Зрабіць вялікае інтэрв’ю з Лявонам Вольскім мы [Еўрарадыё] спрабавалі некалькі разоў цягам года. Лявон быў ці то заняты, ці то «пакуль няма асабліва пра што расказваць, але — хутка, бо мы тут з Анечкай такое задумалі»… А потым здарылася трагедыя, 23 сакавіка з жыцця пайшла Ганна Вольская. Мінула некалькі месяцаў, і на асцярожнае пытанне быў адказ: «Давайце пагаворым, чаму не? Я збольшага ўжо ачуняў. Можам размаўляць на любыя тэмы…»
Сустрэчу прызначаем у сярэдзіне дня ў вулічнай кавярні ў цэнтры Мінска. «Я ў цэнтры рэдка бываю, неяк даўно не гуляў тут пешкам, іду да вас цяпер і не пазнаю горад: кавярняў столькі, на вуліцы розныя парасончыкі», — дзеліцца ўражаннямі Лявон. А мы ў сваю чаргу цікавімся, як ідзе збор сродкаў на новы альбом, чаму працэс крыху запаволіўся і колькі неабходна сабраць.
— Я так разумею, што асноўная маса аматараў маёй творчасці ўжо зрабіла свой унёсак. Прычым былі розныя сумы: ад пяці даляраў і да… не буду казаць, да якіх сум у еўра. Праўда, і цяпер па адным-два чалавекі ў дзень дасылаюць грошы. Справа, як мне падаецца, не ў адсутнасці цікаўнасці, я нават здзіўлены, што такі высокі адсотак ад неабходнай сумы сабралі (за тры месяцы, з сярэдзіны сакавіка да 16 чэрвеня, — 86% ад патрэбнай сумы, — Еўрарадыё). Баяўся, што будзе адсоткаў 25 і на гэтым усё спыніцца. Цяпер не самы лепшы перыяд для розных ахвяраванняў, але людзі ўсё адно адрываюць ад сябе свае крэўныя. Значыцца, яны хочуць пачуць гэта. Называць неабходную суму я не хачу. Адно скажу, яна і не вялікая, але і не маленькая. Але ж новы альбом — гэта не толькі запіс у студыі, а яшчэ і кліпавая падтрымка, і прасоўванне, і іншае. І ўсё патрабуе грошай, бясплатна ніхто нічога не робіць. Я гэтага і не прапаную, за ўсё, што людзі робяць прафесійна, яны павінны атрымліваць грошы.
Спрабаваў пісаць асобныя песні з «Грамадазнаўства» ў айчыннай студыі з нашымі музыкамі — нейкі тупік, самапаўторы, вяртанне да N.R.M.
— Я ўпэўнены, што знайшлася б і ў Мінску як мінімум адна-дзве студыі, якія б з задавальненнем запісалі вам альбом бясплатна…
— І на мяне выходзілі з такой прапановай. Але на дадзены час у мяне ёсць каманда, з якой я працую, яна знаходзіцца ў Вільні. Яны нарвежцы. І ёсць прадзюсар Снорэ. Я вельмі задаволены тым, што атрымалася ў выніку нашай папярэдняй працы «Грамадазнаўства». І я спадзяюся, што гэты альбом будзе яшчэ лепшым па гуку. Тым больш, ён будзе не толькі грамадска актыўным, але «шырокафарматным». На альбоме 16 песень, а гэта не жарты! Па шчырасці, я спрабаваў пісаць асобныя песні з «Грамадазнаўства» ў айчыннай студыі з нашымі музыкамі — нейкі тупік быў, самапаўторы, вяртанне да N.R.M. Паратункам стаў менавіта Снорэ са сваім бачаннем гучання: лаканічным, без сола, часта песня пачынаецца з тэксту, без уступу, як гэта прынята ў поп-музыцы. У адрозненні ад «Грамадазнаўства», новы альбом больш паэтычны. Той быў такім «змагарскім» — канстатацыя фактаў, досыць усё проста сказана. Дарэчы, назву «Грамадазнаўства» прыдумала Анечка. Думалі-думалі, пакуль на вочы падручнік дачкі не трапіўся. І цяпер з назвай цэлая праблема… Магчыма, бліжэй да рэлізу прыйдзе азарэнне. Бачу, хочаце спытацца пра дату выхаду альбома, але сёння я вам яе не назаву — восенню. А калі ўсё пойдзе добра, то ў кастрычніку зладзім канцэрт ў Вільні.
