Гісторыя55

Луцкевіч, Ластоўскі, Мікуліч, Некрашэвіч, Паўлюкевіч, але не тыя

Кар’ера і лёс беларускіх нацыянал-камуністаў. Піша гісторык Анатоль Сідарэвіч.

фота Сяргея Гудзіліна

Займаючыся гісторыяй Беларускай Сацыялістычнай Грамады, Беларускай Народнай Рэспублікі, даследуючы жыццёвы шлях Антона Луцкевіча, нейк незаўважна выйшаў я на нашых нацыянал-камуністаў — на людзей, якія стваралі і будавалі Савецкую Беларусь.

Заглыбляючыся ў тэму, я раблю для сябе адно адкрыццё за адным пра людзей, пік кар’еры якіх прыйшоўся на перыяд так званых беларусізацыі і каранізацыі. Адбывалася станаўленне беларускай нацыянальнай палітычнай эліты, у дзейнасці якой камунізм спалучаўся з беларускасцю (у некаторых, наадварот, беларускасць спалучалася з камунізмам).

Сталінская фракцыя ў бальшавіцкай партыі цярпела гэтых людзей да часу. А з пераломнага 1929-га пачалося іх планамернае знішчэнне, пік якога прыпаў на чэрвень 1937 — чэрвень 1938 г., на перыяд паміж XVI і XVII з’ездамі Кампартыі (бальшавікоў) Беларусі. Дастаткова сказаць, што ў чэрвені 1938 г. у склад Цэнтральнага Камітэта КП(б)Б не трапіў ніводзін член ЦК, выбраны ў чэрвені 1937-га. Практычна цалкам памяняўся корпус сакратароў раённых і гарадскіх камітэтаў партыі.

У час працы з матэрыяламі з’ездаў КП(б)Б я не мог не зацікавіцца асобамі камуністаў Луцкевіча, Ластоўскага, Мікулічаў, Некрашэвіча і Паўлюкевіча.

Алесь Паўлюкевіч

Пачалося ўсё з прачытанага: «Вось што кажа Паўлюкевіч: «Чарвякоў заявіў, што вясной 1920 г., перад пачаткам наступу на Варшаву, ЦК РКП вырашаў пытанне стварэння Савецкай Беларусі, фактычна не прыняў ніякага рашэння і пытанне павісла ў паветры; даручылі гэту справу на вырашэнне Смілгі». І далей: «…Калі б наступ на Варшаву быў удалы, то, відаць, Савецкая Беларусь не была б створаная». (…) Як гэта назваць, тав. Чарвякоў? Як гэта назваць, бо гэта ж паклёп на партыю, паклёп на гісторыю партыі».

Словы прамаўляюцца з трыбуны XVI з’езда Кампартыі (бальшавікоў) Беларусі (чэрвень 1937 г.). Ідзе накат на старшыню ЦВК БССР Аляксандра Чарвякова. Сталін ужо напісаў у Менск: «Калі з’езд вырашыць зняць Чарвякова з пасады, мы пярэчыць не будзем». Каб патрэбнае рашэнне было прынята, дэлегатам для агучвання выдаюцца «матэрыялы» з кабінетаў НКВД, дзе ідуць допыты арыштаваных «ворагаў народа». З гэтымі «матэрыяламі» ў руках супраць Чарвякова выступае народны камісар асветы Аляксандр Варончанка. Як жа так, таварыш Чарвякоў? Бальшавікі былі шчырымі прыхільнікамі беларускай дзяржаўнасці, а вы ўзводзіце паклёп на партыю.

Чарвякоў казаў праўду. Бальшавік Івар Смілга 14 ліпеня 1920 года, калі Чырвоная Армія ішла на захад, пісаў у Маскву, што трэба абвясціць Беларускую рэспубліку, але пакуль што in abstracto. Гэта значыць, пабачым, ці ўдасца зрабіць савецкаю рэспублікай Польшчу. Лёс Савецкай Беларусі быў пастаўлены ў залежнасць ад таго, як складуцца замежнапалітычныя абставіны для Масквы.

Чарвякоў казаў праўду Паўлюкевічу. Якому Паўлюкевічу? Арсеню? Лекару, дзеячу Беларускай Рады Случчыны, які ўзначаліў шпіталь падчас Слуцкага паўстання, а потым асеў у Вільні? Дзе і калі Чарвякоў мог з ім бачыцца? У 1928 годзе палякі абвінавацілі Паўлюкевіча ў працы на Саўдэпію і запраторылі яго на 12 гадоў за краты. Звесткі пра яшчэ аднаго Паўлюкевіча знаходжу ў энцыклапедычным даведніку Леаніда Маракова.

