Ці Вам здаралася калі чуць, як з гаворкі чалавека вырываецца сёй-той сакаўны беларускі выраз? Іншы раз вынырваюць цэлыя сказы чысцюткае беларушчыны, якая неспадзеўкі абуджаецца, каб неўзабаве ізноў патануць у плыні «гарадское мовы». Калі і назаўсёды.
З назірання ў гарадской бальніцы… Часцей за ўсё санітаркі і сёстры пераходзяць на беларускую мову, гаворачы са старымі.
Санітарка: Так… Дзед! Ляжча і ляжэця, бо зара рукі прывяжам да койкі. У нас непаслухмяных навязваюць!
І зусім не важна, адкуль паходзіць пацыент. Дзядок, да якога казала санітарка, паходзіў з Расіі і па-беларуску не гаварыў зусім. Цётачцы, відаць, спрацавала памяць аб беларускамоўных бацьках і дзядах.
Нацягнеце шкарпэткі́, бо вам муляць будзе…
Іншая цётачка, апратваючы палату: Прымеце ногі, хлопцы, я тут зара падбяруся трохі ў вас.
Санітарка была новенькая. Ёй было няёмка рабіць сваімі анучамі невыгоду пацыентам. Таму жывейшаю, больш пяшчотнаю гаворкаю, яна, відаць, хацела невыгоду тую направіць.
Калі-нікалі можна было чуць, як зусім маладыя сёстры ў нечаканых сітуацыях саскоквалі на беларускую мову
Ай! Кроў ляціць!
Чаго ж вы гэдак стогнеце? Хіба вам так моцна баліць?
Нават у зусім рускамоўных людзей калі-нікалі сустракаюцца беларускія з’явы і канструкцыі:
Поехал в заработки (беларускі сінтаксіс); Я уже попоездил за свою жизнь (беларуская марфалагічная з’ява); Деду, давайте я вам помогу (клічны склон).
Сям-там чуваць, як паміж сабою гамоняць сёстры і санітаркі:
Мала што ногу стаўкла, а яшчэ…
Трэба на шпаклёўку: у мяне дома на шпаклёўцы ўсе рашоткі сядзяць…
Пачакай-анно. Зара я тут зраблю табе хорашо…
Сёстры, санітаркі, пацыенты, лекары-начальнікі, наведвальнікі… Беларуская мова ў іх жывая, лёгкая, нязмушаная. І нікому яна не чужая. Кругом беларуская мова. Цуд боскі!
Наведвальніца да параненага хлопца: А маё ж ты дзіцятко… А гэдакія ж былі добрыя хлопчыкі. Баба ж вас гадавала, шкарпэтачкі вам цыравала, штанікі мыла. І ў каго ж вы такія пайшлі? Мусі ў дзеда Юзіка. Той гэто ж быў гэдакі лядакі. Папаляжыш тут цяпер. А тая — мо як просціш, та яе не пасадзяць?
Падумалася, што такое раптоўнае ажыванне мовы гэта як абуджэнне чалавека з комы. Вось ён заварушыўся, а з ім узварушылася надзея, што можа акрыяе яшчэ…
Толькі ж вось ёсць ва ўсёй гэтай добрай з’яве лыжка дзёгцю. І лыжка даволі аб’ёмістая. Рэч у тым, што усяе гэтае моўнае стыхіі ніхто не заўважае. Або, іншым словам, не заўважаюць яе беларускасці:
— А ты почему по-беларуски говоришь?
— А хіба адзін я? Вунека ж цётачка на чысцюткай беларускай мове ўжо паўгадзіны гамоніць па тэлефоне.
(Здзіўленне)
— Она? Это не по-беларуски. Это по-колхозному. А ты говоришь по-белоруски.
— Дык такія ж сама словы…
— Нет. У тебя акцент совсем другой.
Шчыра кажучы, апошняе сцверджанне мяне вельмі здзівіла і двойчы засмуціла. Тое, што я называю ўзорам беларускае мовы — зусім не суадносяць з беларускаю моваю. А маю гаворку, на дадатак, не суадносяць з маім узорам жывое, нармальнае гаворкі. Шкада, што якраз узорнага маўлення, гаворкі жывых людзей, у нас не заўважаюць і не шануюць. Абзываюць «калхознаю». А як жа тады гаварыць? Ад каго вучыцца, калі не ад жывых людзей? Выходзіць на тое, што толькі тады можна лічыць сваю гутарку жывою і здароваю, калі яе назавуць «калхознаю». Што ж, трэба даводзіць сваю гаворку да «калхознага» ідэалу…
