Праект «Хранатопь» Андрэя Кудзіненкі — гэта своеасаблівы вірус. Дзейнічае ён так: «хворым на кіно» прапануецца паспрабаваць свае сілы, і зняць кароткаметражную стужку. Тэрмін — да 7 хвілін. Тэма — рытуалы і міфы сучаснай Беларусі. Зняў — «заразі» справай іншага. Гісторыі складаваюцца ў калектыўны эпас (ці фарс), сучаснае (не)прагаворанае пра тое, што сёння ёсць Беларусь.
Андрэй Кудзіненка. Фота sputnik.by
Першы сезон праекта сабраў пяць гісторый розных рэжысёраў: Януша Гаўрылюка, Аляксандра Дзебалюка, Віктара Шутчанка, Паліны Рыхтар, Андрэя Кудзіненкі… (Кудзіненка выступае ў «Хронатопі» ў тым ліку і як куратар). Падтрымалі кінаальманах, прыняўшы ў ім удзел, Таццяна Мархель, Расціслаў Янкоўскі, Адам Глобус, Аляксандр Памідораў, Артур Клінаў, Сяргей Пукст, Настасся Шпакоўская… Таксама за гэты час праект паспеў прагучаць і на фестывалях — у прыватнасці, быў адзначаны на расійскім форуме «Кінашок» у намінацыі «Амнібус», удзельнічаў у Нацыянальным конкурсе «Лістапада», фестывалі «Бульбамуві».
Але цяпер Андрэй Кудзіненка працуе над новым сезонам свайго праекта. Пляцоўкай для яго стала Мінская кінашкола Андрэя Палупанава, дзе, далучыўшыся да кінаінтэсіваў куратара «Хранатопі», паспрабаваць свае сілы ў кіно можна кожны ахвотны. Больш за тое — на пачатку ліпеня ў вёсцы Каптаруны адбудзецца тыднёвы фестываль «Хранатопь live« («Хранатопь на жыва»), які прапануе цэлы спектр актыўнасцяў: ад здымак кіно — да ўдзелу ў перфомансах, трэнінгах па біямеханіцы, напісанне хойку, праслухоўванне лекцый нашых і зарубежных мэтраў пра сучаснае мастацтва… «Хранатопь» ператвараецца ў паўнавартасную кампанію, заахвочваючы да далучэння. І тым больш цікава прасачыць якім чынам і з чаго нарадзілася ідэя кінаальманаха-твітара, і чаму мы мусіць быць да яе неабыякавай.
— Андрэй, як ты прыйшоў да такой формы кінатвітара «Хранатопь»? Чаму не звычайнае кіно? Чым быў прадыктаваны выбар фармату?
— Сучаснасцю. Сёння – час кароткай формы. Раман даўно памёр. Доўгае кіно нікому не цікавае. Мяне заўжды засмучала, што кіно сышло ў атракцыён, фестывальны «паміжсабойчык», а той кінематограф, які мы калісьці любілі, — знік. Так, засталіся пэўныя фестывалі, кіно паказваецца ў галерэях, музеях… Але гэтага не дастаткова. Трэба заваёўваць інтэрнет. І як гэта рабіць — пакуль яшчэ не зразумела. Вось і прыйшла ідэя – зрабіць такую першую спробу мультымедыйнага праекта.
Неяк у свой час я чытаў твітар Кашына, дзе ён рэтвіціў усіх запар. Атрымоўвалася такая стужка «рэгістрацыі жыцця», не свайго, штосьці такое падсвядомае, аўтаматычнае пісьмо… Я падумаў пра «Хранатопь» як ужо кінапраект — кінатвітар, зборнік коэнаў-парадоксаў, хронік нашага жыцця… Мне падаецца, што гэта вельмі актуальная форма, бо ў ёй спалучаюцца ўсе тры прыкметы сучаснага прадукта. Па-першае, сціслая форма. Па-другое — серыяльнасць. І па-трэцяе — інтэрактыўнасць. У мяне вялікае жаданне, каб да «Хранотопі» далучылася як мага больш людзей, і я запрашаю да ўдзелу у ім, у тым ліку, праз кінаінтэсівы, паспрабуем правесці і тыднёвы фестываль на мяжы з Літвой у Каптарунах на Купалле — шукаю розныя формы ўзаемадзеяння і супрацоўніцтва.