Аляксандр Паўлюкевіч нарадзіўся ў 1887 г. у Вялікіх Бярозаўцах цяперашняга Шчучынскага раёна. Быў сябрам бальшавіцкай партыі да 1936. Меў вышэйшую адукацыю. Падчас арышту (27 кастрычніка 1937 г.) пенсіянер («магчыма, як вайсковец або інвалід», піша Л. Маракоў). Арыштаваны ў Маскве. Расстраляны тамсама 20 студзеня 1938 г.

Гартаючы папкі былога партыйнага архіва КПБ, я змог высветліць, што Паўлюкевіч Алесь (так менаваў ён сябе ў адной з анкет) уступіў у бальшавіцкую партыю падчас грамадзянскай вайны ў Расіі — у 1918 г. У 1923 г. ён ужо загадваў агітацыйна-прапагандысцкім аддзелам у Бабруйскім павятовым камітэце КП(б)Б. Калі ў склад БССР былі вернутыя яе ўсходнія тэрыторыі, Паўлюкевіча накіравалі туды праводзіць беларусізацыю. У 1926–1928 г. ён быў старшынёю Віцебскага акруговага выканаўчага камітэта (АВК). З Віцебска на кароткі час яго перавялі на расстрэльную пасаду загадчыка Белдзяржвыдавецтва. А неўзабаве накіравалі ў Маскву — пастаянным прадстаўніком СНК БССР пры СНК СССР. Працаваў Паўлюкевіч у Маскве ў 1928–1930 г. Далей ягоны жыццёвы шлях я не прасачыў. Як відаць з інфармацыі Л. Маракова, у 1936-м Паўлюкевіча выключылі з партыі. Смяротны прысуд яму быў перадвырашаны.

Якуб Ластоўскі

Алеся Паўлюкевіча на пасадзе пастаяннага прадстаўніка СНК БССР у Маскве змяніў Якуб Ластоўскі. Гэты дзеяч нарадзіўся ці не ў 1892 г. У бальшавіцкую партыю прыйшоў у 1918 г. У 1924–1926 г. Ластоўскі працаваў намеснікам страшыні Мазырскага акруговага выканаўчага камітэта. 6 красавіка 1926 г. яго вылучылі на пасаду старшыні АВК, але супраць кандыдатуры, пэўна, меліся пярэчанні, таму ў лістападзе 1926 — маі 1927 гг. мы бачым яго ў крэсле намесніка старшыні Калінінскага АВК. 8 чэрвеня 1927 г. у сувязі з ліквідацыяй акругі Ластоўскага накіравалі пад загад Гомельскага акруговага камітэта КП(б)Б, старшынёю Рабочага банка. У 1928 г. яго перакінулі ў Мазыр на пасаду старшыні АВК. А ў 1930 г. ён стаў кіраўніком Саюзкалгасбанка. Вось з гэтай пасады яго ў 1931-м накіравалі працаваць у Маскву.

Быў Я. Ластоўскі і сябрам ЦК КП(б)Б. У гэтай якасці ён прысутнічаў у чэрвені 1937-га на XVI партыйным з’ездзе. 12 чэрвеня слова на з’ездзе атрымаў сакратар Бабруйскага раённага камітэта Эдзід Вайнман. У яго была задача граміць былога старшыню СНК БССР Мікалая Галадзеда. А з тае прычыны, што Ластоўскі быў прадстаўніком Галадзеда ў Маскве, не магло не дастацца і яму. Тым больш што для «прынцыповай бальшавіцкай крытыкі» меліся падставы. Паслухаем ардэнаносца Вайнмана:

«…Ластоўскі, пастпрэд у Маскве. …Я, як сябар ЦК, ніколі не чуў яго на пленуме ЦК ці дзе яшчэ і не ведаю, ці хто-небудзь з іншых сябраў ЦК чуў яго як сябра ЦК. Вы думаеце, ён пасіўны чалавек? Не, дзе трэба, ён актыўны, факт. У Маскве існаваў так званы беларускі клуб, які аб’ядноўваў рознае нацдэмаўскае ахвосце. У 1936 г. Бюро [ЦК КП(б)Б] абмяркоўвала пытанне гэтае, і было прапанавана даць спагнанне Ластоўскаму, які разам з Галадзедам падтрымліваў гэты клуб. Тав. Галадзед, вядома, абараняў Ластоўскага на Бюро, Дзякаў (народны камісар асветы. — А. С.) выступаў у іншай ролі — наступаў на Ластоўскага. Мы тут бачым манеўр гэтых асоб, Галадзеда і Дзякава, іх інтарэсы сышліся. Але дзе ж ЦК?… Я лічу, што ён [Ластоўскі] не толькі не варты звання сябра ЦК, але ён падхалім, ён толькі чамаданы ў стане насіць Галадзеду і больш нічога». У зале раздаліся галасы: «Правільна».

