Расійскі вайсковец распавёў, як вярбуюць баевікоў для вайны ў Данбасе.
Суразмоўца «Новой газеты» — мужчына за трыццаць, у складзе расійскага міратворчага кантынгенту удзельнічаў у некалькіх ваенных кампаніях. На грамадзянцы працаваў у асабістай ахове. У Растоўскай вобласці знаходзіўся каля тыдня, учора ў складзе свайго падраздзялення перасёк мяжу.
— Што з пскоўскімі дэсантнікамі?
— Ведаю, што яны забяспечвалі калідор праз мяжу. Некаторыя загінулі.
— Тэрміновікі?
— Ну як? Калі ты служыш паўгода, ты ўжо маеш права заключаць кантракт. Але ты ж чула па тэлевізары: усе як бы ў адпачынку, усе насуперак жаданню Мінабароны там апынуліся.
— То бок, гэта рэгулярная армія?
— Так.
— Навошта тады добраахвотнікі, калі ёсць рэгулярная армія?
— Рэгулярная армія даражэйшая. Яшчэ, напэўна, думалі, што добраахвотнікаў будзе больш. Што мы зможам пераламаць ход вайны.
Набор
— Як вас вярбуюць?
— Ну, ёсць некалькі шляхоў. Калі вузкая спецыяльнасць — то праз ваенкамат, такіх па дамах шукалі. Вельмі запатрабаваныя ВУСы 107, 106, разведка, дыверсійныя спецыяльнасці.
Другі — з ветэранскіх арганізацый. Іх вельмі шмат. «Баявое братэрства», «Ветэраны баявых дзеянняў», «Ветэраны Афганістана», «Воіны-інтэрнацыяналісты». Проста на чарговым сходзе прапануюць, пытаюцца: хто хоча? Жадаючыя знаходзяцца. У асноўным гэта ваенныя, якія знаходзяцца на пенсіі па розных прычынах. Скарочаныя ў выніку рэформаў, напрыклад. Іх запісваюць, потым выклікаюць на размову. Гутарку праводзяць фээсбэшнікі. Гэта ў асноўным фармальнасць: бяруць амаль усіх.
— Усіх?
— Так. У аднаго ўжо тут, на зборным пункце, пытаюцца хатні адрас. Ён мнецца: «Я не па прапісцы жыву». — «А дзе ты жывеш?» — «Ну я не дома жыву». Карацей, аказалася, ён на вакзале начуе. З вакзала падабралі. Ёсць зусім пажылыя людзі. У аднаго хлопца наогул алігафрэнія, ну ЗПР (затрымка псіхічнага развіцця), яго пакуль на кухню паставілі гатаваць, нехта ж павінен. Думаю, вярбоўшчыкі плацяць за кожнага чалавека, вось і ўсё. Па іх справаздачах, напэўна, ўсе добраахвотнікі — супербайцы, суперспецыялісты.
Не бяруць толькі тых, каму няма 25. Напэўна, таму што ў маладых яшчэ вельмі моцная сувязь з сям'ёй, з бацькамі.
Асноўны набор праз казацтва. Асноўная маса праз іх трапляе. «Саюз казакоў Расіі», «Усевялікае войска Данское». Яны адзін аднаго ненавідзяць, не прызнаюць, але людзей набіраюць і тыя і іншыя. Камусьці ціснуць на патрыятычныя пачуцці, каго рублём завабліваюць. Некаторыя і грошай не бачылі такіх.
— Якіх?
— Агульная сума прыходзіць на ўсе падраздзяленне, а далей ад камандзіра залежыць, хто і як іх размяркуе. У розных атрадах усё па-рознаму. Наогул усе размяркоўваецца згодна са штатным раскладам. У нас — ад 60 тысяч рублёў, ёсць тыя, хто атрымлівае 80, 90 тысяч, камандзіры — нават больш. Але 60 тысяч рублёў для радавога байца — мяжа.
— Гэта за які тэрмін сума?
— За месяц. Чалавек сам заяўляе, на колькі хоча паехаць. Мінімум па месяцы, некаторыя заяўляюцца на большы час.