У цэнтры, куды хадзіла Ганна, ёй сказалі, што гэта ніякая не анкалогія
— Ваша асабіста трагедыя, смерць жонкі, паўплывала на настрой альбома?
— Песні, у большасці, былі напісаныя да гэтага… І я змяніў толькі пару радкоў у некалькіх песнях. Атрымалася, што спакойныя, напалову акустычныя песні там чамусьці досыць дэпрэсіўныя, а цяжкія і хуткія — наадварот не дэпрэсіўныя. Не ведаю, чаму так атрымалася… Хаця, на той момант у мяне не было ніякіх сумных прадчуванняў, усё быццам бы ішло нармальна… Таму я не ведаю, чаму я накрэмзаў такі дэпрэсняк. Можа, нешта такое было ўнутры… Бо яшчэ ўзімку нічога не ўказвала на тое, што штосьці здарыцца.
У нетрадыцыйным цэнтры, куды яна хадзіла, ёй сказалі, што гэта ніякая ні анкалогія, а нешта… мастапатыя ў кепскай форме. Трэба піць гэта і гэта. Яна, безумоўна, у гэта паверыла. І я таксама. Лячылася галаданнем, прымочкамі, рознымі нетрадыцыйнымі метадамі. Можа, таму так хутка ўсё і адбылося. І, можа, гэта да лепшага, бо я ведаю, што людзі гадамі ляжаць у ложку, хварэюць і адыходзяць паступова. Для мяне гэта, безумоўна, горш, бо было так нечакана, што проста жах. Калі мой бацька доўга хварэў, па лякарнях ляжаў, то ты маральна ўжо цягам гэтага часу рыхтуешся да непазбежнага, а тут усё было так… Я і цяпер яшчэ да канца не выйшаў з гэтага шокавага стану, але першы месяц ўсё было як у тумане — шок быў сур’ёзны. Пастаянна розныя думкі, якія неабходна гнаць ад сябе. Але ж тут нічога не зробіш — гэта чалавечая існасць. Добра, што былі людзі, і гэта шмат людзей, якія мяне маральна падтрымалі. Але ж я ўсё адно разумею, што цяпер мне давядзецца карэнным чынам змяняць усё. Бо я прызвычаіўся да пэўнага жыццёвага сцэнару, які шмат гадоў быў вось такі. А цяпер ён такім не можа быць. І мусіць мяняцца той сцэнар, хай не ў лепшы, але ў нейкі іншы бок, нейкі адэкватны. А не тое, што я вярнуся назад у 1990-я і буду займацца, як гэта ўжо было, рознай лухтой: непатрэбнымі праектамі, удзелам ва ўсіх магчымых канцэртах і імпрэзах. Непатрэбнай мітуснёй. Вельмі добра, што ў апошнія гады мы навучыліся перабіраць, дзе трэба ўдзельнічаць, а дзе — не. За 30 гадоў на сцэне выпрацавалася пэўная інтуіцыя.
— У вас быў падзел абавязкаў: вы пішаце песні, Ганна — займаецца адміністрацыйнай працай. Як будзеце цяпер спраўляцца?
— Яна не любіла ўсю гэтую адміністратарскую працу, але вымушаная была ёй займацца. Для мяне ўсё гэта, асабліва грашовыя пытанні — цяжкая тэма. Але давядзецца ёй займацца пакуль самому. Можа, потым хто дапаможа… Цяпер для мяне цяжэйшая не адсутнасць персанальнага менеджара, а адсутнасць прадзюсара. Анечка была таленавітая ў стратэгіі — яна прыдумляла акцыі, перавод усёй канцэртнай дзейнасці ў Вільню… Цяпер усім гэтым давядзецца самому займацца. Ганна была заточаная пад мае праекты, і мне прадзюсары звонку наўрад ці дапамогуць.
