Вёска, куды вярнуўся Андрусь Горват, называецца Прудок. Гэта ў глушы Палесся, каля мяжы з Украінай, 300 км на поўдзень ад Мінска. У Прудку жыве каля 150 чалавек. Найбліжэйшыя ад яе гарады — Хойнiкi і Калінкавічы. Калi ведаеце знакамiтыя вёскi Юравiчы, Аўцюкi цi Каранёўку («Людзi на балоце» Мележа) — гэта побач. Зарабляў Андрусь Горват фрылансам. Хацеў пайсці настаўнiкам у Юравiцкую школу. Дык не ўзялі. Разлічвае ён цяпер на пракорм са свайго вялікага агарода.
У першай публікацыі мы развіталіся з ім 15 чэрвеня, на піку лета.
20 чэрвеня
Хата.
За чатыры дні я меў адносіны з такімі жывымі людзьмі.
Серада. Пяць хвілін — з касіркай-аўцюкоўкай. Я запытаўся, ці быў у Прудку дождж у маю адсутнасць. Дажджу не было. Як не было і грошай у касе, каб даць мне рэшту. Касірка напісала на паперцы: «169100 мы вінаватыя» — і дала мне гэтую аблігацыю на рукі. Стасункі скончыліся.
Чацвер. З жывымі людзьмі не размаўляў.
Пятніца. Адну хвіліну — з украінкай, у якой бяру малако ад беларускай каровы. Дзве хвіліны — з чалавекам, які лічыць, што ён мой сусед, хоць я яго ніколі не бачыў. Будую студню ў двары, нікога не чапаю, думаю пра аблігацыю і пра імавернасць таго, што я яе ўжо згубіў. І раптам блізенька чую чалавечы голас: «Можна я тут пасяджу?» Падымаю спужаныя вочы, а там жывы мужык. «Я сусед», — кажа і садзіцца на ганак. Я рысую на бервяне месца апілоўкі. «Ну, ладна, пайду». Пайшоў. Тры хвіліны — з касіркай-неаўцюкоўкай. Разлічыўся аблігацыяй, якую знайшоў у кішэні памытых у чацвер нагавіцаў.
Субота. З жывымі людзьмі не размаўляў.
0,1909722222222222% часу я быў сацыяльна актыўным.
Хата Андруся Горвата ўначы. Фота Сяргея Гудзіліна.
21 чэрвеня
Палескія жанчыны ўмеюць адной рукой трымаць стырно машыны, другой — без промаху лавіць мух. На хуткасці 120 км/г. Сяджу побач і здымаю капялюш.
22 чэрвеня
Сёння сасніў страшны сон. Стаўлю я ў сне тычкі на хвасолю, а яны падаюць. Я стаўлю — тычкі падаюць.
23 чэрвеня
У Мінску вельмі шмат беларускага ў прасторы. Вы, мінчукі, можа, таго не заўважаеце, а я магу паглядзець звонку і бачу кожную кропельку, кожнае слова, кожную шыльдачку, кожную рысачку. Дзякуй вам. Вы малайцы. Вяртаюся дадому з цёплым сэрцам.
27 чэрвеня
Я зразумеў, што адзін у полі не воін, і прашу дапамогі. З 3 па 5 ліпеня збіраю ў сябе талаку на будаўнічыя працы. Ну, як талаку… Маленькую талаконьку — чалавек на пяць-шэсць. Асаблівых уменняў не трэба (у мяне іх таксама няма). Галоўнае, каб былі рукі, пачуцце гумару (якое спатрэбіцца, каб з рыдлёўкай наведваць лясную прыбіральню), уменне спаць на падлозе і любоў да кабачкоў, якіх у мяне нараслі сотні. Фармат — палескі, мова — беларуская, ежа — вясковая. Будзе наладжана экскурсія ў мясцовую краму, дэфіле калгасных кароў, піццё крапівы і свойскага малака. Клімат — субкантынентальны, блізкі да трапічнага. Прыпяць — 10 км. Ровар адзін. Самая смачная і карысная ў Прудку вада. Ну, чым яшчэ вас завабіць?
Дзённы выпуск перадачы «Вы не паверыце». Маці перадала каньяк (не панікаваць — гэта валюта, а не пітво для мяне).
Сіцілійскія мафіёзі — дык проста дзеці на фоне брутальных палескіх мам. У нас тут лепшы самагон і лепшае сала ідуць на магарыч. Магарыч — гэта падзяка за працу, а не хабар. А за працу трэба дзякаваць толькі найлепшым, што ёсць. У адрозненне ад хабару, магарыч адносіцца да традыцыйнай культуры, а не да крыміналу.
27 чэрвеня
У мяне ёсць мухі. Самую надакучлівую муху завуць Наташа. Я люблю ўвечары легчы, выключыць святло і сказаць уголас: — Наташа, адчапіся. Не сёння.
30 чэрвеня
Аксана забывае пра мяне і ўсё малако здае ў калгас. Другі дзень запар купляю малако ў краме, як гарадскі лох. Касірка кажа, што Аксана п'е. Пакуль ездзіў на ровары шукаць новую карову, пабачыў пяткі дзеда Ганушы. Ён бегае ад мяне, бо месяц таму пазычыў «да вечара» трыццаць тысяч, каб апахмяліцца пасля Тройцы. На Тройцу дзед Гануша нажэрся самагонкі з Алегам, мужам Аксаны. Коля, сябар Алега, таксама п'е.
У гэтых людзей яшчэ ёсць імёны, каровы, мужы, жонкі. А побач жывуць Чорныя людзі. У іх аднолькавыя чорныя, бы палеская зямля, твары. Чорныя людзі — гэта зомбі колішніх палешукоў. Цяперака ў іх, як той кажа, не тое што каровы — і душы ў целе ўжо няма.
Коркі самаробныя, рабіў Андрусь.
30 чэрвеня
Месяц таму мы з цёткай Воляй заўзята дзяліліся агародніцкімі поспехамі: я вось гэта пасадзіў, а я гэта. Мы не слухалі адно аднаго, увесь час перабівалі, каб паспець расказаць паболей дасягненняў. Цяпер правілы змяніліся. У размовах мы жалімся на надвор'е і яго наступствы: у мяне гэта пагарэла, а ў мяне яно ўвогуле не вырасла. Перамагае той, хто больш пацярпеў ад сонца.