Прадугледжаны яшчэ кампенсацыі. Лёгкае раненне — 120 тысяч, сярэдняе — 180, цяжкае — 360 тысяч. Але які тут крытэр, незразумела. Нагу ножыкам ткнуць — гэта ж ужо лёгкае раненне, не? За смерць — таксама 360 тысяч сваякам выплата плюс арганізацыя пахаванняў. Але гэта ўжо не праверыш, вядома.
— Выплаты заўсёды адбываюцца?
— Па-рознаму вельмі ўсё адбываецца. Я ведаю, што два тыдні таму адзін казацкі атаман — пазыўны «Церак» — зваліў з грашыма ўсяго атрада. Атрад быў больш за 100 чалавек. У кожнага ён скраў ад 2000 да 3000 долараў. Вось і лічы. ФСБ пачала праверку, але, думаю, калі гэты «Церак» падзеліцца з кім трэба, нічога яму за гэта не будзе. Казацкія атаманы — часта прайдзісветы. Самі сабе прызначаюць воінскія званні. У войску ён яфрэйтар быў, тут — палкоўнік. У войску не служыў, а тут на пагонах тры зорачкі мае. А па факце на месцы кладуць шмат народу па дурасці. Быў такі атаман Самурай, ён стаяў недалёка ад Снежнага, здаецца, у Дзімітраўцы. Капітан міліцыі ў мінулым, родам з Прыморскага краю. У яго ўвогуле амаль усіх байцоў забілі. Ён вярнуўся, цяпер набірае новых.
Дарэчы, атаманы прыніжаюць суму выплат за дзіркі (за раненні). На рукі выдаюць сотню, астатняе — сабе. І ніхто іх не кантралюе.
Наогул нас папярэджваюць, што заплацяць за раненне, толькі калі вернешся ў складзе свайго падраздзялення. Папярэджваюць, што, калі пойдзеш да аднаго з палявых камандзіраў, будзе адказнасць за найміцтва, то бок крымінальную справу завядуць. Калі ты ідзеш са свайго атрада да Безлера ну ці да іншага палявога камандзіра, а потым вернешся ў Расію, — сядзеш у турму.
— Чаму?
— Інакш анархія. З якімі людзьмі з'яжджаеш — з такімі і павінен вярнуцца. Калі хочаш паехаць яшчэ, ты проста чакаеш перафармавання і ідзеш з наступным атрадам.
— Вядома, адкуль гэтыя грошы?
— Сцвярджаць дакладна не магу. Нехта кажа, што плаціць Януковіч і яго асяроддзе.
— Калі іх выдаюць?
— Перад самай адпраўкай. Хлопцы называюць банкаўскія карты, рахункі, на якія пералічыць, камандзір падраздзялення едзе да бліжэйшага банка, там робіць пераводы.
Адпраўка
— Як усё працуе?
— Пасля гутаркі з «фэйсамі» накіроўваюць у Растоў. Адрас зборнага пункта не называецца, але на вакзале цябе сустракаюць. Па прыездзе кампенсуюць кошт квіткоў.
— Гэта значыць білет купляеш сам?
— Ну так. Інакш можна здаць білет, нікуды не паехаць і атрымаць грошы. Неафіцыйна ж усё. Білет на самалёт каштуе, скажам, 20 тысяч. Вярбоўнік заявіць, што набраў групу 100 чалавек, потым пойдзе здасць білеты — вось ужо 2 мільёны. Гэта ж Расія.
— Дзе зборны пункт?
— Ён знаходзіўся на базе адпачынку «Мінпліта» (санаторый у гарадской мяжы Растова-на-Доне), цяпер ужо не ведаю. Здаеш усе дакументы пад роспіс — пашпарт нумар такі, ваеннік нумар такі, банкаўскія карты. Усё застаецца на зборным пункце. Ідэя ў тым, што нічога не павінна выдаваць нашу прыналежнасць да Расіі. Здымаюць адбіткі пальцаў, фатаграфуюць. Мясцовыя фээсбэшнікі правяраюць, ці знаходзішся ты ў вышуку, ці здзяйсняў крымінальныя злачынствы, дзе служыў і ці служыў на самай справе. Некаторых заварочваюць па выніках праверкі. Прысвойваюць пазыўны. Потым накіроўваюць на Зялёны востраў (невялікі востраў пасярод ракі Дон, у гарадской мяжы Растова-на-Доне, на востраве знаходзіцца некалькі турбаз), на базу адпачынку Каравай. Там шчытавыя домікі, жывем па чатыры чалавекі. Пераклічка таксама праводзіцца па пазыўным.