Цяпер у мяне з маёмасці толькі хата ў вёсцы. Я зноў пазычыў грошы і раблю там карэнную перабудову, думаю, там прапісацца і жыць
— Людзі, якія не ведаюць жыцця беларускіх рокераў знутры, здзіўляюцца: «Такі вядомы музыкант, як Лявон Вольскі, столькі гадоў на сцэне, па свеце з канцэртамі ездзіць, а ў яго няма грошай ні на альбом, ні на шыкоўную кватэру?».
— Кватэры няма ўвогуле — мы восем гадоў здымаем кватэру. Мне ў спадчыну засталася кватэра ад бабулі, але быў такі перыяд у жыцці, калі мы былі вінныя грошы, якія я ў свой час пазычыў на запіс першага альбома «Крамбамбулі», і тую кватэру давялося прадаць. Прычым, прадавалі мы яе ў вельмі неспрыяльны час і праз год такая кватэра каштавала разоў у 4-5 даражэй. Канцэртамі ў Еўропе ты таксама шмат не заробіш: ты ж не будзеш там пастаянна з турамі ездзіць — гэта нейкія разавыя выезды. Ды і акупляюцца такія паездкі… Вывезі паспрабуй поўны склад «Крамбамбулі»! А чаму так і не назапасіў грошай… Бо амаль усё заробленае ішло не на набыццё кватэры ці шыкоўнай машыны, а на запісы альбомаў, прома, кліпы… У нас жа няма ў краіне якога сур’ёзнага прадзюсарскага цэнтра, які б усё гэта браў на сябе. Ды і адкуль ён возьмецца?! Калі тут няма самой сістэмы так званага шоу-бізнесу! Мы ж не можам ехаць з турам па ўсё Беларусі, як гэта робяць калектывы на Захадзе. У нас сама пабудова айчыннага шоу-бізнесу не дазваляе незалежнаму артысту так жыць. Так што, цяпер у мяне з маёмасці толькі хата ў вёсцы. Я зноў пазычыў грошы і раблю там карэнную перабудову, думаю, там прапісацца і жыць. Але як яно далей складзецца… Я чатыры месяцы таму вызваліў чэрвень ад усіх спраў, каб паехаць на месяц у Чарнагорыю, а бачыце, як яно склалася. І цяпер я нейкія далёкія планы не хачу складаць.
— Калі ўжо згадалі «Крамбамбулю»… Няўжо мы больш не пачуем новых песень гэтага праекта?!
— Магчыма, некалькі песень з нагоды чаго-небудзь і з’явіцца, але альбомаў больш не будзе дакладна. Гэтая стылістыка сябе вычарпала. У гэтым праекце асабліва няма чаго больш сказаць — там усё ўжо было! Гумар і сатыра, іронія, нават пара сур’ёзных песень, апошні блазенска-партызанска-ваяўнічы альбом. Розныя песні былі: з Міхалком, Кулінковічам, Гюнэш. Ну, куды рухацца, у якім накірунку? Тым больш, быць немаладым блазнам — таксама не вельмі прыемная роля. І спяваць там, да прыкладу, «Старых хіпаноў» не вельмі хочацца.
Гэтак жа, як цяпер мне зусім не пасуе песня «Я рок-музыкант» — яна зусім без нюансаў. І гэта ж быў моладзевы маніфест, а я не такая ўжо моладзь маладая.
