 Падчас Эўрапейскага маршу |
бо падымацца з каленяў прыйдзецца ня толькі ўладзе, але і звычайным людзям. Такі крызіс зробіць краіну настолькі слабай, што яна можа згубіць незалежнасьць. Гутарка зь лідэрам «Руху «За Свабоду» пра вынікі гэтага году і бачаньні наступнага. Гутарка адбывалася на наступны дзень пасьля суду над Фінькевічам, таму мы пачалі размову з пытаньня аб працэсе, на якім Мілінкевіч асабіста прысутнічаў.
«Наша Ніва»: Якія ўражаньні пакінуў суд над Артурам Фінькевічам?
Аляксандар Мілінкевіч: Я паўночы думаў над гэтым. Стратэгія адваката была абсалютна памылковая. Яна палічыла, што нельга ператвараць суд над Фінькевічам у палітычны працэс, а лепш пакорліва сказаць, што вінаваты, хаця і ня цалкам. Тады Артур, нібыта, атрымае па мінімуме. Аказалася ж, што ўсе гэтыя кулюарныя дамоўленасьці былі простымі мыльнымі бурбалкамі. Сёньня ў мяне пачуцьцё нейкай прыніжанасьці. Рэчы трэба называць сваімі імёнамі. Працэс над Артурам тыпова па¬літычны. Тыя ўмовы, у якіх ён знаходзіўся на «хіміі», прыніжалі гонар і годнасьць. Артур — чалавек зь вялікім пачуцьцём справядлівасьці, ён вельмі свабодны па сваёй натуры.
«НН»: Суд мог пайсьці неяк інакш?
АМ: Мог. Бессэнсоўна выклікаць у судзьдзі шкадаваньне. Нашая пазыцыя моцная, бо яна маральная. Артур мог шчыра расказаць, што яго прыніжалі і палохалі падчас «хіміі», што да яго прыходзілі кадэбісты, што начальнікі камэндатуры казалі яму: у любым выпадку будзеш у турме. Такая пакорлівасьць і спроба згуляць з уладамі, як было на судзе, безнадзейная. На тых працэсах, дзе мы паводзілі сябе агрэсіўна і актыўна, усе адчувалі за сабой пачуцьцё праўды. Тады мы выйгравалі. Учора ж у маёй жонкі былі сьлёзы на вачох. Нас прынізілі за тое, што мы не змаглі сябе адстаяць. Артур мусіць вытрымаць гэты тэрмін. Усім было відавочна, што ён у дрэнным фізычным стане. У яго баліць сэрца і хворыя ныркі. Мы мусім падтрымліваць хлопца любымі сродкамі. Трэба часьцей пісаць лісты, трэба, каб пра яго не забывалася прэса.
«НН»: Таксама днямі былі ўзноўленыя тры крымінальныя справы супраць «маладафронтаўцаў» з Гомельшчыны. Ці выпадкова гэта?
АМ: Улада прайграла барацьбу за моладзь. Канечне, не за ўсю, але за самую лепшую, за актыўную, за адукаваную. Гэта значыць, яна прайграе будучыню. Моладзь — галоўная сіла вулічных акцыяў, а ўлада вельмі баіцца вулічных маніфэстацыяў. Гэта і ёсьць прычыны, чаму аднаўляюцца і заводзяцца новыя крымінальныя справы. На судзе над Фінькевічам плакалі дзяўчаты, але яны плакалі не ад страху, а ад часовай бездапаможнасьці, ад беззаконнасьці. Я перакананы, што новымі «крыміналкамі» моладзь ня зломіш. Наадварот, яна толькі загартуецца.
«НН»: Як Вы ацэньваеце нядаўнія заявы старшыні КДБ Жадобіна пра 1767 апазыцыянэраў?
АМ: Сумна, што ўзровень працы КДБ няспынна зьніжаецца. Начальнік сказаў знайсьці апазыцыянэраў — іх знайшлі. Гэта сьмешна. Паводле зьвестак таго ж КДБ на Плошчы пабывала каля 34 тысячаў чалавек. Нават у сілавых структурах хапае людзей, якія падзяляюць нашыя мэты і погляды, бо людзі ўсьведамляюць заганнасьць сёньняшняй сыстэмы. Нас вельмі многа. Каб мы змаглі рэальна аб’яднацца, то сытуацыя ў краіне зьмянілася б за адзін дзень. Для гэтага трэба толькі выйсьці на вуліцу і сказаць, што мы супраць.