— На турбазе жыве нехта акрамя вас?
— Не. Мясцовыя часам заходзяць на наш пляж, бачаць, як мы бегаем кросы. Наогул іх нервуе, што на выспе куча хлопцаў у камуфляжы. Відаць жа, што мы нерэгулярная армія, людзі палохаюцца. Некалькі разоў нават паліцыю выклікалі… Было злоўлена некалькі журналістаў, якія без дазволу спрабавалі фатаграфаваць, перапісалі іх пашпарты, далей не ведаю.
— Што адбываецца на базе?
— Мы чакаем, калі набярэцца дастатковая колькасць людзей, каб нас адправілі на палігон. Яшчэ праводзяцца заняткі, але тут ужо ад камандзіра падраздзялення залежыць усё. Клапоціцца ён аб падрыхтоўцы. У асноўным даюць ФІЗА, МПС, ТСП, тапаграфію і ВМС (фізпадрыхтоўку, мінна-падрыўная справа, тактыка-спецыяльная падрыхтоўка, праца з картамі, ваенна-медыцынская справа). Але ніякай зброі на востраве няма, адразу скажу.
Некаторыя людзі сыходзяць, калі бачаць, які тут бардак. Вось прыязджае кадравы ваенны, камандзір палка — яго ставяць камандзірам батальёна. Ну добра. Ён паглядзеў, як усё арганізавана, пачаў пытанні задаваць. Такі разумны? Ідзі адсюль! Замест яго паставілі алкаша бяззубага. Што ён ім скажа? Тыя, каму аддадзена на водкуп наша пытанне, — дылетанты. У іх няма акадэмічнай ваеннай адукацыі.
…Потым нас накіроўваюць на палігон для баявога зладжвання. Усяго некалькі дзён на гэта даюць. Многія на гэтым этапе разумеюць, што іх фізічныя дадзеныя не падыходзяць для такога, і з'язджаюць. На палігоне ўжо выдаюць зброю. Форму… Лічба, прычым такая, што расійскай арміі не снілася, адмыслова пад украінскую зялёнку, пад тамтэйшую прыроду палічаная, і якасць матэрыяла іншая зусім. Калі батальён фармуецца як мотастралковы, даюцца танкі, БМП, БТР. Пры гэтым бардак дзікі. Кажуць: так, вы трое цяпер танкісты, а вы будзеце артылерыстамі. Нармальна? Некалькі дзён вучацца людзі за ўсё, разумееш? І ўсё, наперад, на укропаў. Я бачыў, як зброю, транспарт выдавалі наогул без распіскі, проста людзі падыходзілі, казалі: мы з такога атрада, нам патрэбныя два калашы і машына… І ім давалі. На палігоне здаем нашы мабільныя тэлефоны. Як штат запаўняецца, групу адпраўляюць. Баявую задачу тлумачаць непасрэдна перад перасячэннем мяжы або па прыбыцці ў цэнтр супраціву ў Луганскай, Данецкай вобласці.
— Дзе гэты палігон?
— Спачатку быў каля пасёлка Вясёлы. Яго зрабілі проста ў чыстым полі. Там таўклася куча ўсякага народа, сабралася вялікая колькасць байцоў. Хто нармальна групай з-за мяжы выходзіць, ідзе на палігон. Дэзерціры туды ж ішлі, жылі нават не на тэрыторыі, а літаральна ў кустах. А чаго ім: заплечнік пад галаву падкладзі і спі. Чакалі, калі іх дадому адправяць. Жонкі байцоў, якія пайшлі, таксама прыязджалі сваіх мужоў шукаць, і іх там пакідалі таксама жыць, каб шуму не падымалася. Поўны бардак быў. Потым размяшчалі на пастаянным вайсковым палігоне каля Персіянаўкі (пасёлак Персіянаўскі.). Туды ж прыходзілі мясцовыя атрады апалчэнцаў з Луганска на перафармаванне. Тысяча з лішнім чалавек адначасова знаходзіцца на палігоне. Потым нас перакінулі ў Кузьмінку (палігон у Растоўскай вобласці, на якім у сакавіку гэтага года праводзіліся маштабныя вучэнні ПДВ пад кіраўніцтвам генерала Шаманава), гэта бліжэй да мяжы, зручней.
