Адносіны паміж беларускімі ўладамі і замежнымі палітычнымі фондамі ў апошнія 20 гадоў традыцыйна былі няпростымі. Нягледзячы на пэўныя «адлігі» ў стасунках, дачыненні характарызаваліся крызісам даверу з абодвух бакоў. Беларускія прадстаўніцтвы замежных палітычных фондаў крытыкавалі беларускае кіраўніцтва за парушэнні правоў чалавека і недэмакратычныя выбары. У сваю чаргу, беларускія ўлады падазравалі палітычныя фонды ў жаданні здзейсніць у Беларусі «каляровую» рэвалюцыю.
Але з паляпшэннем адносін паміж Беларуссю і ЕС беларускія ўлады сталі ставіцца больш лаяльна да дзейнасці замежных палітычных арганізацый. Што можна чакаць далей у стасунках Беларусі і ЕС, як беларускія ўлады змяняюць сваё стаўленне да прапаноў заходніх партнёраў і ці не здраджвае ЕС сваім прынцыпам і каштоўнасцям, актывізуючы дыялог з аўтарытарнай беларускай уладай? Гэтыя пытанні «Наша Ніва» абмеркавала з кіраўніком беларускага рэгіянальнага прадстаўніцтва нямецкага Фонда Конрада Адэнаўэра (фонд Хрысціянска-дэмакратычнага саюза) Вольфгангам Зэндэрам.
НН: Доктар Зэндэр, адносіны паміж беларускімі ўладамі і еўрапейскімі фондамі заўсёды былі няпростымі. Мы добра памятаем і закрыццё беларускага прадстаўніцтва фонда Фрыдрыха Эберта, і іншыя скандалы. Як развіваюцца стасункі паміж вашым палітычным фондам і беларускім урадам цяпер?
ВЗ: Так, адносіны былі не самыя простыя. Але ў апошнія месяцы з’явілася разуменне ў абодвух бакоў, што нам проста неабходна больш інтэнсіўна супрацоўнічаць. У гэтым сэнсе праца нямецкіх палітычных фондаў дае беларускім уладам магчымасць лепей, чым гэта было раней, агучыць свой пункт гледжання на еўрапейскай палітычнай сцэне і пачаць дыялог. Задачай палітычных фондаў ёсць наладжванне кантактаў і забеспячэнне абмеркавання палітычных пытанняў з абодвума бакамі — з беларускім і еўрапейскім.
У гэтым сэнсе варта паглядзець на пытанні бяспекі. Якраз у апошнія месяцы Беларусь «прачнулася» ў гэтай сферы. І мы, Фонд Конрада Адэнаўэра, хочам актыўна падтрымаць гэты працэс, каб Беларусь магла больш актыўна супрацоўнічаць на еўрапейскім узроўні у сферы замежнай палітыкі і палітыкі бяспекі. Гэта мы і робім, то бок актыўна супрацоўнічаем як з урадам, так і з рознымі экспертамі ў галіне бяспекі. І гэты паспяховы працэс наладжвання кантактаў з’яўляецца ўзаемна важным для абодвух бакоў. Гэта ў інтарэсах Еўропы, каб Беларусь больш актыўна ўключалася ў фарміраванне сваёй палітыкі бяспекі.
Я мяркую, што цяпер беларускія ўлады назіраюць за гэтым працэсам збліжэння і разумеюць, што супрацоўнічаць з палітычнымі фондамі — карысна. Абодва бакі ў апошнія гады, на жаль, недаацэньвалі магчымасці гэтага дыялогу, не мелася і ўсіх перадумоў. Але ж я веру, што мы цяпер жывём у такі час, калі мы здольныя пабудаваць давер адзін да аднаго і тым самым зрабіць свой унёсак у стабілізацыю сітуацыі ў Еўропе.
Апроч гэтага, мы кансультуем палітыкаў як у Еўропе, так і ў Германіі, каб яны маглі выбудоўваць сваю палітыку ў адносінах да Беларусі на глебе аб'ектыўнай інфармацыі. Напрыклад, цяпер нямецкія войскі па ратацыі перасоўваюцца ў Літву. Мы кансультуем нямецкіх і еўрапейскіх палітыкаў, каб яны, напрыклад, актыўна тлумачылі беларускім уладам і грамадству, што гэтыя войскі дыслакуюцца там выключна для абароны і ў рамках дзейнага права і што гэта ні ў якім разе на накіравана супраць Беларусі. Мы, як палітычны фонд, маем доступ і кантакты па-за межамі дыпламатычных каналаў да асобаў, што прымаюць рашэнні. У нас ёсць магчымасць выконваць ролю, якую іншыя інстытуты часам не могуць узяць на сябе.
НН: Некаторыя беларускія сайты пішуць, што Фонд Адэнаўэра і іншыя падобныя фонды маюць на мэце змену ўлады ў краіне?
