Тацяна Барысік. Апавяданьне.
— Дзевяць гАдзін на Беларусі, — як заўжды зьнянацку гаўкнула радыё.
Рука зьнямела, у сьпіну дзьмула, мабыць, коўдра спаўзла. Галава нібы цэбар зрабілася, у роце смажыла. Сьцяпан Маліноўскі — п’яніца са стажам, жыхар спальнага мікрараёну, пэнсіянер і вэтэран вытворчасьці ў адной асобе, зь цяжкасьцю прачынаўся на роднай канапе. Раніца надыходзіла другі раз запар. Першы раз Сьцяпан пралупіўся яшчэ а шостай. Гэта памятае добра. Памятае, як хадзілі з хлопцамі па віно і ўзялі чатыры бутэлькі. Памятае — дзьве выпілі ў двары, дзьве прыхаваў дома. А вось дзе прыхаваў — ня памятае — хоць забі! Мо ў шафе, а мо і ў кішэні паліто… Крый божа жонка, ідучы на працу, згледзела, тады пішы прапала. Дармаеды! Толькі й глядзяць, каб абабраць, а так нікому на старасьці гадоў не патрэбны. Жонка цэлы дзень у канторы сраку сваю праседжвае, і ў хаце не пераробіцца. Сын зусім дома не стыкаецца, жыве зь нейкай, у яе кватэра і дзіцяня, толькі па грошы й прыходзіць. Дачка наадварот — дзень тырчыць дома, кабыла такая, усё на бацькавым карку, а клопату й увагі не дачакаешся. Вось і зараз — вада ў ваньне цурчыць, зноў нешта яна там мые! Не каб падысьці ды папытаць: “Ну, як ты, тата, ці ня трэба чаго?”
Ад горкіх думак у Сьцяпана ажно левы бок засьвярбеў. Павярнуўся, пачухаўся — штосьці бразнула. З-пад канапы выкацілася пляшка віна “Купалінка”, з папараць-кветкай на этыкетцы.
— Надзейная схова! — узрадаваўся дзядзька, адшукаў у кішэнях рэшткі закускі — паўгурка і разьлезлы пячэнік, адкаркаваў зубамі “Купалінку”.
У гэты момант цурчэньне вады сьціхла, з ваннага пакою высунулася дачка — Марынка Маліноўская — колішняя выдатніца бібліятэчнага тэхнікуму, пасьля перадавічка ў шапіку, а цяперака проста беспрацоўная.Угледзеўшы чарговую бацькаву пахмелку, аскетычны сьняданак, яна толькі й прамовіла з дакорам: “Ізноў?” Казаць нешта яшчэ было бессэнсоўна — пераканалася неаднойчы. Таму Марынка проста набрала вады ў таз, кінула туды джынсы, парашок разьвяла, націснула кнопку магнітафона, каб весялей было.
І тут здарыўся цуд! Экспрэсіўная ўсходняя мэлёдыя літаральна ўварвалася, выбухнулася, скаланула ўсю прастору двухпакаёўкі. Гучны мужчынскі голас засьпяваў ці то па-арабску, ці то па-турэцку. І чулася ў гэтым сьпеве незвычайная радасьць жыцьця, неспатоленая прага каханьня і іншыя экзатычныя рэчы.
— Марынка, чаго гэты чачэн так крычыць? — прастагнаў бацька з канапы.
Дачка занятая шараваньнем джынсаў, зачараваная музыкаю, нават не зрэагавала. А калі б нават і зьвярнула ўвагу на запыт-стогн, наўрад ці змагла б нешта растлумачыць.
Сучасная турэцкая дыскатэка — пазначана на вокладцы назаўжды пазычанага ў кагосьці дыска.
“Малайцы туркі”, — зазначыла Марына, весяляцца дык весяляцца, а смуткуюць — аж мароз па скуры.Суцэльная анэмія.А ў нас? На вясельлі пяюць: “У цэркві стаяла карэта, — і далей па тэксьце, — напрасна дзявіцу згубілі…” На хаўтурах гавораць пра памідорную рассаду, каларадзкіх жукоў і куды чый сын паступаць будзе.
— Марынка, Марынка! — перарваў роздум бацька.
Зноў высунулася з ваннай.
Так і ёсьць — адвечная песьня: напіўся, выцягнуў фотаальбом. Мазгі кампасьціраваць будзе. Чорт яго бяры, джынсы ўжо памыла, адно прапаласнуць засталося.Можна трохі адпачыць.
— Марынка! Ідзі паглядзі, — не пакідаў у спакоі бацька.
— Гэта твая баба Маруся, а гэта я і сястра Каця ў маладосьці…
Давядзецца падысьці, не адчэпіцца. Хаця й бачыла тую Кацю ўжо разоў сто, усё ж зірнула на пажоўклае фота дзеля прыліку.
— Першая дзеўка на ўсе Міханавічы, — працягваў бацька, — пашпарт у яе быў — на вецінара ўчылася, а прыгажуня якая!
Дачка ў абліччы цёткі Каці ў юнацтве не заўважала нічога прыгожага. З фатаздымку вытарашчанымі вачыма паглядала мардатая дзеўка ў цеснай сукенцы зь белым каўнерыкам.
— Колькі хлопцаў за ёй увіхалася! І чаго пайшла за гэтага Юрку-дыябэтыка? Квёлы, хворы, усё жыцьцё, як недапечаны які па бальніцах, санаторыях езьдзіў. А Каця рабіла бы чорны вол, за дваіх. Чорт яго ня ўзяў нягеглага гэтага! Жыве і паміраць не зьбіраецца.