1 ліпеня
Не даюць мне сёння спаць. Мой кот Рома туды-сюды праз акно соўкаецца. Сам не ведае, дзе хоча быць. Муха Наташа ніяк не супакоіцца. Нехта жэра маю сцяну. Па руцэ паўзе жук-насарог. Эпіцэнтр падзеяў, а не ціхае вясковае жыццё.
1 ліпеня
Неспадзеўкі на Прудок насунулася чорная хмара. Усе мы ціхенька сядзім пад вокнамі і молімся: толькі б хмара не збочыла, толькі б пайшоў дождж, толькі б сёння не Юравічам, а нам. Ужо няма розніцы, каму маліцца. Усё навокал заціхла ў спадзяванні. Усё навокал прасякнута спужаным нявер'ем. Дождж пайшоў. Выдых. Палёгка. Шчасце. Вясёлыя машыны нясуць сваіх гаспадароў да градак, каб людзі і агароды перажылі радасць разам, поруч. Твары ўсміхаюцца. Агуркі ўсміхаюцца. Тычкі ўсміхаюцца. А дождзе ідзе й ідзе. Ідзе й ідзе. Апасля скажуць: то не дождж быў, то хлеб быў. Апасля маці запытаецца: ну што, павесялелі градкі? Мы тут вельмі залежым ад дажджу. Мы тут вельмі весялеем ад дажджу.
Крыж на галоўнай вуліцы ў Прудку. Хата Горватаў — у самым левым куце. Вёска Прудок — гэта ў глушы Палесся, каля мяжы з Украінай. У Прудку жыве 150 чалавек.
2 ліпеня
Купіў у бабулі сала для заўтрашніх талакоўцаў. Сам я, хто не ведае, даўно не ем ні сала, ні мяса. Старанна схаваў шматок у пограб. Пяць хвілінаў я і сала неяк абыякава ставіліся адно да аднаго. Што было потым, я не памятаю. Памяць вярнулася да мяне, калі на талерцы засталіся толькі недаедзеныя кавалкі цыбулі.
2 ліпеня
У вёсцы Боруск (гэта «прыгарад» Аўцюкоў) свая ўнікальная барусканская мова. Яна быццам і беларуская, але з уплывам украінскай мовы. Адна з адметнасцей барусканскай мовы — канчатак «ом» заўсёды пераходзіць у «эм». Напрыклад, не малаком, а малакэм.
Цікаўлюся ў бабы Гашы (мая дваюрадная бабця):
— А тапаром будзе тапарэм?
— А тапаром будзе сякерай.
5 ліпеня
Калі мой унук пацікавіцца, а хто ж зрабіў такі ладненькі брыль над ганкам і дах над сенцамі з каморай, я раскажу яму пра першых талакоўцаў: Віталя Гуляка, Аляксандра Вушакевіча, Сержука і Яніну Мяцельскую, якая бегала ў краму, каб даведацца ў прадавачкі, як гатуюць халаднік, і карміла нас не горай за любую палескую гаспадыню-прафессіяналку з чорным поясам па кулінарыі. Я абяцаю, што ніколі не забуду гэтыя тры дні. Буду заўсёды чакаць вас у госці. Дзякуй.
6 ліпеня
Прыязджае на трактары дзядзька Андрэй замераць столь, бо прудкаўскі паляшук дзядзька Віця, які цяпер жыве пад Маладзечнам, пажадаў прывезці мне дошкі на столь. Проста так. А сам дзядзька Андрэй цягне бэльку. А мясцовы п'яка на лісапедзе з калгаса возіць аліву на слупкі. А Вольга Васілеўна цікавіцца, калі ж у мяне бульба скончыцца, каб прывезці яшчэ. Бо я свой. А свайму паляшук нічога не шкадуе.
7 ліпеня
Радыё Prudok FM. Начная перадача ''Для тых, хто не спіць''. Ляжу пад яблынькай. Трэцяя ноч не ў ложку, а на зямлі ў садзе. Каровы варушацца ў кароўніку. Суседскі сабака брэша на купальскага дзядка. Ёсць імавернасць дажджу. Ці што заказыча ў сне русалка. Ці яблык упадзе на галаву. Але мы, прудкаўскія хлопцы, нічога не баімся. Канец сённяшняга эфіру. Дабранач. Гімн.
7 ліпеня
Паехаў лісапедам на пошту. Праз дваццаць кіламетраў вырашыў заскочыць да цёткі Волі. Той не было дома, але былі мае любімыя крышані (мы так суп тут называем). Нажэрся крышанёў, паспаў. Пакуль даехаў да пошты, яна зачынілася. Вяртаюся дадому любімым хойніцкім гасцінцам. Агулам 45 км, каб проста паесці.
7 ліпеня
Prudok FM. Вячэрні выпуск навінаў. Па небе перадаюць зоркі. Быццам не ў двары спіш, а ў Космасе. А я Маленькі Прынц з Ромам замест ружы. Касмічны сабака брэша. Касмічная карова варушыцца. Як учора і як мільён гадоў таму. Як тут і як усюды. А я ўжо не стану касманаўтам.
8 ліпеня
У мяне ёсць толькі адна шкарпэтка. Калі параніў нагу, хадзіў у ёй па Прудку. — А чаво ента ў цябе адзін насок? — цікавіцца прудкаўскі брутальны мужык. — А вы тэлевізар не глядзіце? Увесь Мінск так ходзіць. Модна. — Зусім людзі здурнелі ў гэнтым Мінску. Людзі ў гэнтым Мінску, не дурнейце. Прудкаўскія з вас смяюцца.
Жыццё — яно як шарлотка. Часам белая, часам чорная.
9 ліпеня
Не ведаю, ці ёсць такая прыкмета насамрэч, але я заўважыў, што перад дажджом мухі шалеюць. Нават Наташа ўчора паводзіла сябе неадэкватна — не чула ні маіх просьбаў, ні маіх патрабаванняў сціхнуць. А пасля начнога дажджу мухі млявыя і абыякавыя да мяне і свайго жыцця. Канец навуковай нататкі.