«НН»: Сёлетняя стаўка на вулічныя акцыі апраўдала сябе?
АМ: Я ведаю, што на гэты конт ёсьць розныя меркаваньні. Некаторыя лічаць, што хадзіць няма сэнсу, бо адзін і той жа маршрут, сумна і не прыносіць карысьці. Я ж лічу, што без дэманстрацыі сваёй сілы на вуліцы мы прыйдзем да заняпаду. Думаю, што варта выходзіць да той пары, пакуль не пераможам. Яшчэ вельмі важна, каб колькасьць людзей, якія здольныя выйсьці, пастаянна расла.
«НН»: А што для гэтага трэба рабіць?
АМ: Разбураць страх і інфармаваць. Страх мы разбураем салідарнасьцю. За апошні год у справе абароны рэпрэсаваных зроблена шмат. Гэта адзін з найбольшых посьпехаў. Трэба бараніць людзей юрыдычна, маральна, фінансава, даць ім магчымасьць працягнуць вучобу. Даваць канкрэтныя рэчы канкрэтнаму чалавеку. Калі будзе так, то галаву падымуць і астатнія. Што да інфармацыі, то нічога новага я вам не скажу. Не павінна быць чарговай моды на ідэю інфармаваньня Беларусі з‑за мяжы. Я ўсюды падтрымліваю тэлебачаньне, хаця і ня ўпэўнены, што праект будзе стопрацэнтна апраўданы. Разам з тым, калі мы кінем усе сілы на тэлебачаньне і ня будзем займацца тут газэтамі, інтэрнэтам, улёткамі, то яно можа ператварыцца ў бессэнсоўшчыну. Налета мы хочам заняцца шырокай праграмай эўрапеізацыі людзей. Няхай пытаньне інтэграцыі ў Эўропу пачне абмяркоўвацца ў грамадзтве. Няхай людзі задумаюцца над сваім лёсам, лёсам сям’і, краіны, а таксама над тым, хто мы і куды ідзем, што такое Эўропа, ці варта туды ісьці, ацэняць плюсы і мінусы, суседзяў, іхныя посьпехі і праблемы. Трэба пастаянна вучыць людзей, асабліва моладзь, як кіраваць на ўсіх узроўнях, найперш мясцовым. Мы будзем пасылаць людзей для такой вучобы ў суседнія краіны.
«НН»: Гэта значыць, што будзе працягвацца практыка замежных сэмінараў для апазыцыі за мяжой?
АМ: Гэта іншае. Сэмінары, якія ўжо рэдка каму патрэбныя, навучаюць таму, як стварыць грамадзкую арганізацыю, як зрабіць рэгіянальную газэту, журналістаў вучаць пісаць артыкулы. У нас гэта ўжо ўсе ўмеюць. Я кажу пра досьвед пераўтварэньняў, як ішлі па рэформах палякі, эстонцы, чэхі. Гэтаму трэба навучыць, бо такіх ведаў сапраўды не хапае. Я б сам хацеў больш разабрацца ў некаторых рэчах.
«НН»: Якіх менавіта?
АМ: Я б хацеў больш ведаць пра рэформы сацыяльныя, пэнсійныя, мэдычнай сыстэмы. Калі я прэтэндую на прэзыдэнцтва, то павінен арыентавацца ва ўсім.
«НН»: Вы згадалі пра абарону рэпрэсаваных. Самы яскравы прыклад тут — праграма Каліноўскага. Ці апраўдала яна сябе?