— Часта адпраўляюцца калоны з тэхнікай?
— Практычна кожны дзень.
— Чаму тады «апалчэнне» скардзіцца, што мала цяжкай тэхнікі?
— Не ведаю. Кожны атрад атрымліваў танкі і іншыя жалязякі. Іншая справа — звычайна яе ламалі або бяздарна губілі ў першым жа баі. Таму што калгаснікаў шмат, а спецыялістаў — мала. Потым, гаручага няма столькі, боепрыпасаў.
Я ведаю, што тэхніку, зброю для нас пераганялі ў Растоўскую вобласць з Крыма. Тое, якое пакідалі ў вайсковых частках украінскія ваенныя, калі іх нашы папрасілі сысці. Таму што СБУ здольная прасачыць лёс зброі. А так што яны прасочаць? Зброя была выпісана ўкраінскай арміі, ну і ўсё.
— Гэта адзіны шлях праз мяжу?
— Не, вядома. Ёсць вар'яты, самаходы. Ёсць іншыя арганізаваныя групы. Я ведаю, што ўсяго два прыёмных пункты ў Растове. Батальён «Усход» асобна ад нас збіраюць. Яны прыбываюць у іншае месца, каб не было канфліктаў. Там у асноўным чачэнцы. Вось пішуць, што там кадыраўцы, але там не кадыраўцы, там сулімаўцы, тыя, хто служыў у Суліма Ямадаева. Але ёсць і тыя, хто служыў у палку імя Ахмата-Хаджы Кадырава таксама, так.
Яшчэ адзін прыёмны пункт — у Падмаскоўі, пад Сонечнагорскам, але туды бяруць толькі пэўныя воінскія спецыяльнасці, вельмі строгі адбор. Я не захацеў праз Падмаскоўе, таму што мае сябры, таварышы ішлі адсюль. І там даўжэй групы фармуюць, даўжэй адпраўляюць. Не хацеў зацягваць ўсё гэта да бясконцасці.
— Хто курыруе увесь працэс?
— Пачынала ўсё казацтва, ФСБ адказвала за сакрэтнасць, а Мінабароны падавала матзабеспячэнне, так скажам. Цяпер ёсць размова, што для нас нават будуць распрацаваны кантракты з Мінабароны, як для грамадзянскіх спецыялістаў. Будуць зробленыя жэтоны, па ўзоры ваенных, але не зусім такія. Праблема ідэнтыфікацыі целаў востра стаіць.
Страты
— Страты вялікія?
— Страты велізарныя. У чачэнскай кампаніі мы такіх страт не неслі. Тыя, хто едзе, па большай частцы — людзі абсалютна ненавучаныя. Да 50% закладваюць на трохсотых, двухсотых, дэзерціраў. Шмат хто на самай справе не разумее, куды едзе. Там ідзе сапраўдная, поўнамаштабная вайна. Трапляючы ва ўмовы актыўных баявых дзеянняў, многія кідаюць зброю, уцякаюць.
Вось адзін з атрадаў зайшоў, у 300 чалавек. 200 чалавек у першы тыдзень — двухсотыя і трохсотыя. Артылерыяй апрацавалі па пазіцыях, вось і ўсё. Другі атрад пайшоў, 82 чалавекі, у першыя дні — 30 параненых, 19 мёртвых.
Калі ў камандзіра моцныя нервы, ён праз калідор стараецца назад вынесці і двухсотых, і трохсотых. Але звычайна не ўсіх атрымоўваецца вывезці. Украінцы не даюць цела абмяняць. Або апалчэнцы не ведаюць, куды адпраўляць цела. Хаваюць там. Ты гінеш, а мясцовае апалчэнне ведае толькі твой пазыўны.
Некаторыя палявыя камандзіры па законе ваеннага часу пачынаюць дзейнічаць. Расстрэльваюць за марадзёрства. Такія целы таксама ёсць. Народ едзе розны. Але сярод добраахвотнікаў такое менш распаўсюджана. Таму мясцовае насельніцтва ставіцца да нас лепш, чым да апалчэнцаў. Кажуць: «Вы просіце, але не рабуеце». Для некаторых законы вайны — гэта забраць тое, што дрэнна ляжыць.
