дзе для Мулявіна быў край ягонай зямлі і дзе была метраполія.
Тым часам для многіх калег песняра метраполіяй была і застаецца Масква. Варта было яму сысці — і ўсё, рассыпаліся на шмат частак, кінуліся ў Расію — туды, дзе ў іх уяўленні — метраполія. А тыя, што не рынуліся, зацягнулі паланез Агінскага па‑расійску. Усё адно, што «Лявоніху» на суахілі. Ці не, дакладней, — усё адно, што «Кацюшу» па‑нямецку.
Магчыма, яны не адчуваюць тут дысанансу, бо не адчуваць краю сваёй уласнай зямлі і краю культуры, выйсці за які азначае — выйсці з культуры. Дзіва што тых учынкаў і подзьвігаў, пра якія я казаў вышэй, сённяшнія песняры не робяць. І сумна, што ніхто ад іх гэтага і не чакае.