АМ: На сто працэнтаў. Гэта ня проста праграма падтрымкі пакрыўджаных. Ніводзін здабытак незалежнага грамадзтва не выклікае ва ўладаў столькі нэгатыву і злосьці, як праграма Каліноўскага. Яна разбурыла страх сярод студэнцкай моладзі, цяпер яны не баяцца выходзіць на акцыі і ўдзельнічаць у дэмакратычным руху. Я жыву ля ін’язу. Да мяне часта падыходзяць студэнты, якія дзякуюць мне, што зьявілася пачуцьцё абароненасьці. Я веру, што тыя, хто зьехаў, вернуцца. Яны будуць масткамі незалежнай Беларусі з вольным сьветам. Студэнты паехалі ня толькі ў Польшчу, але і ў Чэхію, Румынію, Эстонію, Францыю. Гэта выдатная праграма.
«НН»: Што яшчэ станоўчае запомнілася Вам у гэтым годзе?
АМ: Узрасла роля моладзі ў дэмакратычным грамадзтве. Раней у апазыцыі дамінавала хваля, якая прыйшла ў дэмакратычны рух падчас перабудовы. Сёньня ж прыйшла новая генэрацыя. Калі казаць рэальна, то моладзь — галоўная сіла апазыцыі. Яе наяўнасьць мае велізарнае значэньне. Згадваецца нядаўняя паездка ў Вашынгтон. Безь Севярынца, Хведарука і Браніцкай мы здаваліся б апазыцыйнай намэнклятурай, але яны надалі нашай вандроўцы імпэту. Яны пачувалі сябе вельмі спакойна на самых высокіх прыёмах, былі шчырымі і адкрытымі. Яны прадэманстравалі вялікую веру. Моладзь дае калясальную надзею.
«НН»: А самае вялікае расчараваньне 2007 году?
АМ: Мы не захавалі станоўчы патэнцыял і імідж апазыцыі, якога дамагліся падчас прэзыдэнцкіх выбараў. За гэты год мы многае згубілі. Згубілі яшчэ не безнадзейна, але шкада, што гэта крок назад. Палітычная актыўнасьць заўсёды ідзе хвалямі. У Беларусі пік прыпадае на гады прэзыдэнцкіх выбараў. Таму, можа быць, і ня страшна, што актыўнасьць крыху зьнізілася.
«НН»: Ня крыўдна было на сёлетнім Кангрэсе страціць лідэрства ў апазыцыі?
АМ: Лідэраў не прызначаюць на Кангрэсах. Можна выбіраць лідэра на кожным Кангрэсе, гэта ня значыць, што ён будзе ўспрымацца так людзьмі. Кангрэс мусіць прапанаваць чалавека, на якога захочуць працаваць актывісты. Пэрсаніфікацыя важная паўсюль, а ў Беларусі ва ўмовах аўтарытарнага грамадзтва, тым больш. Адмова ад адзінага лідэра — гэта велізарная памылка. Прыйдзе час, і мы зноў вернемся да гэтага.
«НН»: Стварэньне «Руху «За Свабоду» сябе апраўдала?
АМ: «Рух «За Свабоду» — гэта не арганізацыя. Гэта аб’яднаньне ў дзеяньне — людзей, арганізацыяў, групаў, партыяў, грамадзкіх арганізацыяў. Мы нешта выпрацоўваем, робім, заклікаем людзей да нас далучацца на добраахвотных пачатках. Няхай людзі робяць тое, што могуць. Мы ня будзем прымушаць іх рабіць звыш нормы. Некаторыя кажуць, што з такой вольнасьцю нічога ня зробіш, але толькі так мы зможам сабраць найбольшую колькасьць людзей. Так працавала «Салідарнасьць» у Польшчы. Нам удалося зрэалізаваць шмат мясцовых праграмаў. Хачу ўзгадаць толькі абарону Горадні. Мы зрабілі ўсё магчымае, каб замарудзіць гэтае разбурэньне, надаць гэтаму ўсясьветнае значэньне.
«НН»: «Рух «За Свабоду» можа ператварыцца ў палітычную партыю?
АМ: Зараз руху ня варта станавіцца партыяй. Сёньня партыйнай дзейнасьці ў Беларусі, фактычна, няма. Форма змаганьня мае быць іншай, гэта даказвае досьвед ў краінах, дзе дэмакратыя дабівалася перамогі. Там вырашалі ўсё ня партыі, а шырокая аб’яднаная супольнасьць людзей. Я не выключаю, што «Рух «За Свабоду» таксама некалі ператворыцца ў партыю. Толькі адбудзецца гэта, калі ў краіне ўсталюецца дэмакратыя.