10 ліпеня
У Прудку можна ўбачыць чырвоны хверары і чумазых цыганятаў на возе, які цягне старая сівая кабыла. Хочаш як людзі на балоце — няма праблемы. Хочаш ''па-савраменнаму'' — а наце.
На месцы, дзе старая тынкоўка выпала ў форме сэрца, Горват выклаў сэрца з каменьчыкаў
10 ліпеня
Мой дзед казаў: гаспадарку весці — не яйцамі трэсці. Ён умеў спаць стоячы і на той момант меў найлепшую хату ў вёсцы. А я гарадскі лох, які нічога не разумее ў будаўніцтве. Усё ў мяне згніе, усё абрынецца. Вы праслухалі перадачу ''Чалавек, які ведаў дзеда, заходзіў у госці''.
10 ліпеня
Заўтра распачнецца другі сезон прудкаўской талакі. Я пайшоў па сала.
15 ліпеня
У Прудку няма кнігарні. Бібліятэка, кажуць, ёсць (мо за кароўнікам?) — кнігарні няма. А ўчора прыйшла пасылка з 1 кг 156 г шчасця. Шаноўныя пісьменніцы Марыя Вайцяшонак і Святлана Алексіевіч, дзякуй вам. У мяне няма словаў.
16 ліпеня
У мяне ўсё яшчэ няма прыбіральні. Таму выраз ''схадзіць да ветру'' выглядае натуральным. Але падчас талакі высветлілася, што ёсць патрэба ўдакладняць, да якога ветру талаковец ідзе. Бо калі, прабачце, пасраць, то гэта у лес. Астатнія патрэбы спраўляюцца ў хмызняку. У выніку мы ўзбагацілі не толькі палескую зямлю, але і беларускую мову, бо ўвялі ва ўжытак, поруч са ''схадзіць да ветру'', ''схадзіць да хвоі''.
А шчэ ў Часлава Пяткевіча я чытаў пра выраз «пасадзіць ігрушу…» Бо даўней грушы елі з косткамі, не пакідаючы недагрызку. І раслі тыя грушы звычайна ўздоўж суседскай мяжы. Там яшчэ цікавая прыказка ёсць: «Тое, што мужык за вуглом кідае свінням, тое пан, схаваўшыся, нюхае сам».
17 ліпеня
Другая талака скончылася. У мяне ёсць столь і сябры. І я не ведаю, чаму болей радавацца. Прадавачка яшчэ месяц будзе ўзгадваць Ягора Кісялевіча: «Вой, які харошы хлопец. А як жа ён прыгожа размаўляе па-беларуску!» Дзед Гануша здаволіўся, бо знайшоў Яну, якой можна расказаць пра незлічоныя каханні. Бабка, што прадае яйкі, прадала ўсе яйкі. Цётка, што прадае сала, прадала сала.
Мне тут кажуць, што першай справай трэба пабудаваць прыбіральню, бо хадзіць да хвоі не камільфо. Але я першай справай, калі прыехаў жыць у дзедаву хату, зняў са сцяны партрэт Лукашэнкі (справа рук брата Шурыка) і павесіў партрэт дзеда.
А прыбіральню зраблю, абяцаю.
17 ліпеня
Дзед Гануша пратаптаў сцежку да маёй хаты. Сёння зноў прыйшоў пазычыць грошы. А я, халера яго бяры, не магу дзеду адмовіць. Жанчыне адмовіць магу — дзеду не магу.
— Дзед, няма.
— Ну пашукааааай…
А вочы такія добрыя-добрыя. Пашукаў. Знайшоў. Заб'ю я дзеда гэтымі пазыкамі. Баба Наташа па тэлехвоне дала яму ў тык: «А чаго ето цябе, красаўчыка такова, Горватаў з нейкім хлопцам дадому прывалаклі?» Вернецца з лякарні – і мне дасць у тык.
18 ліпеня
Сёння дзед Гануша пайшоў ад мяне ні з чым. Я трымаў абарону 16 хвілінаў.
Сыты паляшуцкі сняданак: бульба, яйкі, сала, цыбуля, малако, памідоры і смятана. Пад патэльняй стаіць адрэзаны драўляны кругляк. Снедае Горват на стале, які зрабіў яго дзед.
20 ліпеня
Шурык меў намер пусціць дзедаву хату на дровы. Яна муляла вочы сельсавету, і гэныя чыноўнікі летась далі Шурыку адзін год. Сёння я б мог піць каву на балконе ў Мінску, мне б патэлефанавала маці і між іншым паведаміла б, што ў Прудку болей няма дзедавага селішча. Потым тут вырасла б калгаснае жыта і штогод на Радуніцу мы, нашчадкі, гулялі б у гульню: плот быў адгэтуль дагэнуль, тут была студня, там баба Дуся сядзела на лаўцы. Мы штогод гуляем у гэтую гульню на айчыне маці. Аднак я неяк скочыў у апошні вагон, п'ю каву на ганку дзедавай хаты, Шурык застаўся без дроваў, калгас — без жыта, нашчадкі — без штогадовай забавы. Я сёння сабраў гарох і цэлы дзень думаю, што яго магло б не быць. У мяне мала ўнутранай фантазіі, каб уявіць гэты свет без гэтага гароху.
21 ліпеня
У маёй бабулі прозвішча Стома. Вось і я цяпер адчуваю стому. Не ад жыцця ў вёсцы, а ад жыцця навідавоку. Нехта едзе на мора, а я хачу залезці ў куфар, узяць з сабою зямельны надзел, хату, кнігі, аловак, рэшту лета, закаркаваць замочную шчыліну бабуліным вышываным ручніком і проста пабыць кабачком, для якога Сусвет — гэта агарод. Я па-ранейшаму рады стасункам і гасцям. Асабістым стасункам і асабістым гасцям. Па-за публічнай адказнасцю і медыйнасцю. Праз тыдзень-два-тры вярнуся і буду зноў цешыць і надакучваць. Да сустрэчы.
24 ліпеня
Сяджу ў куфары і, як той кажа, нікога не чапаю. Чую: тук-тук.
