Вядомы гумарыст, а па сумяшчальніцтве намеснік Сяргея Гайдукевіча ў ЛДПБ, Яўген Крыжаноўскі распавёў «Нашай Ніве», што ён робіць на перадвыбарчых пікетах, як увогуле трапіў у палітыку і навошта ўдзельнічаць у сёлетніх выбарах.
«НН»: Што вы робіце на пікетах? Навошта вы там?
Яўген Крыжаноўскі: Я ў партыі адказваю за агітацыю і прапаганду, таму пікеты наведваю штодня. Калі «булыжнік — зброя пралетарыята», то мегафон — зброя ЛДПБ. І вось я стаю з мегафонам, расказваю людзям, што хутка выбары, расказваю пра нашага кандыдата, што мы прапануем тое і сёе.
«НН»: То бок, вы такі перадвыбарчы «зазывала»?
ЯК: Ну, слова не вельмі правільнае, але па сэнсе падобна, прыкладна так. Можа не «зазывалам», але ж «рупарам партыі» я з’яўляюся.
«НН»: Але ж ці не дае ваш вобраз гумарыста адмоўнага эфекту?
ЯК: Безумоўна, імідж гумарыста перашкаджае. Але я ўжо шмат гадоў у палітыцы, і людзі гэта ведаюць, таму паступова сыходзіць гэты скепсіс да мяне. Гайдукевіча ўсё менш называюць спарынг-партнёрам Лукашэнкі. І мяне ўсё радзей дастаюць пытаннямі: «О! А вы тут што робіце? Нашто вам гэта?», як было ў 2001-м, калі я хацеў ісці кандыдатам на прэзідэнцкія выбары. Паціху імідж коміка саступае іміджу палітыка. Тым больш, мы ведаем прыклады, калі гумарысты ішлі ў палітыку, і паспяхова. Усё ж залежыць ад асобы. Вазьміце прыклад Міхаіла Еўдакімава, які быў губернатарам.
«НН»: Вы ўзгадалі пра сваю спробу кандыдацтва ў 2001. А сапраўды, навошта вам гэта было патрэбна тады?
ЯК: Я заўсёды быў палітыкам. З пяці гадоў! Я памятаю, як быў малы і глядзеў тэлевізар. У дзяцінстве я вельмі не любіў, калі мяне цалавалі. А ў тэлевізары дзядулю Хрушчова сустракаў і цалаваў дзядуля Фідэль Кастра. І я глядзеў і думаў — а што, калі б мяне пацалаваў дзядуля Хрушчоў? Што рабіць — выцірацца ці не? А я разумеў, што дзядуля Хрушчоў — самы вялікі чалавек на Зямлі. І я, як палітык, прыдумаў — калі ён мяне пацалуе, то я скажу: «Дзядуля Хрушчоў, можна я пайду пасікаю?». І адыду за кут, ціхенька вытру ягоную сліну, і вярнуся назад. Вось такая дыпламатыя.
Да таго ж, прафесія палітыка вельмі падобная на прафесію сатырыка. Яны кажуць аб адных і тых жа праблемах, проста сатырыкі кажуць з усмешкай. І любы палітык у першую чаргу артыст. Добры палітык заўсёды добры артыст. Мне вельмі падабаўся Берлусконі — які акцёр, прыгажун проста! А Сарказі!.. І, скажу, Аляксандр Рыгоравіч таксама добра валодае такім майстэрствам.
«НН»: Але ж вы не адказалі – навошта вы ў 2001 годзе спрабавалі стаць кандыдатам?
ЯК: Мы ў тэатры «Хрыстафор» заўсёды смяяліся з усіх — з камуністаў, з БНФ, з дзеючай улады. Гэта была якасная, хвосткая сатыра. Людзі прымалі нас проста шыкоўна, бо ў Беларусі ж увогуле ніколі не было свайго гумару. Па тых часах мы былі вельмі смелыя.
Але з-за нашага доўгага языка пачаліся праблемы. То не даюць тут выступіць, не даюць там, перашкаджаюць з гастролямі… Нам так і казалі: «Вы лішняе чапаеце. Ну не трэба пра прэзідэнта, не трэба пра парламент, пра чыноўнікаў. Вось, ёсць жа сантэхнікі, п’яніцы, цешчы, нарэшце». Я не думаю, што мы зацікавілі прэзідэнта, хутчэй гэта была ініцыятыва чыноўнікаў знізу — так, на ўсякі выпадак. Мяне нават знялі з галоўнай ролі ў кіно, тады як раз здымалі камедыю «Свежына з салютам». І негалосна мы трапілі ў чорны спіс. Адразу для нас закрылася радыё і ТБ, ніякіх інтэрв’ю.