Ёсць там адзін армянін, сабраў чалавек 30, тыпу падраздзяленне. Спаганяе даніну з кожнай гуманітаркі. Хочаш правезці гуманітарку — плаці. Тыя, хто не плаціў, рана ці позна нарываліся на ўкраінскую армію. Яму ўжо прад'яўлялі. Ён кажа: «Доказы ёсць? Не — ну вось і ўсё».
…Трэба сказаць, што да 4 чэрвеня, анкетаванне добраахвотнікаў не вялося наогул. Гэта значыць усе, хто загінуў да 4 чэрвеня, — невядомыя. На зборным пункце цяпер столькі пашпартоў захоўваецца… Прычым адна з дзяўчынак, якая працавала на зборным пункце, тры тыдні таму знікла з часткай анкет. Кажуць, яна ўкраінская патрыётка. Тых, чые анкеты яна забрала, нават папярэдзілі, што яны цяпер невыязныя, верагодна.
Калі цела байца перасякае мяжу, адразу ж прызначаюцца людзі, якія вязуць яго сваякам. Па-ранейшаму ўсё ідзе праз Ваенвед (былы ваенны гарадок у Растове, дзе знаходзіцца шпіталь 1602 з цэнтрам прыёму-адпраўкі загінуўшых і трупасховішчам), там пакуюць і адпраўляюць адразу. Гэты працэс таксама курыруе ФСБ. Але мне таксама прыйшлося паўдзельнічаць.
— Як?
— Там ваююць некалькі маіх сяброў. Мне прыйшла SMS з украінскага нумара: «Такі-та 200». Я патэлефанаваў, мне пацвердзілі. Я патэлефанаваў яго сям'і. Яны цяпер лічаць, што я ўскосна вінаваты ў яго смерці, таму што ведаў, што ён ва Украіне, а яны не. Гэта ў прынцыпе стала адной з прычын, чаму я тут.
Некаторыя хлопцы ў анкетах тэлефоны сваякоў наўмысна не пакідаюць.
— Чаму?
— У галаву не залезеш, чаму. Ва ўсіх розная сітуацыя. У нас у атрадзе ёсць хлопец, у якога жонка на сёмым месяцы цяжарнасці. Яшчэ адзін распавядае маме, што ён будуе ў Растове метро. Ну тыпу да ЧС-2018.
— Твае родныя ведаюць?
— Так.
— І як ставяцца?
— Ну яны супраць. Але ў мяне не вельмі шмат сваякоў.
— Ты можаш растлумачыць, навошта туды ідзеш?
— Дзве прычыны. Першая — галоўная. Там ёсць нейкая частка праўды. Там пралілося нямала крыві, і кіеўская ўлада, калі яна лічыць сябе афіцыйнай уладай, нясе за гэта адказнасць. Гэтую ўладу трэба зрынаць. Без збройнага канфлікту гэта зрабіць немагчыма. Я не за ўладу Стралкова, Безлера або гэтага, «Цара». А за людзей, якія жывуць на гэтай зямлі.
Потым. Самыя шчаслівы час майго жыцця, тыя дні, якімі я магу ганарыцца, — гэта дні на вайне. Я не магу глядзець па тэлевізары, што там робіцца. Або даведвацца ад сяброў, якія ваююць там. Лічу гэта немагчымым. Як я буду выглядаць у іх вачах? Ну вось калі я вярнуся цяпер. З'ездзіў, паглядзеў, які тут бардак, спалохаўся і зваліў. А так я іду разам з хлопцамі і, калі змагу, уратую іх жыццё, зраблю ўсё для гэтага. Такія хлопцы ідуць, такі генафонд. Многія не п'юць, не паляць наогул.
Такое адчуванне, што я сябе да канца не рэалізаваў. Вельмі шмат маіх аднагодкаў сышлі з войска, таму што армія пачала дэградаваць. Маглі застацца, але сышлі. Кагосьці па стане здароўя, кагосьці па штатным раскладзе, хтосьці выйшаў на пенсію. Я таксама пайшоў. Зараз, пасля вайны, магчыма, я вярнуся на службу. Страсу грамадзянскі пыл.