— Хто там?
— Здраствуйця! Вам пасылка з Мінску.
Назаўтра ізноў: тук-тук.
— Вам пасылка з Варшавы.
Кнігі ад Алены Гушчы і Ірыны Птушкі. Дзякуй!
27 ліпеня
Старадаўнія палешукі ўцяплялі столь так: «Некаторыя на вільготным імху густа сеюць авёс і засыпаюць яго 5—6-сантыметровым пластам пяску, праз які прабіваюцца ўсходы зерня; калі ж мох высыхае, тады раслінкі і пясок утвараюць моцны суцэльны ізаляцыйны слой, які захоўвае цяпло. У гэтым ёсць і забабон: такі спосаб ізаляцыі столі мае наклікаць на сям'ю шчасце: гаспадар разбагацее» (Часлаў Пяткевіч «Рэчыцкае Палессе»). Хм…
Каму ў Прудку найлепш — гэта Рому.
28 ліпеня
У навакольных вёсках пазакрываліся школы, усе настаўнікі згуртаваліся ў Юравічах і Аўцюках. Вакансій болей няма. Мяне не бяруць у касманаўты. Жыццё — боль. А я беспрацоўны дармаед.
28 ліпеня
Няхай мяне не бяруць у касманаўты, але калі зрання едзеш на лісапедзе па Палессі, увесь такі памыты халоднай вадой са студні, увесь такі вылежаны на цвёрдых дошках, увесь такі наеты сырадоем, увесь такі напоўнены любоўю; калі едзеш вось так на лісапедзе, то не шкада, што не бяруць у касманаўты, бо Космас і так унутры. І думаеш: а калі хто-небудзь захоча забраць у цябе твой Космас — наважышся праткнуць яго віламі? Наважышся праткнуць яго віламі.
28 ліпеня
Патэлефанаваў дырэктару школы, дзе вучылася мая маці.
— Які-які настаўнік?
— Магу мову, літаратуру, гісто..
— А геаграфію?
— У прынцыпе… Ну… Калі падумаць…
— Вы нам падыходзіце. Вы нам ідэальна падыходзіце.
28 ліпеня
Дырэктар школы па тэлефоне рыхтуе мяне да гутаркі з начальнікам раённага аддзела адукацыі. Я, як непедагог, мушу 31-га асабіста запэўніць столаначальніка ў сваім жаданні быць настаўнікам.
— У вас запытаюцца, чаму вы з Мінска пераехалі ў Прудок. Што вы адкажаце?
— Прыехаў жыць на сваю Радзіму, адрамантаваць хату дзеда, якая разбуралася.
— Калі шчыра, гэта неістотная прычына. Што б вам такое сказаць?.. Ммм. Ну, скажыце, што ў Мінску былі праблемы з жыллём.
29 ліпеня
— Здраствуйця. Вам ізноў пасылка. Сёння з Германіі. Паштарка ўжо не возіць квітанцыі — адразу кнігі, бо думае, што я важны чалавек. Прудкаўскі кнігазбор упэўнена выходзіць на міжнародны ўзровень. Дзякуй, спадарыня Ганна Анакер-Сантаровіч, за цёплы кавалак Берліна.
29 ліпеня
Рома з'еў Наташу.
30 ліпеня
Міністэрства адукацыі vs Лявон Вольскі (у пытаннях школьнага курсу геаграфіі)
Міністэрства адукацыі: «Воспитание чувства патриотизма», «региональный обзор земного шара», «отдельные сведения по философии, религии, искусству, морали».
Лявон Вольскі:
«Каб любiць Беларусь, нашу мiлую маму,
Трэба ў розных краях пабываць.
Зразумееш тады: пад тваiмi нагамi
Тры сланы нерухома стаяць».
31 ліпеня
Навіны з перадавой. Спадарыня Касячок Сістэмаўна не захацела прытуліць мяне да свайго гарачага цела. Але, як кажа мая маці, вада дзірку знойдзе. Спадарыня Сістэмаўна, я вада.
31 ліпеня
Калінкавічы і Мазыр, прыём! Штотыдзень на дзве гадзіны патрэбны два памяшканні (і там, і там) і адзін выкладчык беларускай мовы для палескага філіяла моўных курсаў «Мова нанова». Ёсць ідэі?
31 ліпеня
''І кашуля вісіць, і дурань дрыжыць''. Першае, што сказала маці, калі мы з Варварай выйшлі з аўтобуса.
1 жніўня
Гэтага забілі, гэны павесіўся, Хведарава патравіла сваіх дзяцей, жонка хрышчэніка зноў украла і ў турме. Гэты п'яны памёр пад плотам, гэны з'ехаў у Мінск. Бабця на прыпынку проста расказвае пра сваіх суседзяў.
3 жніўня
Баба Гаша кажа, што жаніцца трэба, і што ў Боруску дзевак няма. ''Е не жонкі, а мандажонкі. Такіх трэба вешаць цераз вуліцу, ды не за шыі, а за ногі — галовамі долу''. Цётка Маруся, баба Воля і цётка Дуня з Аўцюкоў знайшлі мне толькі адну гожую аўцючку. Але неспадзеўкі ёй усяго 17. Дзядзька Валодзя (сын бабы Гашы) сцвярджае, што жанкі п'юць кроў. Дзед Косцік цяжка ўздыхае і расказвае пра голую жанчыну, якую намаляваў. Баба Гаша смяецца. Я думаю.
3 жніўня
Іду пешшу з Аўцюкоў у Прудок. За два дні падарожжаў ногі сцёртыя да крыві. На сонцы хоць ты гада пакладзі — і той спячэцца. Праз 3 км пачнецца лес-палёгка. Ем сырую калгасную кукурузу. Пяю «Тры чарапахі». Каровам падабаецца. Я люблю.