Ёсць такія наіўныя арганізатары, якім кажаш, што мы забароненыя, а яны: «Ну, давайце ўсё ж паспрабуем»
— Некаторыя лічаць, што Вольскі сам адмаўляецца ад канцэртаў у Беларусі, бо яму выгадней быць забароненым…
— Ёсць такія наіўныя арганізатары, якім кажаш, што мы забароненыя, а яны: «Ну, давайце ўсё ж паспрабуем». І заканчваецца ўсё заўсёды аднолькава — забаронай. Ёсць, да прыкладу, за Мінскам адзін забаўляльны цэнтр, я называю яго «цэнтр адтапыркі», дзе праходзяць святкаванні Новага года, Масленіцы і гэтак далей. Я там неяк выступаў сольна на закрытым карпаратыве, і ўсё прайшло проста супер. І ўладальнікі вырашылі гэтай зімой запрасіць мяне на сваё праграмнае мерапрыемства кшталту Масленіцы. Паставілі афішу ў інтэрнэт, запусцілі рэкламу ў Фэйсбуку, і людзі пачалі «рэгіцца» на тое мерапрыемства — «Бліны і канцэрт Лявона Вольскага». Анечка ім адразу напісала: «Ёсць небяспека, што вас закантралююць». Яны: «Ну, будзем спадзявацца…». На заўтра ж яны напісалі нам: «Ой, прабачце, нам тут патэлефанавалі і сказалі, каб ні ў якім разе гэтага не было, і што спецыяльна прыедуць гэта пракантраляваць». А гэта было звычайнае шараговае мерапрыемства за горадам: бліны, танцы, гулянкі…
— А раптам якія антыдзяржаўныя бліны ў выніку атрымаюцца!
— Ну, сапраўды, я згодны — што гэта такое! Таму размова тут не пра нежаданне выступаць, а пра наіўных арганізатараў. Цяпер нават на байк-фэсце не атрымалася выступіць! Пры тым, што ў часы самых забароненых забаронаў да байк-фэстаў ставіліся паблажліва — гэта ж закрытае мерапрыемства.
Я не змагар — я проста кажу тое, што думаю
— Ніколі не было спакусы перастаць быць «змагаром» — глядзіш, і знялі б забарону?
— Я не змагар — я проста кажу тое, што думаю. А адмовіцца ад сваіх перакананняў… Ну, тады ж нічога не атрымаецца! Не атрымаецца пісаць песні. Проста атрымаецца касіць «бабло». Да ўсяго, калі ты хочаш быць у абойме паспяховых дзяржаўных артыстаў, ты абавязкова мусіш чымсьці ахвяраваць. Выступаць на канцэртах кшталту «За Беларусь», «За сильную и процветающую», «За прэзідэнта»… На гэта я пайсці не магу. Незалежныя артысты не маюць машын, кватэр і такой раскошы, як дзяржаўныя артысты. Хаця, я не ведаю, як яны цяпер зарабляюць, ладна, раней праз прафсаюзы канцэрты рабіліся, але ж цяпер, напэўна, і гэтая лаўка накрылася з-за крызісу?
— Вось вы ўжо трыццаць гадоў рубіце сваёй музыкай усю гэтую сістэму, а змяніць нічога так і не атрымалася…
— Вы на балючы мазоль наступаеце… Нешта ўсё ж атрымалася змяніць. Псіхалогію некаторых людзей, якія з юнацтва слухалі. Падыходзяць людзі на вуліцы, кажуць: «Дзякуй, што вы ёсць, я вырас на вашых песнях і дзякуючы ім стаў нармальным прыстойным чалавекам». Але, праўда, ёсць і іншыя прыклады: слухалі песні, а потым пайшлі працаваць у органы. Ну, і цяпер слухаюць, у прынцыпе… Але ж магло б і горш быць, калі б песні не слухаў, бандытам бы стаў, а так — у органы пайшоў.
Трэба арандаваць лімузін і прыехаць у Мінкульт, апранутым у футра, з журналістамі, з кветкамі, шампанскім і маленькім сабакам пад пахай
— Вы ж з пункту гледжання дзяржавы — дармаед, нідзе афіцыйна не працуеце. Што можа вас прымусіць звярнуцца ў Мінкульт па пасведчанне творчага работніка?
— Я раней думаў, што нішто мяне не можа прымусіць туды пайсці — гэтая ж установа забараняла і забараняе мае канцэрты цяпер. Ну, не яна сама, а па даручэнні з прэзідэнцкай адміністрацыі. Але акурат цяпер мяне напаткала думка: з гэтага ж можна класнае шоу зрабіць! Прыйсці туды, а лепш арандаваць лімузін і прыехаць, апранутым у футра, з журналістамі, з кветкамі, шампанскім і маленькім сабакам пад пахай — яго, як і лімузін, можна арандаваць. А там такія дамы сядзяць — даць ім усім па букеціку, сказаць: «Ведаеце, хто я такі?». Ну, і паглядзім тады, як такога барына не зарэгістраваць. Сумныя такія жартачкі. Бо ў нас такая эксклюзіўная сітуацыя ў сферы культуры, што проста неверагодна. Карацей, наўрад ці мне тое пасведчанне дадуць. Але плаціць ніякі падатак я не збіраюся. І што там за гэта — папраўчыя працы? Ну, вось хай мяне на тыя працы асудзяць. Яшчэ лепшае шоу атрымаецца.
