Так, гэта было менавіта ўвосень 1984‑га. Назва раману нам была вядомая, сам ён таксама трапіў у нашыя рукі потым досыць хутка, ніхто ня мог чакаць. Пераклалі і выдалі… Што да кавы, не было замкавай кавярні дзесь у лёхах, пра якія пісаў у сваім рамане Караткевіч, не было на скрыжаваньні, дзе пажарная вежа, што нагадвае мінарэт. Усё было банальна‑растваральна.
Але вернемся ў газэту. Рэдактар даў мне «вольну рэнку» (атрымалася крыху на трасянцы): напішы што хочаш, а ён тады вырашыць — браць цябе ці не. Рэдакцыя была побач з чыгункай, па якой самотна хадзіў на захад кароткі беластоцкі цягнічок. Мой будучы пакой быў вузкім, палову займаў начальнік разам са сваім сабакевіцкім сталом на калодках. Цяпер у суседнім вакне — вулічны банкамат, чарга.
Я вярнуўся тады ў Ліду да бацькоў і напісаў два тэксты. Адзін чамусьці пра творчасьць Быкава, якога чытаў студэнтам, але ня так шмат. Зрэшты, успамінаецца, што першым разам даведаўся пра яго яшчэ ў прыбалтыйскай школе: настаўніца літаратуры Іраіда Ленкявечэне любіла, каб мы дапамагалі ёй чытаць уголас, наколькі памятаю, «Сотнікава» з часопіса. Напэўна яшчэ мяне падштурхнула тое, што ў рэдакцыі некалькі гадоў таму працаваў сам Васіль Быкаў. Але тым больш авантурна здавалася пісаць пра тыя творы, якія тут ведалі лепей за мяне.
Зрэшты, я пачаў займацца, скажам, менавіта літаратурнай крытыкай — да прыезду ў Горадню, друкаваўся ў «ЛіМе» студэнтам. Але сваё пісаць цікавей, кажу я вам, даўно падзяляю творы на тыя, што мне падабаюцца і якія не падабаюцца, ды не навязваю нікому сваіх ацэнак, свайго кепскага настрою, дрэннага характару, галаўнога болю, сваёй жоўці.
Другі тэкст быў пра лідзкага чалавека, у апошнюю вайну — францускага макі — нават у сталым веку пагляднага, высокага. Сам ён быў з Расеі, уцёк з палону, партызаніў хіба на поўначы Францыі. Успамінаецца цяпер Вэркор… Як трапіў у Ліду, ня памятаю, але чалавек быў знаходкай для журналіста. Яго мне параіла мая мама, яна працавала ў музэі і ведала такіх цікавых людзей.
Рэдактар пачытаў мае тэксты і сказаў дазвольна: паняцьце маеш. Прыблізна так, здаецца. Сам ён, зрэшты, што да журналістыкі, зорак зь неба не хапаў. У яго была іншая роля. Але я да ўсіх людзей, што спрыялі мне, захоўваю ўдзячнасьць, нават калі яны часам могуць не любіць мяне за мае «Пагоню», «Свабоду» ці «Нашу Ніву». Хаця я магу й памыляцца. Няўдзячнасьць у такіх справах — гэта сьвінства, кажу я вам. Дрэннае ўражаньне робяць тыя, хто схапіў раптам Бога за бараду…