4 жніўня
Прыйшлі мы з Арцёмам у Боруск да дзеда Косціка і бабы Гашы, а іх сын, дзядзька Валодзя, і кажа: – За хатай сляды ваўка. Шура ўгледзеў. – Мо то сабака? – дзед Косцік не хацеў верыць. – Не, воўк. Барсук усю ноч брахаў. Вечарэла марудна. – Ну і ціша. Лісток не шалахнецца, – штораз паўтараў дзед Косцік. Дзядзька Валодзя курыў на лаўцы ля хаты. Ён чакаў ночы. Ваўка трэба застрэліць. Курыць болей не хацелася, і ён павёў нас да суседа Шуры, які ўгледзеў ваўка. Той быў п’яны, сварыўся са сваім сабакам. – Здароў. – Здароўкалісь ужо разоў тры. Што ты Палкана таго ганяеш? Ён на Вову брэша, каб ён тут не лазіў ля цябе. Шура пачаў блытана распавядаць, як выйшаў на воўчае кубло за грэбляй. З сабой меў ружжо. – Ваўчыца – во такая малая. Воўк здаравенны – кабанё! Ён і ходзіць. А там тры штучкі. Шчаня-я-яткі. Яна – ваўчыца – паглядзела на мяне. Дык я кажу: «Да ідзіце вы!» Жывіце вы, кажу. Ён пераказаў гісторыю некалькі разоў. Пакрысе ружжо ператварылася ў гранатамёт. Бжжжжжж! – страляў з уяўнага гранатамёта Шура ў сваім аповедзе. Мы смяяліся. Дзядзька паблажліва падзадорваў Шуру. Таго было не суняць. Калі поўня выйшла над лесам, дзядзька вынес з хаты стрэльбу. Мы круціліся ля яе, трымалі ў руках. Дзядзьку гэта цешыла.
А першай ночы пайшлі ў лес. Спачатку шлі ляснымі сцежкамі цераз хвойнік. Хоць я і спрабаваў ступаць асцярожна, галінкі пад нагамі трашчалі. Дзядзька ішоў першым. У адной руцэ ён трымаў напагатове стрэльбу, у другой – маленькі ліхтарык, якім свяціў кусты і карчагі, падобныя на ваўкоў. Мне хацелася ісці апошнім, каб назіраць за ўсім працэсам. Дзядзька штораз спыняўся, услухоўваўся ў цішыню, свяціў ліхтарыкам углыб лесу. Калі ён спыняўся, спыняліся і мы з Арцёмам, каб не перашкаджаць яму слухаць. Мы зноў выйшлі на поле з невысокай травой. На зямлі ляжалі цені ад хвояў, што раслі па левую руку. Я ішоў нага ў нагу за дзядзькам. Я пільна сачыў за рухам яго ботаў і паддаўся гіпнозу. У нейкі момант цела і душа раздзяліліся. З’явілася адчуванне, што я – гэта не маё цела, але ім можна кіраваць. Хацелася ісці доўга. Здавалася, ёсць моцы, каб ісці ўсё жыццё. Ну і ціша. Лісток не шалахнецца – узгадаў я дзедавы словы.
«А чаго ето цябе, дзед, красаўчыка такога, Горватаў з нейкім хлопцам дадому прывалаклі»?
4 жніўня
«Папалася я дык папалася, як цыган у калхоз».
4 жніўня
Мае сябры з дыпломамі, развітваючыся, кажуць «пакуль». А непісьменная баба Воля з Аўцюкоў — «Ідзіце здаровенькі». Як доктар славянскага мовазнаўства і гісторыі Ян Станкевіч прапісаў у сваім «Маленькім маскоўска-беларускім слоўнічку».
5 жніўня
Навуковая нататка «Мяне не бяруць у касманаўты — 2».
Аўцюкоўскія сем'і карэннем сягаюць да глыбінных матрыярхальных асноваў. Аўцючка выбірае сабе мужа, як цыган каня — каб здаровы быў, дужы і цярплівы. Бо муж — гэта тая ж скаціна. Мо крыху больш статусная за каня.
Мяне дык на аўцюкоўскім кірмашы мужоў узялі б апошнім — ды і толькі таму, што ў поцемках добра б не разгледзелі.
Найперш аўцючкі разабралі б лесарубаў у вышыванках. А вось тое, што адрознівае аўцюкоўскі матрыярхат ад любога іншага беларускага, — гэта ўменне жанкі шанаваць сваю худобіну-мужыка. Калі мужык мусіць зрабіць шмат працы, яго трэба рэгулярна карміць і прыгалубліваць. Шчаслівы конь удвая хутчэй і болей працы зробіць. Таму кожны аўцюк пры аўцючцы пачувае сябе па-мужчынску рэалізаваным. Канец навуковай нататкі.
7 жніўня
Радыё Аўцюкі FM.
«Я як паглядзела, што там робіцца на гэных курортах – не лечацца, а там толькі гуляюць.
Я прыехала дадому, кажу:
— Я больш не еду.
— А чаго?
— Так…
А мой мужык таксама ездзіў з жалудкам. Ды прыехаў ды кажа: — Я больш на курорты не паеду.
— А чаго?
— Так.
Дык і я прыехала і кажу:
— Так!
— Дык чаго так?
— Так. Ты не едзеш, і я больш не паеду. Таму шта так.
Дык ён:
— Дык чаго так?
— Так!»
7 жніўня
Ёсць у маім двары месца, дзе забуяла лебяда. Высачэнная — вышэйшая за мой рост. Вядома, можна было яе пакасіць, але, як той кажа, дурная работа. Я ў гэтым лябедніку нарабіў круглых пляцаў, злучыў іх калідорамі і назваў увесь мікрараён Курортам. Калі нагляджуся ў сеціве рэпартажаў з мора, бяру посцілку, кнігу і іду на Курорт загараць. Угледзець мяне могуць толькі з верталёта, таму прыахвоціўся да нудысцкага пляжавання. А вы кажаце: глухая вёска. А я кажу: Курорт all inclusive. І не трэба плаціць мільёны, каб нарабіць сэлфі з нагамі.
7 жніўня
Калі ў мяне выйдзе свая кніга, я назаву яе «Анігадкі» — пра што б яна ні была. Для мяне гэта самае загадкавае слова. Я чуў яго з дзяцінства, але дагэтуль не магу дакладна яго патлумачыць.
8 жніўня
Прудкаўскі кнігазбор сёння ўзбагаціўся кавалкам Кракава. Паштарка прывезла на ржавым лісапедзе.
— Здраствуйця, гэта зноў я!