У нас былі думкі зрабіць дазвол на жыхарства ў Літве
— Думкі пра эміграцыю ўзнікалі?
— Натуральна. Ведаеце, колькі такіх роспачных момантаў у жыцці было? Бо апошнія гадоў пяць стала канчаткова зразумела: пры гэтай уладзе ўжо нармальнага музычнага жыцця тут не будзе. Для мяне, прынамсі.
Як у нас было? Жылі мы за мяжой дзе-небудзь: у Вільні, Варшаве, Берліне, у Швейцарыі, у Чарнагорыі выдатна жылі — як на дачу ездзілі. На месяц паедзеш — выдатна, усё ведаеш. А ў Мінску была канкрэтная ўнутраная эміграцыя. Сядзіш дома ў цэнтры горада, з’ездзіў у гіпермаркет які-небудзь, там пахадзіў дзве гадзіны, затарыўся… Прыехаў зноў дахаты, разліў па келіхах французскае віно, сядзіш, глядзіш нейкае кіно. Ну, нешта робіш там… Але не было такога жыцця: мы тусім па цэнтры горада, робім паход па барах — гэта ўсё ў 90-я яшчэ адшумела. І мы жылі ў вельмі замкнёным свеце. Потым з горада едзеш на вёску. Там прырода, хата, камін — усё класна. Сядзіш каля каміна, глядзіш фільмы, разліваеш добрае французскае віно па келіхах і кайфуеш. Такое было жыццё — тыповая ўнутраная эміграцыя. Калі людзі абсалютна не інтэграваныя ў жыццё краіны.
Ад эміграцыі спыніла тое, што… не атрымалася нічога. У нас былі думкі, зрабіць дазвол на жыхарства ў Літве. Анечка спрабавала розныя варыянты, але нічога не атрымалася. Бо спачатку вельмі выгадна было мець фірму ў Літве, і яна ў нас была… ці пра гэта нельга казаць? А… яе ўжо няма ўсё роўна. Карацей, Анечка зарэгістравала там фірму, што дае табе права на атрыманне дазволу на жыхарства. Што пазбаўляе цябе ад неабходнасці рабіць візы. Хацелася зняць кватэру ў Вільні і не здымаць у Мінску — у Вільні танней, і пакінуць сабе толькі хату на вёсцы. Апошні год мінская кватэра абсалютна не патрэбная: Адэля вучыцца ў Польшчы, а мы проста сядзелі там — чаго? Ад хаты ў вёсцы да Вільні кіламетраў 130, а з Вільні блізка і да Варшавы, і да Берліна — сеў і паехаў, межаў няма. Але потым літоўцы вельмі раптоўна, амаль як у нас гэта робіцца, змянілі заканадаўства. Па новым заканадаўстве, калі ў цябе ёсць фірма, то ты мусіш браць на працу трох супрацоўнікаў, грамадзян Літвы. А гэта — мінімалка, падаткі і гэтак далей. Карацей, трэба было зачыняцца, і ўся гэтая ідэя накрылася медным тазам.
— У сённяшняй рок-тусоўцы вы адчуваеце сябе сваім ці чужым?
— Для кагосьці — свой, для кагосьці — чужы. І так заўсёды было. Хтосьці мне зайздросціць… У нас жа пастаянна беларускія музыкі нешта дзеляць, нягледзячы на тое, што няма прадмету дзяльбы. Пастаянна нейкія плёткі, нейкая зайздрасць. Пра мяне заўжды казалі, што я ўсё пад сябе падгроб. Што падгроб?! Не было што грэбсці! Ну, ідуць людзі на канцэрт, дык што мне ім сказаць, каб не прыходзілі?
