На Чацвёртым Міжнародным Кангрэсе даследчыкаў Беларусі (Коўна, 3-5 кастрычніка) адбылася прэзентацыя даклада «Склад выбарчых камісій: асноўныя тэндэнцыі ва ўмовах аўтарытарнай сістэмы (мясцовыя выбары, 1999—2014 гады)».
Прэзентаваныя вынікі з’яўляюцца часткай даследавання, праведзенага Інстытутам «Палітычная сфера» па выніках мясцовых выбараў гэтага года. Даклад быў прадстаўлены супрацоўнікам Інстытута Вадзімам Былінай.
Статыстыка ЦВК паказвае, што, нягледзячы на папраўкі ў выбарчы кодэкс 2009 года, уведзеныя згодна з рэкамендацыямі АБСЕ, улады поўнасцю кантралююць працэс фармавання камісій.
Існуе тры механізмы вылучэння сяброў выбарчых камісій: працоўнымі калектывамі, праз збор подпісаў, палітычнымі партыямі і грамадскімі арганізацыямі.
Змены ў выбарчы кодэкс прадугледжвалі, што трэцяя частка выбарчых камісій павінна прызначацца са складу прадстаўнікоў палітычных партый і грамадскіх арганізацый. У выніку колькасць вылучэнняў ад гэтых арганізацый вырасла. У сярэднім 40% усіх сяброў камісій – прадстаўнікі грамадскіх арганізацый і партый. Але амаль усе яны рэпрэзентуюць праўладныя грамадскія аб’яднанні — такія як БРСМ і Белая Русь, а таксама праўладныя палітычныя партыі.
Таксама назіраецца паступовы заняпад працэдуры вылучэння кандыдатаў працоўнымі калектывамі і праз збор подпісаў на карысць вылучэння грамадскімі арганізацыямі, кантраляванымі ўладамі. На працягу апошніх 15 год у некалькі разоў паменшала колькасць прадстаўнікоў камісій, вылучаных працоўнымі калектывамі. Колькасць сяброў камісій, вылучаных праз збор подпісаў, знізіўся ў сярэднім на 15% пасля паправак у кодэкс 2009 года.
Аналіз паказвае некаторыя істотныя змены ў складзе камісій. Павольна расце колькасць дзяржслужачых: калі напрыканцы 1990-х колькасць чыноўнікаў у камісіях не перавышала 3—7%, то на апошніх выбарах іх колькасць узрасла да 10—12 %. Адсотак жанчын у камісіях стабільна высокі, складае прыкладна дзве трэція, і працягвае павялічвацца. Таксама варта адзначыць выразнае павышэнне ўзросту членаў камісій.
Узрослая колькасць прадстаўнікоў палітычных партый і грамадскіх аб’яднанняў у камісіях стварае бачнасць удзелу ў арганізацыі выбараў грамадзянскай супольнасці, што стварае вобраз дэмакратычнасці выбараў для заходніх назіральнікаў. А ў выніку ўлады маюць у камісіях найбольш лаяльных прадстаўнікоў, і тым самым пры неабходнасці маюць магчымасць маніпуляваць вынікамі.
