Дарагі чытач, дазваляеце, каб мы перайшлі з Вамі на ты? Так? Дзякуй. Калі не, я не ёсць жывою аўтаркаю, а толькі мёртвымі, выдрукаванымі ўжо словамі (калі знайшліся матэрыяльныя сродкі да публікацыі, вядома). Я ўжо перайшла з табою на ты. Прабач, калі гэта цябе ў нечым абражае.
Уяві, калі ласка, што ты маладая жанчына ў антычнай Грэцыі. Так, я разумею, што было б нашмат лягчэй папрасіць цябе, чытача, уявіць сябе мужчынам; чытачы-мужчыны ёсць мужчынамі, а чытачы-жанчыны, як мне здаецца, больш прывыклі да такой ментальнай гімнастыкі. Справа ў тым, дарагая, — я ўжо перайшла ў жаночы род, не звяртай увагі, — што нарацыя развіваецца ў кантэксце, у якім мужчын, на вялікі жаль, амаль не засталося, і таму лагічна мець гераіню, а не героя (якое трапнае слова!). Зараз будзе ўсё зразумела.
Вясна. Вайна супраць Рыма скончылася. Цар Пір вяртаўся ноччу ў горад. Твой муж не вярнуўся з бою, але назвалі яго героем, таму ты павінна апрануць найпрыгажэйшую тваю тогу (з таго, што ўдалося выратаваць) і зрабіць фантастычны макіяж; будзеш сядзець побач з каралём. Твой старэйшы брат, у сваю чаргу, ужо некалькі дзён у горадзе, але згубіў правую руку, левае вока і — гэта найважнейшае — страціў розум. Гэта ўжо не той чалавек, які абараняў цябе ад усялякай крыўды ў дзяцінстве. Не той, хто пайшоў працаваць, калі твой бацька памёр, яшчэ да вайны. Твой брат не гаворыць, не глядзіць у вочы, не пазнае цябе, нікога іншага. Не ў змозе апранацца, есці, мыцца сам. Гэтым займаешся ты — табе прынцыпова. Яшчэ ты была цяжарная, але згубіла дзіця падчас вайны. Стрэс і недаяданне прывялі цябе да выкідку ў чатыры месяцы цяжарнасці, пра што ведае толькі твая маці. Ты згубіла першае сваё дзіця з мужам-героем, якога ўжо няма. Ты сабе гэтага не даравала.
Чытач, мы з табой ведаем, што гістарычны грэцкі цар Пір лічыў гэтую сваю перамогу роўнай паразе. Плутарх жа запісаў ягоныя словы: «Яшчэ адна такая перамога — і я застануся без войска». Я ведаю, што ты чалавек адукаваны і разумны, у змозе, пэўна, працытаваць Піра і па-старагрэчаску; не рабі гэтага, гэта гучыць занадта прэтэнцыёзна. Але давай уявім іншую версію той гістарычнай падзеі. Пір, мякка кажучы, адурэў. Ён эйфарычна задаволены вынікам вайны, загадаў прыгатаваць вялікі банкет, і каб ты, Ірэне (як ведаеш, тваё імя значыць «мір» па-грэцку якраз), удава героя, сядзела побач з ім і піла з ім. Горад знішчаны, ежы ўжо няма. Паловы насельніцтва не стала. Але людзі чамусьці накрываюць банкетны стол з энтузіязмам. Пытаешся — адказ адзін: «Галоўнае, вайны ўжо няма. І наш цар Пір — выдатны генерал, пераможца».
Ясі, як можаш. Пакорліва слухаеш недарэчныя жарты п’янага цара. Адчуваеш, як праклятая перамога расце ў роце. Раптам твой брат кідае кавалачак сухаватага хлеба ў вялікага генерала. У іншай сітуацыі табе было б нават пацешна, але ты, зразумела, без настрою. І, калі шчыра, баішся таго вар’ята, якога называюць каралём. Здзіўляешся, калі Пір ласкава просіць пару рабыняў, каб займаліся тваім братам. Табе непрыемна. Не хочаш, каб брат сядзеў занадта далёка ад цябе, ён бы цябе не кінуў. Яшчэ больш непрыемна робіцца, калі цар кладзе далонь на тваю нагу і кажа: «Без інваліда цяпер ты ўся мая, даражэнькая. Трэба святкаць перамогу як след!»
Не ведаеш, што з табой. Не кантралюеш ужо сваё цела. Устаеш і прамаўляеш наступныя словы:
«Вялікі генерал гаворыць пра перамогу. Але я хачу вас, народ, спытаць: якая ж перамога? Вы яе бачыце? Мы ямо сухі хлеб пры святочным стале на дварэ. Горад абсалютна знішчаны. І сам стол напалову пусты. Дзе мой муж? Слова «герой» не мае для мяне значэння! Лухта на ветры! Ніхто не верне мне дзіцяці, адзінага ад мужа, якое згубілася назаўжды падчас той вашай «перамогі»! Глядзіце на майго брата! Ён вярнуўся, так, але ў якім стане? Без рукі, без вока… Мяне не памятае. Мой родны брат-пераможца мяне не памятае! Перамога, перамога. Якой цаной перамаглі? У нас нічога не засталося! Ні каханых намі мужчын, ні братоў, ні сыноў, ні горада, ні ежы… Нават вайны ў нас не засталося, каб адцягваць нас ад непапраўных стратаў, ад болю, ад жалобы! Калі гэта перамога, дык лепш бы…!»
Натоўп раз’юшаны, патрабуе, каб цябе затрымалі. Цар апантана і злосна дае загад. Ахоўнікі не даюць табе прамовіць апошні сказ. Удар, чарната. Далёка-далёка чуеш рэха голасу цара: «…вар’ятка. Людзям цяпер патрэбны спакой. Галоўнае — мы перамаглі. Вайны няма і не будзе».
* * *
Анхела Эспіноса Руіc
Нар. 1993 у Іспаніі (Малага). Студэнтка. Вывучыла за два гады беларускую мову па падручніках з інтэрнэту — і настолькі добра, што піша на нашай мове вершы, у якіх адчуваюцца ўплывы вобразаў, уласцівых іспанскай паэзіі. Арганізавала моўныя курсы для трох іспанскіх студэнтак ва ўніверсітэце Гранады. Выдала кнігу беларускіх вершаў «Раяль ля мора». Публікуем тут таксама апошні яе верш.
Санет
Нябеснай калыханкай засынае
Павольна сонца між духмяных руж,
І ззяе зорка закаханых душ,
І ветрык летні ў садзе заціхае.
Стаіць у садзе старажытны дуб,
Паміж галінаў клетка залатая,
А ў клетцы плача птушачка начная,
Як згублены ў сумневах самагуб.
І гэта толькі ты, мая турма,
Бо жарсць твая ўзяла мяне ў палон.
Як птушка на самоце сэрца б’е.
Ты кветка дня, ты рэха салаўя,
Мая няволя —
цуд мой, ды праклён,
Гучыць мой сумны голас для цябе.