— Мо вам кабачкі трэба?
— Вой, у самой багата. Аддайце каму-небудзь.
— Дык ніхто не бярэ.
— Карову трэба завесці. Ці жонку.
* * *
Мне прыслалі кнігу «Беззваротна згубленая леварукасць» Ежы Пільха. «Чалавек, які піша, у пошуках жанчыны свайго жыцця неаднаразова завязваў знаёмствы з патэнцыйнымі кандыдаткамі на гэту ролю, але, на яго бяду, кожны раз выходзіла, што патэнцыйныя кандыдаткі таксама пішуць».
8 жніўня
Страшныя справы дзеюцца. Я ж упэўнены, што фэйсбук — гэта адзін свет, а рэальнасць — зусім іншы. І што гэтыя светы перасякаюцца толькі па маім хаценні. Як той кажа, нягадкі! Прыехала нейкая цётка, перадала мёд ад сваякоў. Папрасіла: «Толькі ж не пішы ў фэйсбуку, што прыехала нейкая цётка, перадала мёд ад сваякоў». Добра, не буду. Я ўжо і да хвоі баюся ісці — увесь Калінкавіцкі раён даведаецца.
(А за мёд — дзякуй!)
12 жніўня
Хачу канчаткова выціснуць з сябе білінгвізм.
А яшчэ замоўлены тэкст не пішацца. Патэлефанаваў доні.
— Тата, а ведаеш, за што я цябе люблю больш за ўсё?
— За што?
— За тое, што ты вясёлы і з табой шмат прыгодаў.
Халера яго бяры той білінгвізм. Няхай хто-небудзь іншы напіша. А я вясёлы.
13 жніўня
Мой стрыечны брат Сяргей перакананы, што нацыянальнымі каштоўнасцямі нельга намазаць хлеб, то бок яны непатрэбныя. Мы з Ягорам здзекваліся з яго. Кшталту: ужіна не будзе — у нас толькі вячэра. Ён пагадзіўся на вячэру. Вячэрай хлеб намазаць можна.
14 жніўня
Не-не-не! Не трэба +20. Вярніце спякоту! Кавуны дагадаваць трэба.
14 жніўня
У жніўні ўсе мухі — Наташы.
14 жніўня
Ларыса Фёдараўна Касячок сядзела ў сваім кабінеце і разгублена назірала, як муха спрабуе вырвацца з павуціння за партрэтам Лукашэнкі. «У жніўні ўсе мухі – Наташы», – узгадала яна фразу са старонкі ў фэйсбуку маладога спецыяліста, які мусіў зайсці да яе з хвіліны на хвіліну. І трэба ж было ёй увечары патрапіць на той фэйсбук?! Такая добрая навіна была, што аб’явіўся малады настаўнік у Хвойніцкую школу. Дырэктар школы Васіль Пятровіч напрамілы Бог прасіў яе па тэлефоне: «Толькі не суроч мне хлопца, Хведараўна. Ён нават пра заробак не цікавіўся. Не будзе настаўніка, сама будзеш ездзіць у Хвойнікі настаўнічаць. Сама панімаеш». Пятровічу да пенсіі блізенька. Яму ўжо нічога не страшна. А Ларысе Фёдараўне яшчэ б шэсць гадоў за крэсла патрымацца. А далей няхай піша, хоць усрэцца. Муха ўжо амаль не бзынкала. Самой ёй, без дапамогі, не ўратавацца. Павук сядзеў у шчыліне на рагу рамы і цярпліва чакаў, пакуль тая скарыцца мушынаму лёсу. Халера яго бяры! Няхай старшыня бярэ на сябе адказнасць.
— Сямён Адольфавіч? Касячок на провадзе.
— Слухаю, Ларыса Хведараўна.
— Сямён Адольфавіч, тут такое дзела. Да мяне хутка прыйдзе адзін малады спецыяліст. Е вакансія. Я з Пятровічам рашыла вапрос. Но тут такое дзела. Хлопец піша многа лішняга ў гэтым фэйсбуку. Самі панімаеце, Сямён Адольфавіч, што могуць быць праблемы. Напіша не так – паляцім і я, і вы, як фанеры над Парыжам.
— З нашых хто?
— З Мінску, Сямён Адольфавіч. Але хто яго ведае, самі панімаеце.
— А што там з вакансіяй?
— Няма нікога, Сямён Адольфавіч, самі панімаеце.
— Учыцель нам нада, а праблемы нам не нада, самі панімаеце.
— Панімаю, панімаю, Сямён Адольфавіч. Самі, панімаеце, панімаю.
У міжрамніку — гняздзечка для дачкі Горвата, Варвары, якая час ад часу прыязджае да яго з Мінска.
15 жніўня
Над Варварыным ложкам вісіць пучок палыну. Але я ж не магу сказаць, што гэта проста сохне Artemisia absinthium L. Я ж магу толькі бязглуздзіцу прыдумаць. Пра чароўныя зёлкі, якія наўмысна павесіў тут, каб доні не сніліся пачвары. Калі-небудзь Варвара стане старэнькай бабулькай. Да яе прыедуць унукі цяперашніх сэтаўцаў збіраць хвальклор. Баба Варка раскажа пра чароўныя зёлкі, якія бацька колісь вешаў над ейным ложкам. І я са сваёй травой траплю ў кнігу.
16 жніўня
Мае шаноўныя сваякі з Калінкавічаў, дзеці і ўнукі маёй дваюраднай бабы Наташы, прыём! Я ўчора спрабаваў знайсці вас, але згубіў паперку з вашымі нумарамі тэлефонаў і імёнамі, якую мне перадалі малакавозам. Я знайшоў усіх калінкавіцкіх Пільчанкаў, з некаторымі мы нават амаль высветлілі сваяцтва. А вас не знайшоў. Я ведаю, вы чытаеце мой фэйсбук. Альбо накіруйце дадатковы малакавоз з цыдулкай, альбо выйдзіце як-небудзь на сувязь, калі ласка.