— Але твой праект, мне падаецца, у першую чаргу – і пра жаданне здымаць, жыць…
— Безумоўна, пра жаданне знайсці новую форму існавання. Мне вельмі брыдка сёння глядзець на тое, што паказваецца па тэлебачанні. Што робіць той жа «Беларусьфільм», што здымаецца ў расійскім кіно, ды нават у амерыканскім. Такое адчуванне, што ўсё «завісла». Людзі ходзяць на працу, «косяць бабкі»… Ва усім свеце адбылася моцная «перазагрузка», а тут — усё па-ранейшаму. Зараз чытаю футуролагаў, і відавочна, што мы рушым зусім у іншы свет. Праз пэўны час рак нам будуць лячыць робаты, свет істотна змяняецца, «перафарміціруецца»… І як можна заставацца ў нейкім сваім мірку, не звяртаючы ўвагі на тое, што адбываецца навокал?! Людзі робяць тое, што рабілі дваццаць гадоў таму. Гэта страшна! У выніку на экранах сёння проста нейкая гнюс, па-іншаму і не скажаш! Асабліва расійскае кіно, тэлебачанне – жудасна! Гэта кіно, якое проста дажывае свой век разам са сваім пакаленнем. І прадзюсары, якія «адціскаюць» грошы ў ім жа абалваненага гледача – яны гэтаксама згінуць. Гэта ўсё ўжо! Яны не цікавыя маладому пакаленню.
Пра свой праект я акурат і імкнуся намацаць форму сучаснага існавання кінематографа і кінематаграфіста, у тым ліку. Сёння грошай ў кіно асабліва не заробіш, заказаў няма. І неабходна шукаць новую форму – як гэта рабілі Малевіч, Кейдж, Курохін… А калі займацца тым, чым займаўся раней, навошта тады жыць?
* * *
«Пахаванне УЯ». Рэжысёр Андрэй Кудзіненка.
* * *
— Увогуле, а што такое хранатопь? Як ты для сябе яе трактуеш? (Варта адзначыць, што «Хранатопь» — гэта назва праекта на рускай мове, беларускі пераклад, дакладна перадаючы сэнс феномена міфа-свету, пакуль не знойдзены)
— Хранатопь – гэта нішто. Ведаеш, як у Акудовіча «Мяне няма», ці ёсць карціна ў Аляксея Лунёва «Нічога няма» – яны абодва гавораць пра адно і тое ж. Гэта такая гісторыя жыцця без жыцця. Нас выкінула ў гэту прастору, і мы знаходзімся ў ёй ужо дзесяцігоддзі. Штосьці корпаемся, але ўсё роўна застаемся так і не ўключанымі ў глабальны працэс. Па ўсіх напрамках.
Ведаеш, што такое абрад ініцыяцыі? Ты быў адным, потым цябе мучаюць, фарбуюць, кпяць з цябе – у залежнасці ад культуры краіны, ты паміраеш, а потым нараджаешся ўжо ў новай якасці. Дык вось, Беларусь – яна там. Паміж тым, што было дагэтуль, і паміж тым, што будзе. У гэтай паўзе мы вісім ужо прыстойна.
— Колькі гадоў?
— Пятнаццаць дакладна. Гэта такое замкнёнае кола. Мы патрапілі ў пераламленне часу, калі звужаецца прастора, замаруджваеццая час. Ведаеш, як бывае пераламленне ў фізіцы паміж двума вялізнымі целамі? Тыя «вялізныя целы» ў беларускім варыянце — гэта Еўропа і Расія, Азія. Мы зараз у гэтым пераламленні.
Яшчэ адна метафара — пераходны свет, у якім, вядома, сустракаюцца і Баба Яга, і Лясун… Мы ўсё ніяк не можам з яго вырвацца. Я імкнуся перадаць парадаксальнасць гэтага стану – такі беларускі дзэн, які, з аднаго боку, можа прывесці да прасвятлення, з іншага – падмануць. Такія коэны… Хочацца, каб наш праект стаў пісьмом гэтага стану. І, спадзюся, што атрымаецца не сыйсці ў анекдот. Хоць, прызнацца, большасць рэжысёраў імкнецца зрабіць менавіта апошні.
— Цікава, але мне падаецца, што гэта галоўная лінія тваёй творчасці – прыдумаць Беларусь, сканструяваць свой міф пра яе (хоць відавочна, што ён базуецца на пэўнай культурнай глебе). Пачынаючы з «Акупацыі. Містэрыі»— заканчваючы фільмам з удзелам NoizMC «HardReboot« ты пазначаеш гэту прастору памежжа – і фізічнага, і ментальнага. Тое, што мы маем выхады і ў гэты бок рэальнасці, і шанцы патрапіць у той. Нават у тваім «бульбахорар» «Масакра» шла гаворка пра тое ж – толькі праз метафару пярэваратня…
— Можа быць, не думаў пра гэта. Але, напэўна, «Hard Reboot» найбліжэй у гэтым сэнсе да апошняга праекта. Бо ў «Хранатопі» для мяне істотна гаварыць не толькі пра мінулае, але і пра сучаснасць. Шукаць сучасныя, у тым ліку, гарадскія, міфы і абрады.