Гэта ўсё дасягнула піку якраз у 2001 годзе. І вось тады я псіхануў, і вырашыў, што колькі можна баяцца чыноўнікаў? Няхай яны мяне баяцца!
«НН»: І вырашылі пайсці ў прэзідэнты?
ЯК: Я не ведаў нават Канстытуцыі, не ведаў, што чалавек, які нарадзіўся не ў Беларусі, прэзідэнтам быць не можа. А я нарадзіўся на Украіне. Але ж мяне зарэгістравалі кандыдатам у кандыдаты. Мы пачалі збіраць галасы, але калі сабралі 30 000, раптам высветлілася, што Крыжаноўскі хахол. І ўсё, мяне знялі.
«НН»: Дык а дзеля чаго вы пайшлі? Няўжо сур’ёзна думалі, што пераможаце?
ЯК: Галоўнае, што скажу — я не ішоў за піярам. Бо ўсе думалі, што я пайшоў менавіта каб лішні раз засвяціцца ў СМІ.
Што тычыцца перамогі, то да пэўнага моманту не верыў. А потым, калі ўбачыў, што людзі падпісваюцца, калі пайшлі сустрэчы з расійскімі і украінскімі палітыкамі, сустрэчы з журналістамі… АБСЕ, Еўраньюс, сустрэчы ў амбасадах… галава закруцілася. Нібыта крылы выраслі, я падумаў, што можа і змагу!
«НН»: Тады і пачалася ваша палітычная актыўнасць?
ЯК: Не. Тады я добра атрымаў па мазгах. Ціск пачаўся яшчэ мацнейшы. Акцёры пачалі сыходзіць з нашага тэатру, бо не было выступаў, не было заробку. Калегі часам выгаворвалі мне, маўляў, і што, на які чорт ты туды палез?
І ўжо пазней, лежучы на пляжы ў Адэсе, я чытаў мясцовую газету. Там паведамлялася, што ў Беларусі ствараецца рух «Белая Русь». І тут я раптам падумаў, а чаго ж я адзін ваюю? Ёсць жа партыі.
Я пачаў цікавіцца, што ў нас за партыі існуюць. БНФ адмёў адразу, так мяне напалохаў Пазняк яшчэ на пачатку перабудовы. Камуністы — таксама не, не маё зусім. А мне падабаўся Жырыноўскі, асабліва ў пачатку 90-х. Ён быў яркай, харызматычнай асобай, і часам я думаў, шкада, што ў нас такога няма. Але ж Ліберальна-дэмакратычная партыя свая ў нас была. Я сустрэўся з Гайдукевічам, ён сказаў: «Паспрабуй, калі хочаш. Але не думай, што табе будуць нейкія прывілеі». І я уступіў, потым некалькі гадоў быў шараговым членам партыі — бегаў па пад’ездах з улёткамі, стаяў у пікетах, як і ўсе астатнія.
«НН»: Але вы пайшлі да Гайдукевіча аж у 2007. На той момант Жырыноўскі даўно ўжо ператварыўся ў фрыка.
ЯК: Так… але ён усё роўна чымсьці мне падабаўся. Сёння я шмат што у ім не магу прыняць, але можа ён падабаўся мне як артыст? Тым больш, што на справе ЛДПБ і ЛДПР зусім розныя суполкі, з іншымі каштоўнасцямі, іншым статутам.
«НН»: Уступ у партыю сур’ёзны крок. Атрымліваецца, вас штосьці вельмі моцна не задавальняла. А што?
ЯК: У першую чаргу, як для сатырыка — адсутнасць свабоды слова. Адсутнасць сістэмнай апазіцыі. Людзі павінны не баяцца ісці ў апазіцыю, бо там на пікеце яны атрымаюць дубінкай ад міліцыі. Я хацеў, каб мы жылі як у Еўропе, у тым плане, што там закон ёсць закон, яго баяцца і ўлады і просты народ. У нас закон палохае толькі простых людзей.
