«Наша Ніва»: Сяргей, што вас сёння найбольш радуе ва Украіне?
Сяргей Жадан: Радуюць тыя змены, што адбываюцца ўнутры ўкраінскага грамадства, у галовах украінцаў. Магчыма, гэта не надта заўважна на першы погляд, яны не кардынальныя, але яны адбываюцца. Людзі нарэшце пачынаюць разумець, што ў іх ёсць краіна і яны адказваюць за яе. І гэта добра, бо і наша рэвалюцыя, і пачатак баявых дзеянняў выявілі інфантыльнасць украінцаў.
«НН»: У чым гэтая інфантыльнасць выражалася?
СЖ: У неразуменні сваіх правоў і абавязкаў. Гэтыя рэчы з’яўляюцца базавымі ў нармальных краінах. А цяпер пачаўся такі перыяд, калі стала зразумела, што абмінаць гэтыя пытанні ўжо нельга.
«НН»: А што гэта за пытанні?
СЖ: Ну хаця б дэкамунізацыі. Я падтрымліваю такі рух. Мне заўсёды здавалася, што жыць савецкім мінулым — немагчыма. Гэта трэба было яшчэ вырашаць у 1991-м, але ніхто не займаўся. Мы гаварылі пра еўраінтэграцыю, пры гэтым мелі на кожнай плошчы помнік Леніну.
«НН»: Патрабаванні, з якімі людзі выходзілі на Майдан, выконваюцца?
СЖ: Украіна стала бліжэйшай да Еўропы. Але за гэтае набліжэнне мы заплацілі высокую цану — крывёй.
«НН»: Вы кажаце пра высокую цану. Уявім, калі б вы ведалі, чым скончыцца Майдан, то ці сталі б яго падтрымліваць?
СЖ: Вы ж цудоўна разумееце, што гісторыя не мае ўмоўнага ладу! Гэта не камп’ютарныя гульні. Украінская рэвалюцыя была немінучай. Частка ўкраінскага грамадства не хацела жыць пры такой сістэме, як за Януковічам. Для мяне выбар быў відавочны: я ніколі не прымаў уладу Януковіча, я супраць яе пратэставаў. Калі людзі выйшлі на плошчы, то я быў з гэтымі людзьмі. Тыя людзі, якія выходзілі на Майдан, хто ішоў добраахвотнікам на вайну, яны ўсведамлялі свае рызыкі.
«НН»: Ніхто ж не чакаў, што гэта ўсё скончыцца тэрытарыяльнымі стратамі, вайной…
СЖ: Канечне, не. Ніхто не думаў ні пра акупацыю Крыма, Данбаса. Але думалі ў іншых краінах. І анексія Крыма, і спроба разваліць краіну рыхтаваліся не тыдзень-два.
«НН»: Вы даўно не былі ў сваім родным Луганску?
СЖ: Апошні раз я там быў пры канцы красавіка 2014 года. У мяне там ёсць розныя знаёмыя, таму я маю розныя версіі падзей. Тыя, хто падтрымлівае «ЛНР», спрабуюць усяляк дэманстраваць аптымізм, што яны маладая рэспубліка, яны развіваюцца, у іх нармальнае жыццё. Іншыя кажуць, што там мноства праблем. «ЛНР» і «ДНР» ёсць штучнымі ўтварэннямі, нежыццядзейнымі.
«НН»: Вы верыце, што гэтыя рэгіёны вернуцца ва Украіну?
СЖ: Перакананы. Пытанне толькі ў тым, калі, як і на якіх умовах.
«НН»: Ваша жыццё з пачаткам вайны змянілася?
СЖ: Вайна вызначае ўсё. Хоць я і не ваюю. Мы ездзім на ўсход Украіны з выступамі, гуманітарнай дапамагой. Імкнёмся падтрымліваць і вайскоўцаў, і цывільных, і параненых, і бежанцаў, і перасяленцаў. Для мяне сёння ёсць вайна і ёсць усё іншае.
«НН»: У вас змянілася стаўленне да Расіі?
СЖ: Само сабой. А як па-іншаму? Краіна, якая дэкларуе сваё братэрства, уводзіць войскі, забівае тваіх суграмадзян…
«НН»: А што ва Украіне сёння вас засмучае?
СЖ: Расчароўвае палітыка. Людзі прыйшлі да ўлады на хвалях рэвалюцыі, а фактычна паўтараюць палітыку сваіх папярэднікаў. Я бачу выхад у далейшай барацьбе, нельга спыняцца і адыходзіць ад таго, што дэкларавалася на Майдане.
«НН»: Вы тут займаеце такую радыкальную пазіцыю.
СЖ: Чаму? Яна якраз дастаткова спакойная. Я ж не заклікаю ўсіх расстраляць ці павесіць. Я проста кажу, што трэба працягваць тую работу, якую мы пачалі зімой 2013—2014 гадоў. Мне цяжка разумець дзеянні ўкраінскага прэзідэнта. Ён страчвае шанец як для сябе, так і для цэлай краіны.