19 жніўня
Адна галава — добра, а 1000 — лепей. Спачатку я хацеў уцяпліць столь, як мой дзед: папера, мох, пілавінне, пясок. Потым мне сказалі: ты здурнеў, усё згніе, XXI стагоддзе на дварэ, блаблабла. Паміж хатай і гарышчам скачок тэмператур, адбываюцца страшныя працэсы, у выніку ўтвараецца чароўная вільгаць, усё згніе, ты здурнеў, блаблабла, XXI стагоддзе на дварэ. І параілі прынамсі паперу замяніць на нейкую хімічную мембранную плёнку.
Пячнік дзядзя Пеця сказаў: «Нікога не слухай, яны ўсе здурнелі, XXI стагоддзе толькі пачалося, трэба рабіць, як дзяды рабілі. Але паперу замяні на сцяжку з гліны і саломы. Гліна не пускае вільгаць. Усё будзе добра».
Рыбак дзядзя Віця сказаў: «Дзядзя Пеця — мужык разумны, слухай яго, але нашто табе той пясок з пілавіннем. Уцяпляй саманам (гліна+салома). У агні не гарыць, у вадзе не тоне. Усё будзе добра». У выніку ў маім двары ляжыць гара гліны, гара пяску, гара пілавіння і вялізны цюк саломы. Мох сёлета ў лесе пагарэў і няможна яго на гару. Добра было б запытацца ў дзеда, як яно будзе лепей. Але дзеда няма. Ёсць толькі фэйсбук.
20 жніўня
Першы прудкаўскі Горват (мой прапрапрапрапрапрапрадзед Сцяпан (у дакументах Стэфан), нарадзіўся прыблізна ў 1750 г.) у архіўных запісах меў падвойнае прозвішча – Горват-Новік. Даўней усякага навічка, прышэльца, новага жыльца звалі Новікам. Першы беларускі Горват (Ян) таксама меў падвойнае прозвішча – Горват-Нікшыч. Ён прыехаў з Харватыі ў 1651 годзе вучыць паўднёваславянскім манеўрам войска князя Радзівіла. Пытанне. Адкуль пайшло слова Нікшыч (Nikszycz)? У Чарнагорыі ёсць такі горад, аднак і назва горада ж ад чагосьці пайшла. У мяне ёсць сябры, якія ўсё ведаюць. Я ў гэта веру.
21 жніўня
Адскроб я сёння з Варвары пясок, а з ноўтбука — мушыныя какашкі. Наадэкалоніў памытага сябе. І пайшлі мы з Варварай і ноўтбукам у госці да чатырохюраднай сястры, якая прыехала з Балгарыі.
Сонца ўжо збочыла за страху кароўніка. Каровы ўсміхаліся. Сухі палын пах на руках. Варвара скакала ў хмызняку, ноўтбук біў па плячох. Змучаныя калгаснікі сёрбалі пад покуцямі баршчы. У дамах закіпала вада на чай. Усё было добра. Адным словам — па-вясковаму вечарэла. А балгарская сястра-псіхатэрапеўтка і кажа:
— Твой пераезд у Прудок звязаны з нейкай псіхалагічнай траўмай?
Мінскія каровы не ўсміхаюцца. Вось і ўся мая траўма.
22 жніўня
Іду па Мінску. А ўсе людзі чужыя. Няма каму здрасця сказаць.
22 жніўня
Вось што я вам скажу, даражэнькія. Мінск — цэ Еўропа. Лухта, што мінчукі не ўсміхаюцца ў метро. Парыж — амаль такі еўрапейскі, як вуліца Карла Маркса. У Амстэрдаме амаль столькі ж раварыстаў, як на праспекце Незалежнасці. Негры ёсць. Кітайцы ёсць. Арабы ёсць. Прыгожыя жанчыны ёсць. Хіпстары ёсць. Лесарубы ёсць. І ўсё гарманічна суіснуе. Дзіўна толькі, што бязвізавы рэжым для прудкаўскіх.
25 жніўня
Тры дні таму мой капітал складаў 10800 беларускіх рублёў (0,7 даляра). Сёння я аддаў 10000 дзеду Ганушы (ён вельмі ўжо прасіў). У мяне засталося 800 рублёў (0,06 даляра). Мяне гэта турбуе? Мяне гэта не турбуе. У Мінску без сотні ў кішэні мне страшна было выйсці з кватэры. Сёння я ўпэўнены, што грошы і рэчы ўсяго толькі дапамагаюць адцягнуць увагу ад унутранай цішы ды перажыць адзіноту. Калі я стану старым разумным дзядзькам, я напішу пра гэта кнігу.
26 жніўня
Сёння вывучаем простыя сітуацыйныя дыялогі. Дыялог №1.
— Як здароўе?
— Ааа… *уёва. У цябе е што?
— Няма.
Дыялог №2.
— Як маецеся?
— Як? Гарую.
— Ну дзякуй Богу.
(Як варыянт: Ну, гаруйце, гаруйце — не буду вам перашкаджаць).
З гэтым гараваннем я асарамаціўся, калі (даўней яшчэ — зялёны і нявопытны быў) на пытанне бабы Наташы «Ну, што — гаруеш?» адказаў: «Чаму гарую? Працую». (Для тых, хто ў падлодцы: гараваць = працаваць)
26 жніўня
Я хачу забыць свой білінгвізм. Я хачу дзекаць, цекаць і акаць з усяго дуру. І пазбавіцца нарэшце двудушнасці.
27 жніўня
У пачатку лета 1961 года ў вёсцы Бярозаўка ва ўзросце 37 гадоў паміраў мой дзед Іван, матчын бацька. Перад смерцю ён нясцерпна захацеў ігрушавага расолу. І мая дзевяцігадовая маці пайшла да свайго дваюраднага дзеда Сафрона — адзінага ў вёсцы, хто квасіў дзічкі. Дзед Іван здаволіўся тым расолам і памёр. А маці дагэтуль штогод квасіць дзічкі па тым рэцэпце — з жытнёвай саломай, соллю і смародзінавым лістом
. — Дзеўкі, наце вам кастрыцы, — казаў дзед Сафрон бярозаўскім дзеўкам і раздаваў квашаныя грушы.
Спіце спакойна, дваюрадны прадзед Сафрон і дзед Іван. Потым, калі я стану дзедам Андрусём, буду квасіць дзічкі і чапляцца да прудкаўскіх дзевак: — Дзеўкі, наце вам кастрыцы.