Сорамна за кампрамісы
— Ёсць нешта са зробленага, за што сёння сорамна?
— Калі вы пра песні, то, натуральна, ёсць тыя, што не атрымаліся, хаця, калі яны пісаліся, то падаваліся выдатнымі. І сёння цікава пераслухоўваць старыя песні. Не сорамна, але, безумоўна, пачатковыя песні «Мроі» страшна недасканалыя. Музычна таксама, але там быў імпэт, а ў тэкстах шмат дзе былі смешныя моманты. Але што саромецца — мы раслі. Сорамна за некаторыя кампрамісныя ўчынкі. Не буду казаць пра паход да Праляскоўскага — казаў ужо неаднаразова. Не трэба было хадзіць, шмат людзей расчаравалася ў нас, а мы ж павінны мець адказнасць за людзей, якія нас слухаюць. Прынамсі, мне не трэба было сунуцца туды…
— А іншыя — хай сабе ідуць!
— Натуральна! Калі сур’ёзна, то мы павінны былі памятаць, ідучы туды, пра дзве рэчы: стратэгію і тактыку. Перад паходам трэба было сабрацца і абмеркаваць тэмы, паводзіны, хто за кім што кажа і што ён кажа. А то прыйшлі нейкія раздзяўбаі, адзін аднаго перабіваюць, кажуць адзін — адно, другі — іншае, нейкія пакрыўджаныя. Той паглядзеў, праманіторыў прафесійным вокам: «А, ясна — дзіцячы сад! Хай граюць, ладна!» Думаў, можа, што прыйдуць такія барацьбіты і паставяць пытанне рубам: «Хто, калі і дзе забараняў нашы канцэрты: імёны, час, прозвішчы! І будзем судзіцца, бо гэта незаконна!». Не, схадзіць можна было, але спачатку трэба было скаардынавацца. Сорамна за іншыя кампрамісы. Трэба прасоўваць прадукт, ідзеш на радыё ці тэлебачанне, і заўжды рэдактар ці вядучы крыху дрыжачым голасам кажа: «Ну, вы ж разумееце, што мы не палітычная, а музычная праграма — пра палітыку не будзем?». І ты кажаш: «Ну, калі вы не будзеце, то і я не буду»… А трэба было гнаць адразу праўду-матку! Але каб не было гэтых эфіраў, то, можа быць, і не было б паловы народнай любові…
— Вы супраць кампрамісаў?
— Цяпер так. Ну, гуляў я ў гэтыя кампрамісы з тымі ж радыё і тэлебачаннем, і што? Цяпер ні на радыё, ні на тэлебачанне не запрашаюць. Праўда, неяк запрашалі да Гігіна паўдзельнічаць у нейкай дыскусіі. Не бачу ў гэтым ніякага сэнсу.
Людзям патрэбная свая беларуская музыка, і пры спрыяльных умовах яна сваё возьме
— У глыбіні душы спадзеяцеся, што вернуцца часы масавай цікаўнасці беларусаў да айчыннага рока? Памятаеце ж, колькі людзей збіралася ў сярэдзіне 1980-х гадоў на фестывалі пад адкрытым небам — дзясяткі тысяч!
— Калі будзе іншая ўлада і калі будзе нармальнае эканамічнае становішча. Бо калі гэтая ўлада зменіцца — невядома, што будзе з эканомікай. Будзе нейкая іншая мадэль, і трэба будзе прайсці цяжкі шлях да капіталізму — гэта некалькі гадоў як мінімум. Ведаеце, калі б сёння дазволілі і на якое свята ў горадзе арганізавалі бясплатны рок-канцэрт, то тысяч дзесяць прыйшло б лёгка. Я цяпер часта пешкам хаджу для тонусу…
— Пазнаюць на вуліцы?
— Я пра гэта і кажу, цяжкавата хадзіць. Пазнаюць, падыходзяць, ціснуць руку, просяць сфатаграфавацца. І такое не толькі ў цэнтры горада. І гэта пры адсутнасці канцэртнай дзейнасці на Радзіме цягам амаль дзесяці гадоў. Людзям патрэбная свая беларуская музыка, і пры спрыяльных умовах яна сваё возьме.