«НН»: Вайна адкрывае новыя прасторы для творчасці?
СЖ: Не зусім карэктна так казаць. Гэта не крыніца натхнення. Але на вайне ты бачыш вялізную колькасць фантастычных, незвычайных людзей. Гэта такі разлом. Разломваецца грунт, і ты бачыш такое, што б не пабачыў ніколі ў жыцці.
Я пішу. Цяпер я пішу раман пра вайну.
«НН»: Падчас вайны людзі пачынаюць менш чытаць, так мяркуецца.
СЖ: Ды не. Такая драматычная сітуацыя, наадварот, выклікае большую зацікаўленасць мастацтвам. Частцы людзей мастацтва важнае як тэрапія, яно дазваляе нешта зразумець у сабе. Калі мы ездзім на Данбас, то мы бачым у мястэчках, у якія ніхто да мяне не прыязджаў, што людзі адкрываюць для сябе зусім іншы від камунікавання. Яны бачаць, што пісьменнік — гэта не толькі той, хто ў хрэстаматыі, але і жывы чалавек, з якім можна паразмаўляць.
«НН»: Украінскае грамадства за гэтыя два гады аб’ядналася?
СЖ: У нейкай ступені так. Аднак я не маю тут асаблівых ілюзій, існуюць вельмі глыбокія расколы.
«НН»: А ці існуе раскол паміж усходам і захадам Украіны, пра які кажа расійская прапаганда?
СЖ: Ненене, яго няма. Я жыву ў Харкаве — гэта тыповы ўсходні горад. Але з пачаткам баявых дзеянняў у Харкаве ўтварыўся вельмі моцны валанцёрскі рух. Прычым шмат хто з іх не падтрымліваў Майдан, але з пачаткам вайны зразумеў пагрозу незалежнасці. Часта нават не ўкраінцы — рускія, яўрэі, армяне. Іншыя ж надалей глядзяць расійскае тэлебачанне. Таму раскол існуе паміж актыўнасцю і пасіўнасцю, а не паміж захадам і ўсходам. На захадзе таксама розныя людзі. Частка там актыўна дапамагае, ідуць на фронт, валанцёрамі, а некаторыя лічаць, што ўсходнікі самі пачалі вайну, то няхай самі і рашаюць.
«НН»: Чаму не ўдалося адарваць ад Украіны Харкаў?
СЖ: Думаю, што вялікую ролю сыграў выпадак. Можна было не аддаваць і Луганскую з Данецкай вобласці. Калі я быў там вясной 2014-га, то не бачыў там вялікай падтрымкі сепаратысцкага руху. Гэта была малая група людзей, якая выкрыквала лозунгі, прыдуманыя за мяжой. Усё гэта выглядала штучна. Тое, што там здарылася, — прэтэнзія да былога і цяперашняга кіраўніцтва краіны.
«НН»: Ваш калега Юрый Андруховіч некалі пісаў, што «славянскі свет», апроч Польшчы, кінуў Украіну адзін на адзін са сваёй бядой. Вы згодны?
СЖ: Так, Польшча падтрымлівае. А паводзіны чэшскіх палітыкаў дзіўныя. Такое ўражанне, што яны проста забыліся, што такое 1968 год, што такое расійская акупацыя.
Адносна Беларусі я не магу сказаць, што яна нам здрадзіла. Беларусь выступае пасярэдніцай.
«НН»: Як ва Украіне адрэагавалі, калі Святлана Алексіевіч атрымала Нобеля?
СЖ: Пазітыўна. Мне часам нават здавалася, што ўкраінцы больш радаваліся яе прэміі, чым беларусы. Я сачыў адначасова, як рэагавалі расіяне, дык столькі бруду, жоўці, зайздрасці, комплексаў…
«НН»: Як ва Украіне змяняецца стаўленне да ўкраінскай мовы?
СЖ: Змяняецца ў бок папулярызацыі. Мне прыемна, што гэта не навязваецца зверху, а робіцца на нізавым узроўні. Шмат украінцаў адкрывае для сябе мову і пераходзіць на яе. Я бачыў нядаўна апытанне сярод вайскоўцаў, дык яно выявіла дынаміку, што яны ўсё лепш ставяцца да ўкраінскай.
«НН»: Вам важна, што вашы кніжкі выходзяць па-беларуску?
СЖ: Так, важна. Прыемна, калі кнігі выходзяць на любой мове. Але ёсць краіны, якія для мяне асабліва важныя. Беларусь якраз сярод такіх краін. Сюды прыязджаеш як дадому.
***
Сяргей Жадан
нарадзіўся ў 1974 у гарадку Старабельск Луганскай вобласці (Украіна). Паэт, празаік, перакладчык, рокмузыкант. Адзін з найбольш папулярных творцаў Украіны. Ягоныя раманы «Дэпеш Мод», «Anarchy in the UKR», «Варашылаўград» выходзілі па-беларуску. Летась пабачылі свет дзве новыя кнігі Жадана — паэтычная «Жыццё Марыі» і эсэістычная «Калі спадзе спёка». Жыве ў Харкаве.