І я бы назваў гэта не «выдумваннем» Беларусі, а хутчэй «рэгістрацыяй парадоксаў жыцця». Гэта словы Хармса. Цікава, але свае абсурдныя апавяданні ён называў менавіта так — «рэгістрацыяй жыцця».
Шкада, дарэчы, што ў нас не так шмат сучасных пісьменнікаў, якія кажуць пра сучасную міфалогію. Глобус? Бахарэвіч? Іх павінна быць значна болей. Тым больш, што свет зараз, мне падаецца, зноў сыходзіць у міфалогію. З постмадэрнізму мы вяртаемся да рамантызму, мадэрнізму, да нацыянальных тэм. Тая ж Расія шукае сябе, сваю ідэнтычнасць, Украіна. Такі новы рамантызм. Так што мы цалкам у трэндзе. Я і прыдумаў гэты праект два гады таму на фоне тых падзей, калі нараджаліся новыя расійскія і ўкраінскія формы. І цікава было, што ж у нас? А ў нас – акурат хранатопь. Мы вісім у гэтым стане «нішто», спыненым часе, што, магчыма, і добра.
Прынамсі, гісторыі, якія асабіста я рабіў у кінальманаху – не выдуманыя. Адна, напрыклад, прыснілася, другую — дакладна бачыў. Усё гэтыя рэчы, яны існуюць.
* * *
«Ржа». Рэжысёр Андрэй Кудзіненка.
* * *
— Цікава, ты кажаш пра новы рамантызм, але насамрэч мы толькі пачалі разбірацца з нацыянальнай ідэяй, хоць гэта трэба было зрабіць значна раней…
— Так, усе ўжо зрабілі кола і вернуліся ў канец, а мы акурат там і знаходзімся (смяецца).
— Як ты лічыш, за гэты час ці з’явілася ў нас беларускае нацыянальнае кіно? Няхай не як з’ява, а як абяцанне?
— Быў савецкі кінематограф, безумоўна. Наколькі ён з беларускім «адлівам»? Лічу, што ў першую чаргу, ён ўсё ж такі быў савецкім. І прадукцыя «Белдзяржкіно» — таксама не беларускі кінематограф. Сучаснае, напэўна, зараз нараджаецца. Усе гэтыя пацаны, якія сёння здымаюць «кароткі метр», я іх чакаў. Нарэшце, яны прыйшлі. Але ці будзе іх кіно нацыянальным, беларускім? Не ведаю. Касмапалітычным — так, з пэўнай рэгіянальнай афарбоўкай — так, але не думаю, што маладое пакаленне стварае сябе ў нацыянальным кантэксце. Вось зноў гэта хранатопь, правал, пра які табе гаворыў. Бо ўсё ж такі ва Украіне існуе нацыянальны кантэкст, разумееш?
Маладое пакаленне рэжысёраў любіць Мінск, мяркую, але нейкае асэнсаванне сваёй ідэнтычнасці, аўтэнтыкі… Не ведаю. Магчыма, стыль, нацыянальнае кіно як школа народзіцца само сабой. Але пакуль гэтага не бачна. Людзі здымаюць кіно незалежна ад дзяржавы. А што ў гэты час робіць «Беларусьфільм»? Кінастудыя, лічы, абслугоўвае суседнюю дзяржаву, здымаючы дрэннае тэлевізійнае кіно. Што яны зараз здымаюць? Серыял пра мантажнікаў-высотнікаў? Пра ЛЭП?
— Так, серыял «Трымайся за аблокі», плануецца восем серый.
— Тады здыміце цікавую гісторыю пра ЛЭП! Яна ёсць! Памятаеш, напрыканцы мінулага года ўзарвалі ЛЭП на Украіне? Крым быў абясточаны. Украінцы не чыняць, рускіх — не пускаюць, і запрашаюць, ведаеш каго? — беларускую брыгаду. Уяўяляеш, што там адбываецца?! Татары! Хахлы! Здымкі ў Крыме — ужо актуальнае кіно, тым больш, што там усё танна. Перапішыце сцэнар, едзьце, здыміце пра ЛЭП сучаснае — гэта гісторыя была б проста»на ўра»! Але ўпэўнены — убачым зусім іншае.
— Дарэчы, што адбылося з тваімі праектамі, якія ты прапаноўваў «Беларусьфільму»? Пра таго ж Лі Харві Освальда? Дзе ляжыць зараз, дарэчы, сцэнар «Шляхціча Завальні»?