Народны камісар асветы Анані Дзякаў у дні XVI з’езда КП(б)Б ужо даваў паказанні следчым НКВД. Праз колькі дзён арыштуюць Галадзеда. А Эдзід Вайнман, як і Якуб Ластоўскі, трапіць у знакамітыя сталінскія расстрэльныя спісы. І Аляксандр Варончанка, наступнік Ананія Дзякава на пасадзе наркама асветы, таксама трапіць у тыя спісы. Іх, Дзякава і Варончанку, расстраляюць у адну ноч. Разам з Анатолем Вольным, Платонам Галавачом, Алесем Дударом, Міхасём Зарэцкім, Васілём Кавалём, Тодарам Кляшторным…

Алесь Некрашэвіч

Асоба аднафамільца расстралянага акадэміка Сцяпана Некрашэвіча зацікавіла мяне даўнавата, бо я чытаў ягоную брашуру «Беларускі нацыянал-фашызм і нацыянал-дэмакратызм», у якой нямала ўвагі нададзена Антону Луцкевічу.

Цяпер я ведаю, што Алесь (Аляксандр) Некрашэвіч нарадзіўся ў 1899 г. У 1921 г. уступіў у бальшавіцкую партыю. У 1923–1925 гг. мы бачым яго на партыйнай працы ў Бабруйску і (кароткі час) у Парычах. У 1925 г. ён пабыў загадчыкам агітацыйна-прапагандысцкага аддзела (АПА) у Мазырскім акруговым камітэце КП(б)Б, а потым (1925–1927) працаваў загадчыкам савецка-партыйнай школы 2-й ступені ў Віцебску. 14 студзеня 1927 г. Некрашэвіч становіцца загадчыкам АПА ў Віцебскім акругкаме КП(б)Б. 5 сакавіка 1928 г. ЦК КП(б)Б адклікаў яго для працы ў рэдакцыі газеты «Звязда», аднак там яму не давялося працаваць, бо ўжо 23 сакавіка 1928 г. ён быў прызначаны на пасаду дырэктара 2-га Беларускага дзяржаўнага тэатра (Віцебск).

Пішучы пра Алеся Паўлюкевіча, я зазначыў, што ён кароткі час займаў расстрэльную пасаду загадчыка Белдзяржвыдавецтва. На XVI з’ездзе КП(б)Б загадчык аддзела друку і выдавецтваў у ЦК Мікалай Казюк сцвярджаў, што пачынаючы з 1925 г. кіраўнічае крэсла ў гэтай установе займалі «заўзятыя ворагі» Зміцер Жылуновіч (Цішка Гартны), Іван Цвікевіч (брат прэм’ер-міністра БНР), «трацкіст» Фадзей Браўковіч, які «ўзначальваў выдавецтва… з дапамогай ворага Галадзеда», а потым «тэрарыст, польскі шпіён і дыверсант» Павел Шастакоў. Зміцеру Жылуновічу яго таварышы па партыі атруцілі жыццё, а Цвікевіча, Браўковіча і Шастакова расстралялі. Думаю, не пазбег гэтае долі і «нацдэм» Алесь Некрашэвіч, загадчык Белдзяржвыдавецтва ў 1930–1933 г.

Мікулічы: Базыль і Емяльян

Некалі трэба будзе засесці і напісаць пра Данілу Валковіча, кароткачасовага наступніка Мікалая Галадзеда на пасадзе старшыні СНК. Гэтую пасаду ён заслужыў хоць бы тым, што збіраў кампрамат на Галадзеда. І на XVI з’ездзе КП(б)Б ён вінаваціў Галадзеда за тое, што той хацеў вярнуць у БССР людзей, якіх у свой час партбюракраты выгналі з Беларусі. Сярод тых выгнаных Валковіч назваў і «вядомага нацдэма» Мікуліча.

Гаворка, хутчэй за ўсё, пра адміністратара і гаспадарніка Васіля (Базыля, як ён пісаў у анкеце) Мікуліча. Сябар бальшавіцкай партыі з 1919 г. Мікуліч нарадзіўся ў 1892 г. У 1917–1918 г. служыў загадчыкам пададдзела ў наркмаце шляхоў зносін Расіі, у 1918–1921 гг. загадваў Барысаўскім павятовым земаддзелам. У 1921–1923 гг. ён ужо загадчык аддзела і сакратар Мазырскага павятовага выканкама, а ў 1923–1926 гг. — старшыня Мазырскага павятовага (потым акруговага) выканкама. У красавіку 1926 г. Б. Мікуліча адклікалі пад загад ЦК КП(б)Б, а неўзабаве ён заняў пасаду намесніка наркама фінансаў БССР. І больш звестак пра яго ў мяне няма.