«НН»: Міністар адукацыі Аляксандар Радзькоў адразу пасьля абраньня на старшынства ў «Белай Русі», заявіў, што гатовы да дыялёгу з апазыцыяй. А Вы самі гатовыя да такога дыялёгу?
АМ: Улада нават згубіла нешта ад стварэньня «Белай Русі». Гэтая арганізацыя абсалютна эфэмэрная, якая ствараецца ня зьнізу, а зьверху. Але размаўляць можна. У лютым мой зварот да Лукашэнкі выклікаў вялікія спрэчкі. Некаторыя і сёньня лічаць, што я здрадзіў нейкім прынцыпам. Паўтаруся, калі вырашаецца лёс краіны і незалежнасьці, то з уладай можа быць кантакт. Сёньня палітычная анэксія краіны немагчымая, але эканамічная цалкам рэальная. Мы ня ведаем на выгадных ці не ўмовах Беларусь узяла крэдыт у Расеі, дзеля чаго ён патрэбны, куды будзе разьмяркоўвацца. Крэдыты можна браць, але трэба, каб гэта было адкрыта. Тая самая абсалютная непразрыстасьць і з продажам VELCOM. Гэта небясьпечна для будучыні краіны. Ня дай Бог нам эканамічнага крызісу ў краіне, бо падымацца з каленяў прыйдзецца ня толькі ўладзе, але і звычайным людзям. Такі крызіс зробіць краіну настолькі слабай, што яна можа згубіць незалежнасьць.
«НН»: Палітычная цікавасьць да Беларусі з боку Эўропы, здаецца, зьнізілася. З чым гэта зьвязана?
АМ: Эўропа б вельмі хацела пазбавіцца беларускага аўтарытарызму. Беларусь сёньня нестабільны і непрадказальны партнэр. Яны чакаюць, што тут адбудуцца зьмены, вераць у гэта, а пасьля расчароўваюцца і чакаюць. Наколькі доўгім будзе спад, залежыць толькі ад нас і ад нашай актыўнасьці.
«НН»: Якія яшчэ задачы Вы будзе вырашаць у 2008 годзе?
АМ: Наступны год — год выбараў у парлямэнт. Аднак, ня трэба ўсім сканцэнтравацца на гэтай кампаніі. Думаю, што галоўнай задачай будзе не згубіць тых людзей, якія да нас ужо прыйшлі, а таксама знайсьці новых. Нас цешыць, што ў дэмакратычны рух прыходзіць шмат вернікаў. Нам неабходна аб’яднаньне. Ня нейкія дэклярацыі, а тое аб’яднаньне, якое зможа каардынаваць усю нашу працу. Я сам у наступным годзе пачну максымальна шмат езьдзіць па краіне — гэта найбольшае, што я магу зрабіць сёньня. Калі наступныя прэзыдэнцкія выбары зноў будуць адбывацца ва ўмовах дыктатуры, то адзіны кандыдат проста неабходны. Здаецца, што хутка нам давядзецца зь ім вызначаццца.
«НН»: А самі думаеце ўдзельнічаць у наступных прэзыдэнцкіх выбарах?
АМ: Думаю. І буду ўдзельнічаць, нікуды не зьбягу. Буду працаваць, як і раней. Калі знойдзецца кандыдат з нацыянальнымі поглядамі лепшы за мяне, то я ніколі ня буду яму перашкаджаць, згаджуся ўсім дапамагаць. Важна працаваць. Час усё пакажа.
«НН»: Як Вы будзеце сьвяткаваць Каляды і Новы год?
АМ: У нас ужо ёсьць невялікая традыцыя. На Каляды мы з жонкай едзем у Польшчу, дзе вучацца нашы дзеці. Паедзем ва Ўроцлаў, дзе і будзем сьвяткаваць у сямейным коле Божае Нараджэньне. Новы год — у Берштах, у нашай хаце. Гэта таксама традыцыя.