28 жніўня
Я так падумаў: калі мяне не ўзялі ў школу, то трэба стварыць новую школу. І стварыў – Беларускую віртуальную школу ў Кантакце. Сказаў, што я яе дырэктар, і даслаў каля дваццаці запрашэнняў у розныя куткі Калінкавіцкага раёна.Паведамленні былі аднолькавыя, але вельмі натхнёныя.
Першы адказ прыйшоў хутка ад патэнцыйнай кліенткі з лаканічным імем Люда: «И зачем оно мне?» Я хуценька расказаў Людзе пра ўсе перавагі адукацыі, пра гарызонты, якія адкрываюцца перад ёй на шляху да самаўдасканалення, пра перспектывы, пра магчымасць сфарміравацца дасканалай паспяховай асобай і змяніць увесь Свет. Адказ ізноў не прымусіў мяне чакаць: «Оно мне надо?»
Чатыры дні да 1 верасня. Сяджу, чакаю вучня. Спадзяюся знайсці хоць аднаго, перадаць яму цяжар свайго жыццёвага вопыту і сысці на пенсію выразаць з драўніны свістулькі.
28 жніўня
«Адной з прычын упадку першых культурна-нацыянальных беларускіх арганізацый было і тое, што рэвалюцыйная завіруха захапіла ўсю нашу моладзь. Усе інтэлігентныя сілы краю заняліся адной толькі палітыкай» (Сяргей Палуян, пачатак ХХ ст.).
29 жніўня
Дзядзька Саша патэлефанаваў у лякарню сваёй сястры – цётцы Вользе. У той былі праблемы з настроем, і цётка Вольга накрычала на свайго брата – дзядзьку Сашу. Дзядзька Саша патэлефанаваў другой сваёй сястры – маёй маці – і пажаліўся ёй на цётку Вольгу, што тая накрычала на яго, калі ён патэлефанаваў ёй у лякарню. Мая маці патэлефанавала сваёй сястры – цётцы Вользе – і накрычала на яе за тое, што тая накрычала на іх брата – дзядзьку Сашу, калі той патэлефанаваў ёй у лякарню. Цётка Вольга патэлефанавала дзядзьку Сашу і выбачалася за тое, што накрычала на яго, калі ён патэлефанаваў ёй у лякарню. Заадно цётка Вольга папрасіла дзядзьку Сашу не жаліцца маёй маці, калі зноў накрычыць на яго. Дзядзька Саша патэлефанаваў маёй маці, расказаў, што патэлефанавала цётка Вольга, выбачалася за тое, што накрычала на яго, калі ён патэлефанаваў ёй у лякарню, і папрасіла не жаліцца маёй маці, калі зноў накрычыць на яго. Заадно дзядзька Саша папрасіў маю маці, каб тая не расказвала цётцы Вользе, што ён патэлефанаваў ёй і расказаў, што патэлефанавала цётка Вольга, выбачалася за тое, што накрычала на дзядзьку Сашу, калі той патэлефанаваў ёй у лякарню і папрасіла больш не жаліцца маёй маці, калі зноў будзе крычаць на яго. Мая маці патэлефанавала цётцы Вользе і накрычала на яе за тое, што тая патэлефанавала дзядзьку Сашу, выбачалася за тое, што накрычала на яго, калі ён патэлефанаваў ёй у лякарню і папрасіла не жаліцца ёй, калі цётка Вольга зноў будзе крычаць на дзядзьку Сашу. Цётка Вольга патэлефанавала дзядзьку Сашу і накрычала на яго за тое, што ён патэлефанаваў маёй маці і расказаў пра тое, што яна патэлефанавала яму, выбачалася за тое, што накрычала на яго, калі ён патэлефанаваў ёй у лякарню, і папрасіла не жаліцца маёй маці, калі зноў будзе крычаць на яго. Дзядзька Саша патэлефанаваў маёй маці і накрычаў на яе за тое, што тая расказала, што ён расказаў, што цётка Вольга расказала.
31 жніўня
Дзядзька Пятро робіць грубу. Маці прывезла з дому вугалькі са сваёй печы. Ёсць такая традыцыя, калі бацькі дзеляцца з дзецьмі агнём з сямейнага ачага. 1 верасня хата закурыць дровы. Пацячэ дым з трубы. Прачнуцца энергіі. Пачнецца жыццё. А пакуль што… Дзядзька Пятро робіць грубу. Маці расказвае пра сямейны ачаг. Мы з хатай чакаем чагосьці.
1 верасня
Спадарыня Святлана Алексіевіч, шчыры дзякуй за падтрымку і дапамогу! Вашая ўвага да мяне нечаканая, але і, што казаць, вельмі прыемная. Спадзяюся калі-небудзь мець магчымасць аддзячыць справай, не словам.
1 верасня
Маці кідала ў грубу рытуальныя вугалькі і прыгаворвала: «Каб жонку сабе знайшоў, каб дзетак нарадзілі, каб цёпла было». Вось так замоўлены-зачараваны першы агонь у хаце. Я залез на страху, каб залатаць дзірку. Дым з трубы гуляў у маіх валасох, а я фоткаў кароўнік за хатай і думаў пра тое, што яшчэ летась губляў раўнавагу, калі залазіў на табурэт, каб укруціць лямпачку. Зараз я нічога не губляю на любой вышыні.
2 верасня
Калі ў мяне не было сваёй вады, я хадзіў па яе да сябра майго дзеда. Аднойчы прыходжу — яго баба сядзіць на лаўцы, а з хаты чуецца нейкі грукат.
— Што ў вас там? — пытаюся.
— А гэта мой пярдун стары палез дах ладзіць. Гэта ж ён на цябе паглядзеў, усю ноч варушыўся, а нараніцу сказаў: во Горватаў унук вярнуўся, мо і з нашых хто вернецца — трэба хату ладзіць. Хоць бы рэбры не пераламаў.
Таму вяртайцеся, унукі. Дабранач.
[Працяг (спадзяёмся) будзе. Абсалютна поўная версія – у фэйсбуку Горвата.]
