фота Андрэя Уразава з пастаноўкі
Дабраўся нарэшце да «Быў у пана верабейка гаварушчы…» Свабоднага тэатра.
Галоўная ідэя, закладзеная ў пастаноўку - вельмі ўдалая, сабраць усе гэтыя жыццёвыя гісторыі з вёскі (найперш, у вайну) і перавесці ў рэжым застолля.
Але паколькі нахвалілі ўсе, хто мог, то напішу пра тое, чаго мне не хапіла, каб пранікнуцца.
Адразу пазначу, што ў адрозненне ад большасці гледачоў гэтага спектакля, я вырас на вёсцы, таму і гісторый падобнага кшталту наслухаўся, і ў такіх калектыўных п'янках шматкроць мусіў браць удзел. Але ўжо на трасянку забыўся, вельмі рэдка зараз бываю на вёсцы, бацькі памерлі, няма каго і зведваць.
Таму асноўная прэтэнзія паўстала ўсё ж да аўтэнтычнасці відовішча.
Тая кампанія, якая сабралася святкаваць дзень народзінаў Рэгіны, ну ніяк не выглядала «натуральнай», бо розныя гаворкі (што ў пень, што ў лес, асабліва паляшуцкі говар самой Рэгіны),ды і гісторыі з розных краёў Беларусі. Ды і не размаўляюць на вёсцы ўвесь час на адну тэму, каб цэлую гадзіну згадвалі пра вайну - ну нерэальна гэта.
Гісторый пра вайну, як па мне дык зашмат - бо яны часта паўтараюць адныя і тыя ж сюжэты, горш за тое, погляд заўжды аднолькавы: партызаны дрэнныя, з калабарантамі ўсё заблытана, былі там і свае добрыя людзі, вайна беларусам чужая. Гэта цэлы пласт вуснай гісторыі, які знаходзіцца па-за межамі афіцыёзу, але які на дзіва стаў ледзь на канонам для нашай нацыянальнай інтэлігенцыі.
Асноўная праблема, што гэта далёка не ўся праўда пра вайну, бо гэта таксама і досвед жаўнераў і партызанаў, досвед партызанскіх сем'яў і жыхароў партызанскіх зонаў. Досвед паліцаяў урэшце. І пра вайну я слухаў шмат (урэшце, мой бацька жыў дзіцём пад акупацыяй, а маці была эвакуяваная), і магу сказаць, што гэта адмысловая селекцыя і прэпарацыя (зробленая Бартосікам, наколькі я разумею), яшчэ адна чорна-белая карцінка, якая па сутнасці не нашмат лепш, чым афіцыйная чорна-белая карцінка. Дастаткова параўнаць з творамі Быкава. Замест таго, каб паказаць, наколькі экзістэнцыйна складаны быў досвед жыцця пад акупацыяй, мы атрымалі чарговы інтэлігенцкі шаблон.
Вось Пінігіна абвінавачваюць у просталінейным асветніцтве, але «Верабейка» зроблены ў тым жа ключы: давайце будзем біць вас па галаве малатком, пакуль вы не зразумееце ісціну. Толькі што тэатральны падыход больш сучасны, інтэрактыўны. Але і магчымасці гэтага падыходу таксама скарыстаныя абмежавана, паколькі роля гледачоў пасіўная — піць самагонку, ну патанчыць можна — але ўсё адно паміж акцёрамі і гледачамі непераадольная мяжа. Транзітаў насамрэч не адбываецца, хоць аўтарам можа гэтага і хацелася, паколькі фальшывы пераход мяжы (маналог маладзёна) яны стварылі.
Ці то занадтна я абазнаны, але катарсісу не адбылося. Мог бы быць, ідэя ж клёвая.
P.S. І некалькі фальшывых нотак — пра Кубэ, пра закрытасць архіваў — пра такія рэчы ніхто не кажа на вёсцы, штучныя ўстаўкі з апазіцыйнага дыскурсу.
* * *
Аляксей Ластоўскі
сацыёлаг. Займаецца даследаваннем гістарычнай памяці і нацыянальнай ідэнтычнасці. Працуе ў Інстытуце палітычных даследаванняў «Палітычная сфера» і з'яўляецца намеснікам рэдактара часопіса Belarusian Political Science Review. Яго хобі — тэатр. У вольны час вандруе па Еўропе, наведвае музеі і глядзіць оперныя спектаклі.