«НН»: І за гэтыя 7 гадоў вашай партыйнасці прэтэнзіі тыя ж? Нічога ў краіне не змянілася?
ЯК: Не, шмат што змянілася. Глядзіце, Караткевіч прайшла кандыдатам у прэзідэнты. Хіба гэта не перамены?
«НН»: Якія ж гэта перамены? У 2010 і Някляеў і Саннікаў прайшлі.
ЯК: Я лічу, што і Някляеў і Саннікаў не сабралі тады 100 000 подпісаў. А сёння Караткевіч сабрала.
«НН»: А іншыя? Улаховіч сёння сабраў?
ЯК: У яго кіраўнік штаба намеснік старшыні «Белай Русі». Як ён мог не сабраць? (смяецца). Сабраў.
«НН»: І Гайдукевіч сабраў?
ЯК: Так, тут я асабіста ведаю. У нас 50 000 чалавек у партыі, кожны збярэ два подпісы — ужо 100 000. У нас заўсёды пытанні да іншых партый наконт подпісаў, бо мы ведаем колькасць людзей у тых партыях. А мы маем у кожным горадзе, нават у малым, партыйны офіс.
«НН»: Добра. І вы лічылі і працягваеце лічыць, што ЛДПБ зможа нешта змяніць, на нешта паўплываць?
ЯК: Калі ў парламент прыйдуць розныя партыі, калі пачнецца палітычная канкурэнцыя, кааліцыі, пачне нараджацца палітычная эліта, то канечне, перамены будуць.
«НН»: Дык колькі гадоў ужо не атрымліваецца атрымаць такі парламент.
ЯК: Можа на маім вяку яго і не будзе, мы сёння – такі першы камень у падмурак таго, што будзе ў будучыні. Калі пачыналася перабудова, адзін палітык сказаў, што 200 гадоў павінна прайсці, каб мы зажылі як у Еўропе. Я тады не паверыў. А цяпер веру.
«НН»: А ісці ў кандыдаты тады на што? Вы верыце, што Гайдукевіч можа перамагчы?
ЯК: Партыя існуе для таго, каб змагацца за ўладу. Гайдукевіч жыве і працуе, каб партыя прыйшла да ўлады, а ён стаў прэзідэнтам.
«НН»: Вы верыце, што такое магчыма?
ЯК: Я хачу верыць, што мы робім справу, якую трэба. Выбары павінны быць абавязкова.
«НН»: Дык Гайдукевіча менавіта таму і называюць спарынг-партнёрам, бо ён удзельнічае ў выбарах, набірае свае 3% і ўсё, яго місія выкананая.
ЯК: Атрымліваецца, што кожны, хто ідзе на выбары сёння – спарынг-партнёр? І што тады, не трэба іх праводзіць увогуле? Зразумейце, сёння з выбарамі існуе шмат праблем. Але яны павінны быць хаця б у такім выглядзе. Нават з вядомым усім фіналам, але яны павінны быць, каб людзі пабачылі, што ёсць альтэрнатыва. Я ведаю, што за Гайдукевіча галасуюць шмат. На празрыстых выбарах ён атрымаў бы не 3%, а як мінімум 40%.
«НН»: А чаму тады Гайдукевіч зняўся ў 2010, а сёння – не?
ЯК: Сёння быў праведзены сапраўдны збор подпісаў. Хто не змог, той не змог. А ў 2010 ніхто не сабраў акрамя нас, але ўсім дазволілі стаць кандыдатамі. І Гайдукевічу было проста нязручна ўдзельнічаць у клаунадзе. Мы ўвогуле на дзень выбараў узялі з ім квіткі ў цырк. Пакуль усе былі на Плошчы, мы былі ў цырку, недалёка.
«НН»: А што асноўнае ў яго сёлетняй перадвыбарчай праграме? Што ён хоча змяніць?
ЯК: Гэта лепш да яго, я не буду за яго казаць.
«НН»: А ў вас, дарэчы, свае палітычныя амбіцыі засталіся?
ЯК: Я б з радасцю ўзначаліў камітэт па культуры, знаходзячыся ад фракцыі ЛДПБ у парламенце. Увогуле, я не выключаю, што паціху буду ўсё больш адыходзіць ад тэатра ў палітыку. Гумар – рэч моладзевая. Стары гумарыст выклікае жаль.
Але сёння яшчэ рана гэта абмяркоўваць.