ВЗ: Правільна тое, што Фонд Адэнаўэра адстойвае дэмакратыю. Але гэта не значыць, што мы ставім перад сабой мэту зрынуць які-небудзь рэжым. Гэта — не наш падыход. Мінулае дзесяцігоддзе выразна паказала, што змены ўрадаў, ініцыяваныя звонку, не былі паспяховымі.
Мы хацелі б прапагандаваць у Беларусі ідэю прававой дзяржавы, каб беларускія ўлады прытрымліваліся прынцыпаў дэмакратыі і правоў чалавека. У межах розных адукацыйных мерапрыемстваў мы абмяркоўваем гэтыя пытанні з экспертамі, чыноўнікамі, а таксама простымі людзьмі. Мы дыскутуем, мы прапануем, мы падымаем пытанні.
Таму працу нашага фонду я не разглядаю як небяспеку рэвалюцыі, а, хутчэй, як шанец для развіцця краіны ў мірнай Еўропе, што грунтуецца на супрацы.
НН: Гэта, напэўна, вельмі добра, што Вы імкняцеся наладзіць адносіны з беларускім кіраўніцтвам. Але некаторыя ў Беларусі лічаць, што тым самым вы адсоўваеце на задні план такія важныя аспекты, як парушэнне правоў чалавека і свабоды прэсы ў Беларусі. Ці згодныя Вы з гэтым меркаваннем? І як знайсці баланс паміж прагматызмам і адстойваннем сваіх каштоўнасцяў?
ВЗ: Я не згодзен з гэтым меркаваннем. Сітуацыя апошніх месяцаў паказала адназначныя зрухі наперад у шматлікіх аспектах у Беларусі. Мы пабачылі, напрыклад, і вызваленне палітычных вязняў, і аднаўленне дыялогу па правах чалавека з ЕС, і прыняцце першага плана дзеянняў у сферы правоў чалавека. Гэта ўсё таксама трэба ўлічваць.
І тут я не зусім разумею папрок, чаму ЕС, маўляў, адмовіўся ад сваіх каштоўнасцяў. Наадварот, менавіта дыскусіі па пытаннях правоў чалавека і патрабаваў ЕС ізноў, і менавіта гэта Беларусь выканала. На мой погляд, гэта паэтапная, пакрокавая рэалізацыя нашых намераў, з аднаго боку, і мэтаў Беларусі — з другога.
Вядома, часам вынікі гэтых крокаў не заўсёды такія, на якія мы спадзяваліся. Але важна тое, што мы рухаемся наперад. Пэўная доля прагматызму ў нас ёсць, але я б назваў гэта realpolitik, якая базуецца на каштоўнасцях і выступае ў іх абарону.
Практычна кожнае выказванне з боку еўрапейскіх палітыкаў заўсёды закранае такія пытанні, як правы чалавека, смяротнае пакаранне. І замест таго, каб крытыкаваць ЕС за яго імкненне наладзіць дыялог з беларускімі ўладамі, я б прапанаваў кожнаму падумаць пра тое, якія канкрэтныя тэматычныя прапановы існуюць для канструктыўнага палітычныга дыялогу.
У шматлікіх сферах паміж Беларуссю і ЕС проста неабходна зрабіць яшчэ асноватворную базавую работу. Трэба сабе толькі ўявіць: мы ўсё яшчэ не маем нават базавага пагаднення паміж ЕС і Беларуссю! Таму я б хацеў, каб мы не столькі вышуквалі схаваныя намеры іншага, колькі б разглядалі канкрэтныя пытанні і знайшлі шлях для паляпшэння ўзаемадзеяння на карысць людзей у Еўропе.
НН: Як Вы расцэньваеце перспектывы Беларусі як пляцоўкі для перамоў?
ВЗ: Падчас украінскага канфлікту Беларусь вельмі станоўча сябе праявіла. Выдзяленне пляцоўкі пад перамовы, падтрымка трохбаковай кантактнай групы АБСЕ і шматлікія абмеркаванні, якія беларускія ўлады праводзяць з бакамі канфлікту, — важныя крокі замежнапалітычнай эмансіпацыі Беларусі. Гэта вельмі станоўчая роля, якая паказвае, што Беларусь гатовая нават выйсці за межы сваіх уласных вузкіх інтарэсаў. На мой погляд, гэта цалкам еўрапейскі падыход — глядзець не толькі на сябе і свае праблемы, але і думаць, што я магу зрабіць для сваіх суседзяў.
Думаю, што і ў будучыні Беларусь можа быць добрай перамоўнай пляцоўкай. Я ўзгадваю ў гэтым кантэксце першы радок з беларускага гімна: «Мы — беларусы, мірныя людзі».
Я хачу адзначыць права Беларусі дзейнічаць самастойна ў сферы замежнай палітыкі. Гэтая актыўная пазіцыя дапамагае і людзям у самой Беларусі.
Але калі Беларусь сапраўды хоча пазіцыянаваць сябе як перамоўная пляцоўка, то трэба адкрываць новыя тэмы, што тычацца не толькі Украіны. Напрыклад, Беларусь магла б стаць перамоўнай пляцоўкай па пытаннях чацвёртай прамысловай рэвалюцыі (індустрыі 4.0). Ужо нават сам прэзідэнт Лукашэнка адзначыў, што эпоха нафты і газу скончылася і наступіла эпоха планшэтаў і смартфонаў. Тут яшчэ шмат чаго абмяркоўваць, бо нявырашанымі застаюцца шматлікія пытанні ў гэтай сферы ва ўсім свеце. Чаму б не дыскутаваць пра гэта ў Беларусі? Таму ў 2017 г. Фонд Конрада Адэнаўэра хацеў бы правесці адпаведную канферэнцыю ў Мінску.
НН: Ці можна палепшыць стасункі Беларусі і ЕС з аднаго боку і адначасова не пагоршыць адносіны з Расіяй? Ці рэальна гэта зрабіць, не раздражняючы расійскага «мядзведзя»?
ВЗ: Тыя прапановы, якія зыходзяць з боку Германіі і ЕС у дачыненні да Беларусі, не накіраваныя супраць Расіі. Канцлерка Германіі, напрыклад, заўсёды падкрэслівала, што «Усходняе партнёрства» і іншая актыўнасць Еўрапейскага Саюза ва Усходняй Еўропе не накіраваныя супраць Расіі.
Але на сёння супрацоўніцтва з Расіяй і ў рамках Еўразійскага эканамічнага саюза прапануе Беларусі ўсё меней сапраўдных эканамічных перспектыў. І калі гэта так, любы адказны палітык мусіць шукаць шляхі, як пры захаванні ўсходняй інтэграцыі Беларусі ўсё ж магчыма дамагчыся лепшага супрацоўніцтва з Захадам. Беларускія ўлады па ўласнай ініцыятыве развіваюць попыт на развіццё заходняга вектара беларускай палітыкі, і Захад проста рэагуе на гэта. І мы робім гэта шчыра і адкрыта.
Безумоўна, нашы дзеянні не скіраваныя супраць Расіі. Я думаю, што ў Маскве разумеюць: узаемадзеянне Беларусі і Захаду пойдзе толькі на карысць беларускаму народу.
НН: Ці згодныя Вы з тым, што «Усходняе партнёрства» ёсць адмерлым праектам, і Еўрапейскаму Саюзу варта выпрацаваць новую форму дыялогу з усходнееўрапейскімі суседзямі?
ВЗ: Калі мы паглядзім на «Усходняе партнёрства», то можам адзначыць, што для Беларусі яно было не настолькі паспяховым, як мы таго чакалі.
Відавочна, што нам варта выкарыстоўваць дыферэнцыраваны падыход, які б адпавядаў кожнай асобнай краіне. Не трэба выкарыстоўваць універсальны падыход і ўсе краіны гэтага рэгіёна звальваць у адзін кацёл, як гэта, мабыць, часам падавалася раней.
Таксама нам варта ўважліва слухаць беларускі бок. Таму я хацеў бы, каб беларускі бок выказваў нам свае пажаданні выразней і, перш за ўсё, канкрэтней і каб гэтыя пажаданні былі рэалістычнымі. Выпрацаваць канкрэтныя прапановы — гэта задача Беларусі.
НН: На сёння мы бачым рост папулярнасці ультраправых партый у Еўропе: партыі Марын Лё Пэн — ва Францыі, Герта Вілдэрса — у Нідэрландах, і нямецкая партыя AfD набірае абароты. Ваш фонд непасрэдна звязаны з правацэнтрысцкай кансерватыўнай партыяй канцлера Ангелы Меркель ХДС. Як традыцыйныя правыя партыі могуць адказаць на выклікі з боку ультраправых?
ВЗ: Нам варта было б мацней паказваць і падкрэсліваць каштоўнасці, якія мы адстойваем і чаго мы ўжо дасягнулі ў Еўропе.
На дадзены момант у нас самы працяглы перыяд міру ў Еўропе за ўвесь час. У нас людзі жывуць у эканамічным дабрабыце. Значна лепей, чым яны жылі яшчэ некалькі дзесяцігоддзяў таму. Але людзі адчуваюць вялікую няўпэўненасць, у тым ліку з-за працэсаў глабалізацыі. Гэта адлюстроўваецца ў росце папулярнасці гэтых партый.
Нам варта проста супакоіць людзей у Еўропе. Даказаць, што мы і надалей можам станоўча фарміраваць развіццё сітуацыі. Вяртанне да канцэпцыі «нацыянальнай дзяржавы» і паслабленне інтэграцыйных намаганняў не палепшыць сітуацыі. Мы не зможам ізалявацца ад глабалізацыі. Якраз наадварот, нам неабходна мабілізаваць усе рэсурсы, каб навучыцца жыць ва ўмовах яшчэ большай інтэграцыі.
НН: Якая Ваша любімая рэч, звязаная з Беларуссю? Напрыклад, якая-небудзь страва, музыка, кніга, альбо месца?
ВЗ: Я люблю са сваімі сябрамі і калегамі есці шашлык на Мінскім моры. Я спадзяюся, што гэта там не забаронена [смяецца].