Ёсць у былым партыйным архіве і звесткі пра Емяльяна Мікуліча, настаўніка, які нарадзіўся ў 1888 г. У 1919 г. ён працававаў у Бабруйскім павятовым аддзеле народнай адукацыі (АНА). Потым (пэўна, у час польскай акупацыі) стаў настаўнікам у в. Бацэвічы (радзіма Аркадзя Смоліча, цяпер Клічаўскі раён). У 1920–1921 гг. Е. Мікуліч стаў на чале Бацэвіцкага валаснога рэвалюцыйнага камітэта, а потым і валаснога выканкама. З Бацэвічаў яго камандзіравалі на пасаду старшыні Парыцкага валаснога выканкама, а ў 1922 г. адклікалі на партыйную працу ў Бабруйск.

Там Мікуліч доўга не затрымаўся. З 1923 па чэрвень 1925 г. мы бачым яго на пасадах сакратара Бабруйскага павятовага выканкама, загадчыка акруговага АНА, намесніка старшыні акруговага выканкама, зноў загадчыка акруговага АНА. У сакавіку 1925 г. меркавалася перавесці яго на пасаду старшыні Буда-Кашалёўскага РВК, але ў чэрвені 1925 г. камандзіравалі пад загад ЦК КП(б)Б. Трохі папрацаваўшы ў Менску загадчыкам аддзела ў НКВД, Е. Мікуліч вярнуўся на ніву народнай адукацыі. У 1926–1929 гг. ён узначальваў акруговы АНА ў Полацку. У красавіку 1929 г. ён стаў, як напісана ў асабовай справе, намеснікам дырэктара даследчага інстытута ў Менску. У той час у Менску, як мне вядома, быў толькі адзін навукова-даследчы інстытут — сельскай і лясной гаспадаркі. У кіраўніцтва гэтай установы ўваходзілі амаль выключна «ворагі народа»: наркам земляробства Зміцер Прышчэпаў, географ і эканаміст Аркадзь Смоліч, акадэмік Гаўрыла Гарэцкі… Гэтыя і іншыя дзеячы будуць у 1930 г. арыштаваныя ў «справе» так званага Саюза вызвалення Беларусі. Ці не захапіла тая хваля тэрору і Емяльяна Мікуліча?

* * *

А Луцкевіч, анансаваны ў загалоўку? Быў такі Варфаламей Луцкевіч, аднагодак Антона Луцкевіча. Стары рэвалюцыянер, які прайшоў праз Сібір. У адрозненне ад Алеся Паўлюкевіча, Якуба Ластоўскага, Алеся Некрашэвіча, Базыля і Емяльяна Мікулічаў, ягоная біяграма маецца ў «Беларускай савецкай энцыклапедыі» (са здымкам) і ў «Энцыклапедыі гісторыі Беларусі».

Каментары5

 
Націсканне кнопкі «Дадаць каментар» азначае згоду з рэкамендацыямі па абмеркаванні.

Цяпер чытаюць

Палітвязень расказаў, як звычайныя крымінальнікі аб’явілі галадоўку, каб палепшыць умовы ўтрымання палітычных

Палітвязень расказаў, як звычайныя крымінальнікі аб’явілі галадоўку, каб палепшыць умовы ўтрымання палітычных

Усе навіны →
Усе навіны

Латушка: Круглы стол з Лукашэнкам немагчымы26

У Літве знайшлі беспілотнік, што заляцеў з Беларусі. Вось як ён выглядае2

Пошукава-выратавальныя работы ў Кіеве завершаны: загінуў 31 чалавек, у тым ліку пяцёра дзяцей

«Самае старое» дзіця ў свеце нарадзілася з эмбрыёна, які быў замарожаны 30 гадоў таму3

Стала вядома, колькі беларусаў атрымалі ўкраінскае грамадзянства, а колькі іх выдварылі з краіны5

А вы ведалі, што ў Мінску працуе «Донер Трамп»? Што там прапануюць?2

Лукашэнка сёння ляціць у Расію13

«Я гатовая стаць міністрам эканомікі Беларусі». Новы твар у Кабінеце Аліса Рыжычэнка — пра карупцыю на карысць Лукашэнак, Зарэцкую і рэформы76

Выйшаў на свабоду медыяменеджар і былы футбаліст Сяргей Капанец1

больш чытаных навін
больш лайканых навін

Палітвязень расказаў, як звычайныя крымінальнікі аб’явілі галадоўку, каб палепшыць умовы ўтрымання палітычных

Палітвязень расказаў, як звычайныя крымінальнікі аб’явілі галадоўку, каб палепшыць умовы ўтрымання палітычных

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць