Жанчына, якая маркіруе час

Да знаёмства з Валянцінай Лойкай я лічыла, што з саломы можна рабіць толькі забавачкі ў псэўданародным стылі. Аказалася, з саломы можна асэнсоўваць жыцьцё.

З саломы, чароту, сена, каменьчыкаў, гліны Валя робіць настолькі стылёвыя, сучасныя, таленавітыя і нечаканыя рэчы, што гэта нават бянтэжыць. Апісваць іх не змагу — гэта трэ бачыць.

У ейнай студыі безьліч дзіўных рэчаў.

«Нядаўна зрабіла з чароту Ладу для клюбу «Бронкс», — дэманструе Валя свае манументальныя спаруды. Была восень — рабіліся восеньскія выявы. Зіма запатрабавала каляднай сімволікі. На Нараджэньне Хрыстова аздобілі капліцу ў Сеабранцы: шасьцімэтровы саламяны анёлак лунаў ў касьцёле, пазіраючы лупатымі вачыма на вернікаў і дванаццаць авечак, што зьбягалі з алтара падзівіцца на цуд Божага Нараджэньня. «Самы вялікі анёлак у Менску! Не — ува ўсёй Беларусі! А можа, і ў сьвеце?» — прамаўляў ксёндз Ігар Лашук з амбону. Ідзе вясна. Будзе «Гуканьне». Трэба рабіць вясновую візію: «Марэну» на спаленьне, дрэўцы‑штандары, птушак. Потым будзе Юр’е — Лада, Ярыла. Прыйдзе лета — будзе Купальле… І гэтак далей, і з году ў год.

Дом Валі глядзіць вокнамі на возера і на далёкія шматпавярховікі, а падворак нагадвае нейкі сярэднявечны горад: драўляныя насьцілы‑тратуары, драўляныя будыначкі па пэрымэтры, будачкі, пад якімі сохнуць снапы жыта… У доме, нягледзячы на недабудаванасьць, усё абжыта: карціны, кнігі, вялізныя пукі сухой гіпсафілы пад стольлю. Валя сама спраектавала дом, сама зрабіла печы. «І цягнуць печы? Добра гараць?» — пытаюся я. — «Дзьве добрыя, аж гудуць, а дзьве не ўдаліся!»

«О тут, — адчыняе яна дзьверы ў невялічкую хатачку, — у мяне нейкі час жыў гурт «Нагуаль», о тут, — выводзіць мяне ў сад, — мы праводзілі прэзэнтацыю часопісу «Паміж», калі я вучылася ў Беларускім калегіюме».

Валя Лойка — гэта такі ўсясьвет, які рухаецца менскімі вуліцамі — ад дзіўнай Вясьнянкі, дзе яна жыве, да дзіўнай Кірава, дзе працуе ў Цэнтры творчасьці дзяцей і моладзі — ствараючы завіхрэньні электронаў і фатонаў і выгінаючы прастору і час.

«Час… Я згубілася ў складках часу, зьнерухомела і маўчу», — гаворыць яна, сьціскаючы перад грудзьмі спрацаваныя рукі. Вельмі красамоўныя рукі.

Валя — адна з самых гожых жанчын, якіх мне даводзілася сустракаць. У прыгажосьці невысокай паставы і графічна акрэсьленых рысаў твару няма анічога ад пустаты — неабходнага складніку прыгажосьці а‑ля тэлебачаньне і часопіс Elle.

Валя з тых людзей, для якіх філязофія, думаньне — неад’емная частка існаваньня. Прычым, падалося, яна зь вельмі сымпатычных філёзафаў, якія думаюць ня толькі (а мо і ня столькі) думкамі, колькі неяк інакш. Можа, яны нешта чуюць?

«Усе свае адкрыцьці я зрабіла, калі працавала. Мне трэба многа працаваць, рабіць на зямлі, рабіць сваё рамяство — і тады прыходзяць адкрыцьці. «Я ведаю нешта, чаго ня ведае ў сьвеце ніхто. Мне кажуць — напішы. Не. Будзе вусна. О гэта жанр!» — усьміхаецца яна.

«Я раблю рэчы з саломы. Яны нявечныя, — тлумачыць Валя. — Я не насьмячу на Зямлі. Вось карціны, скульптуры, іх трэба захоўваць, будаваць ім памяшканьні». Гэтая адказнасьць перад вечнасьцю, мусіць, сямейная рыса ў Лойкаў: ці не таму брат Валі Генік Лойка штогод ладзіць фэстывалі скульптур зь пяску? Велічная пясчаная Рагнеда, велічныя пясчаныя князі, велічныя пясчаныя цмокі рассыпаюцца пад дажджамі і вятрамі…

«Мая бабуля ведала ўсё (за рэдкім выключэньнем). Я ня ведаю нічога (за рэдкім выключэньнем). Бо не стае мне веры, што сучасны шлях цалкам слушны».

Ня вельмі часта Валя піша. Як назваць тое, што ў яе выходзіць, — ня ведаю. Вершы? Можа. Часам у сямі словах яна выкажа столькі, колькі ня скажуць цэлыя тамы. Да гэтай сэнсавай і вобразнай напоўненасьці мае дачыненьне і мова Валі — гарадзенская гаворка, ненармаваная і жывая, безабаронная перад вечнасьцю.

Маю гонар і ўдачу прадставіць вам Валю Лойку, жанчыну, якая ўмее маркіраваць час.

Наталка Бабіна