 Фота з сайту Купалаўскага тэатру |
18 лютага на малой сцэне Купалаўскага давалі «Беларусь у фантастычных апавяданьнях» — паводле «Шляхціца Завальні» Яна Баршчэўскага. Пяцьдзясят хвілін на сцэне быў народны артыст Генадзь Аўсяньнікаў. І хаця паэт сьцьвярджаў, што «лицом к лицу лица не увидать: большое видится на расстоянии», менавіта на малой сцэне, дзе няма магчымасьці схавацца за дэкарацыю, затуліцца ў цяні партнэраў — няма магчымасьці сфальшаваць, адным словам — менавіта тут і разумееш узровень акторскай ігры.
Невысокага росту сталы беларускі селянін (ня шляхціца, а селяніна грае Аўсяньнікаў) расказвае тры гісторыі?казкі — пра дабро, што мусіць перамагчы зло, і зло, якое не заўжды, на жаль, атрымліваецца перамагчы. Голас Івана Кірчука, што сьпявае працяглыя і нават крыху жаласныя песьні, суправаджае яго, запаўняючы пустую сцэну, дзе нічога няма — акрамя некалькіх мяхоў зерня, запаленых сьвечак, мужыцкай сьвіткі пад нагамі — і апавядальніка.
Вось ён стаіць перад намі, сьсівелы чалавек, што бачыў жыцьцё. Ён шчыра любіць сваіх герояў. Усіх. І паляўнічага Сямёна, што так бязглузда аддаўся нячыстай сіле за магчымасьць прыходзіць з паляваньня зь ягдташам, поўным дзічыны. І пана Скамароху, што адкрыў, падпарадкаваўшыся сваёй неўтаймаванай празе золата, шлях у гэты сьвет злой чараўніцы ў вобразе Белай Сарокі. І парубка Андрэя, які, дзякуючы сваёй дабрыні, здалеў вялікага Чараўніка.
Ён любіць іх. Каго трэба — шкадуе. Аўсяньнікаў грае такога агульнанацыянальнага бацьку — толькі ня злога, не суворага, а добрага, пра якога мараць хлопчыкі?байструкі ў якім?небудзь Аршанскім, Ганцавіцкім ці нават сталічным Шклоўскім раёне. Калі трэба павесяліць — і падскочыць, і станчыць, і сьпяе нешта вясёлае. Мараляў не чытае — так толькі, для прыліку, ссуне бровы і з сумам раскажа чарговую казку, якой, імаверна, у глыбокім дзяцінстве — даўным?даўно! — ягоны ўласны бацька палохаў яго самога, але так, каб ня страшна было, а толькі павучальна.
У нашым дарослым жыцьці так мала дабрыні: людзі ў тралейбусах злыя, асабліва ўвечары; тэлевізар уключаць ня хочацца; спэцназ хапае хлопчыкаў інтэлігентнага выгляду, што, нібыта, матам лаюцца, і дзяўчат, што бароняць гонар сваёй хворай маці і арыштаванага бацькі. А тут, за два крокі ад той самай Плошчы, якую ранкам яшчэ атачалі аўтазакі, і людзі ў штацкім выцясьнялі зь яе журналістаў, што чакалі дробных прадпрымальнікаў, якія у большасьці так і не прыйшлі, — такая выспа цеплыні, пяшчоты, утульнасьці.
У гэтай усёпаглынальнай бацькоўскай дабрыні сакрэт аўсяньнікаўскага Апавядальніка. Я наагул не ўяўляю, ці здольны Аўсяньнікаў граць адмоўных пэрсанажаў, якога?небудзь злодзея ў трагедыі, скажам (ну, у лепшым выпадку, — Палёнія ў «Гамлеце», такога сабе клапатлівага татуся, які нават шпіёніць за дачкой, што прывабіла прынца, гуляючыся, а не насамрэч). Але калі здольны, то дзякуй яму за тое, што пяцьдзясят хвілінаў гэтага спэктаклю на малой сцэне тэатру імя Янкі Купалы сталі часам бяз зла. Пра зло гавораць, але яно — ня страшнае, зьяўляецца, як у Гётэ ў «Фаўсьце», у выглядзе чорнага сабакі. Але стары так і не вымаўляе запаветных словаў, што дазволілі б д’яблу выйсьці на сьвет Божы, а таму сабака так і счэзьне, распусьціцца ў наступнай фантастычнай гісторыі, якую нанізвае — адну за другой — на нейкую тонкую, але дзіўна трывалую нітку, што зьвязвае яго з заляй гледачоў, гэты просты беларускі мужык. Які чамусьці лічыцца акторам.
Аўсяньнікаў ня грае. Ён жыве.
Калі ў апошнюю хвіліну вымеранага дакладна храномэтрам спэктаклю ён нягучна ўздыхне, пасьля чаго, раздаўшы глядачкам зь першага шэрагу запаленыя сьвечкі, пачне чытаць услых малітву, якой яго навучыў бацька, мы ўжо проста не разумеем, пра чыйго бацьку ідзе гаворка — ці пра бацьку актора Генадзя Аўсяньнікава, ці пра бацьку Апавядальніка прыдуманых калісьці Янам Баршчэўскім гісторый. Гэта няважна. Проста калі б нас не пазбавілі выбару, то толькі бацьку, здольнага ТАК маліцца — за ўсіх! — мы бы і выбралі.
Цяпер — такога б выбралі…
А ТАДЫ? Тады, калі была рэальная магчымасьць, — чаму не такога выбралі?
Можа быць, таму што такога — не было? Таму што ўсе мы толькі марым пра дабрыню, але самі да дабрыні не імкнемся і дабрыні ня вучымся.
…Апошняя з гісторый, расказаных у гэты вечар Аўсяньнікавым, — спэцыяльна для ўсіх нас.
Злы Чараўнік адгарадзіў сваю краіну ад усяго астатняга, як бы мы сёньня сказалі, цывілізаванага сьвету. Толькі ня ён сам агароджу гэтую ўзводзіў. Лёкаі яму добраахвотна дапамаглі. І калі адчулі яны сілу дабрыні, то адвярнуліся ад свайго Чараўніка — і ўпала сьцяна, і скончылася зло, і птушкі пачалі сьпяваць у той зачараванай і не падобнай да іншых краіне.
І ці таму, што расказвае гэтую казку стары чалавек, што добра ведае жыцьцё, ці таму, што і тут ён нікога не сьпяшаецца асудзіць, расстраляць, арыштаваць, прызваць да адказу, — верыш! Верыш чамусьці, што вось гэтым разам зло абавязкова зазнае паразы.
Але людзям хочацца верыць у добрае. Асабліва ў тэатры.
…А артыст Генадзь Аўсяньнікаў выйшаў на паклон. Ягоныя вочы сьветла блішчэлі, і быў бачны ўзмакрэлы лоб: праца ёсьць праца, нічога не паробіш. І дзяўчынка з трэцяга (?) вынесла яму букет кветак.
І гэта было справядліва.
***
У сакавіку монаспэктакль «Беларусь у фантастычных апавяданьнях» будзе паказаны 19 сакавіка, дарэчы, у другую гадавіну прэзыдэнцкіх выбараў - 2006.