— Усе там і ляжыць. Пра Освальда сказалі, што нікому гэта не патрэбна. Мая ідэя была такой — зрабіць гісторыю пра маніпуляцыю тэлебачаннем на прыкладзе лёсу Освальда. Герой у маёй стужцы падаецца ў розных варыяцыях — такая пародыя на тэлевізію, што ім ўсё роўна што паказваць. Праз дырэктара нашай кінастудыі перадаваў сцэнар і на расійскі Першы канал. Мне адказалі, што не актуальна. А потым даведваюся, што той жа Першы расійскі запускае праект пра забойцу Кенедзі Лі Харві Освальда; будуць здымкі ў Мінску. Не ведаю, як гэта разумець. Адчуванне, што скралі тэму. І зразумела, што іх гісторыя будзе зусім іншай — зробяць такі лабавы дзюдзік (дэтэктыў – «НН»), пакладуць народу ў рот, і падзеляць грошы.
— А што з «Шляхцічам Завальней»?
— Ён у свой час падаваўся на конкурс і быў пракінуты. Яшчэ даўно — у 2010 годзе. У фільме мы разам са сцэнарыстам Артурам Клінавым перанеслі месца дзеяння твору ў XIX стагоддзе, і там усіх насцярожыла гісторыя, што рускага цара забівае беларус. Перастрахаваліся, што называецца.
І гэта адбываецца ўжо колькі часу — глядзім на суседа, каб не пакрыўдзіць, а ў выніку — нічога свайго не нараджаецца. Цікавыя ідэі раздаем, а потым купляем за грошы фільмы, творы, зробленыя на аснове тых самых ідэй. Замкнёнае кола.
— Зноў хранатопь?
— Дакладна. Усё робіцца з аглядкай — хто што скажа? хто што падумае? У выніку нацыянальная кінастудыя ўжо даўно згубіла сваю сутнасць, — засталася адно шыльда. Падаешся на конкурсу кінапраектаў — там таксама глуха, няма празрыстасці. Куды не ўткніся, паўсюль — пастка.
— Які ж выхад?
— Выхад — у гэтых хлопцах, які здымаюць сваімі высілкамі, на ўласнай ініцыятыве, вынаходніцтве. Мы павінны ствараць нейкія крэатыўныя аўтаномныя тэрыторыі, дзе людзі будуць гуртавацца і дапамагаць адзін адному. Па шчырасці, і прасіць насамрэч няма ў каго; у дзяржавы самой нічога няма. Галоўнае — каб ужо толькі не перашкаджалі. Чым больш будзе гэтых грыбніцаў, тым больш магчымая будучыня. Хоць, паўтаруся, тут зусім няма ўмоў пра праросту. Наадварот, завісамем, як у тым жа… Лімбе, як у Дантэ. Дарэчы, Лімб — добрая метафара. Гэта не вырай і не пекла. І не жыццё, і не смерць. І не грэшнікі там, а паганцы… Мы ў гэтым Лімбе і далей будзем існаваць, калі нічога не зменіцца.
— Цікава, кахаць, на тваю думку, у гэтай Лімбе магчыма?
— Кахаць магчыма заўжды. Ды нават так — толькі кахаць у Лімбе і засталося. Піць і кахаць.
* * *
Праверка на дарозе. Рэжысёр Аляксандр Дзебалюк.
Асцярожна, ненарматыўная лексіка!
* * *
Даведка
Андрэй Кудзіненка — рэжысёр партызанскай «Акупацыя. Містэрыі» (2004), першага беларускага аўтарскага фільмаў жахаў — «бульбахорар» «Масакра»(2010).
Нарадзіўся 20 кастрычніка 1971 года ў Брэсце. Вучань аднаго з вядучых рэжысёраў савецкага беларускага кіно Віктара Турава (скончыў Беларускую дзяржаўную акадэміі мастацтваў па спецыяльнасці рэжысура ў 1998 годзе). Пад час «апалы» ў Мінску — зробленая незалежным чынам «Акупацыя. Містэрыі» пэўны час была забаронена да паказу — працаваў у Расіі ў супрацоўніцтве з Паўлам Лунгіным. Пры прадзюсарстве апошняга зняў рымейк вядомай савецкай карціны «Розыгрыш». Пасля прыйшла прапанова зрабіць фільм на кінастудыі «Беларусьфільм», якім і стала «Масакра» па апавяданні Праспера Мерыме «Локіс». Апошні паўнаметражны праект — музычны псіхадэл «Hard Reboot» з удзелам расійскага выканаўцы Noiz MC.
Мае дачку Марыю.