— А тут я ў камсамол уступаю, — нечакана перайшоў бацька да наступнага фота. — Дужа карцела ў камсамол уступіць, каб паехаць у горад ды пасьля зайсьці ў чайную на станцыі. Паспытаць крэм-соды, салодкай белай булкі.
— А вось тут я ўжо пасьля арміі, — адгарнуў яшчэ адну старонку альбому, — як на завод уладзіўся, на першамайскай дэманстрацыі, зь сябрамі Пецькам Кушнерам з Клічаўскага раёну і Віцькам Зайцавым — вэрбованым з Расіі. Бачыш, дачка, які я быў фраер як быў малады і жыў у абшчажыціі! Плашч балонья, штаны ў стрэлках! Ніводзін шыбзьдзік на танцах не чапляўся! Ведалі — у лыч дам!
Варта адзначыць, на тым фатаздымку бацька сапраўды выглядаў фраерам, асабліва на фоне Пецькі і Віцькі, недамеркаў у аднолькавых брылях.
— Штукаваты хлопец быў гэты Пецька! Аднаго разу на танцпляцоўку прыйшоў у дзедавых лапцях. Але колькі ні даказваў на ўваходзе, што лапці — ягоныя чаравікі, на танцы не пусьцілі. Я Пецьку ўзяў за шафера, калі жаніўся. А вось і наша з тваёй мамай вясельле..
Пасьля гэтых словаў Сьцяпан глынуў віна, спустошыўшы “Купалінку” дашчэнту.
Здавалася, знаёмая да болю хроніка бацькавай маладосьці будзе бясконцай. Пашанцавала, што гэтым разам хаця войска не зачапіў, хутчэй бы ўжо дайшоў ва ўспамінах да свайго зорнага часу.
— У 89-м годзе мяне абралі старшынём цэхкому. Дэфіцыты дзялілі. Матэрыял з лаўсану, касьцюмы спартыўныя. А колькі штучных елак зялёных і бліскучых я прывалок дадому і прадаў налева! — з захапленьнем узгадваў Сьцяпан найлепшы момант у сваім жыцьці.“Ну нарэшце, зараз ужо нядоўга”, — з палёгкаю ўздыхнула Марынка.
Праз колькі хвілін прыўзьняты бацькаў настрой зьмяніўся.
— І каму цяпер трэба гэтыя елкі і касьцюмы? — тужліва прагаварыў ён.
“Ну ўсё, далей можна ня слухаць”, — вырашыла дачка і патэпала назад у ванную, не дачакаўшыся прадказальнага фіналу хронікі.
— Маё возера-а! Мае Міханавічы-ы! Мая бацькаўшчына! Спалілі хату, падлы! — наўздагон ёй заенчыў бацька. Родная хата згарэла два гады таму разам з суседавай пуняй пры нявысьветленых абставінах, а яшчэ гадоў дзесяць — з таго часу, як памерла баба Маруся, стаяла пустая і трухлявела без дагляду.
Папраўдзе кажучы, ні пры жыцьці бабы Марусі, ні пасьля яе сьмерці наведваць родныя мясьціны, парадчыць сядзібу бацька асабліва не імкнуўся. Сумаваць па бацькаўшчыне тым болей не прыходзіла ў галаву. А зараз хаты ня стала — плача як бабёр. Ня ён плача — градусы плачуць, то ненадоўгае.
Марынка перакананая, што зараз ужо ніхто не перашкодзіць ёй, перапаласкала джынсы, кінула іх на трубу ў ваннай, падышла да вакна.
Ля пад’езду стаяла шыкоўнае аўто, а побач зь ім Людка Гарэлікава з трэцяга паверху. Доўгія чорныя валасы, белая куртачка, чырвоныя боты. Студэнтка, актывістка, прыгажуня і дачка галоўнага тэхноляга мясакамбінату. “Во шанцуе чалавеку! І зьнешнасьць, і грошы, і жаніх з машынаю”, — зазначыла Марынка.Краем вока зачапіла ўласны адбітак у люстэрку: бляклыя рэдкія валасы, паўнаватая постаць, скулёмчаны сынтэтычны швэдар. Ня зорка, адным словам. Мільён такіх. Нічога добрага ад жыцьця не прычакаеш. Шчасьлівы бацька!
Раней купіў балоневае паліто — і ты ўжо “першы хлопец у вабшчажыціі”. Хай не зарабіў нічога за жыцьцё. Хай штодня п’яны і ў пакамечаных нагавіцах. Але мае права ганарыцца, маўляў, у маладосьці быў фраер.
А мне нават дзецям і ўнукам ня будзе чаго паказаць і чым пахваліцца.
Урэшце, хто са знаёмых, апроч Людкі, насамрэч зорка, хаця б у сваім асяродку, у нас на раёне?
Можа Леначка Мяцельская? Вочкамі лып-лып, заўжды саладжавенькая ўсьмешка на твары. Пракоціцца на дарагой машыне зь якім кавалерам — тыдзень аж пішчыць ад шчасьця! Заробак свой жабрачы ў дзіцячым садку атрымае — увесь да апошняга рубля на шмоткі спусьціць.
Казала, нібы яе лепшая сяброўка — дачка міністра. Зь міністрамі сябруе, а грошы пазычаць бяжыць да маёй маці. Нешта не сьпяшаецца залатая моладзь браць да сябе ў кампанію музработніка Леначку з маласямейкі.
Можа, Сашка Падабед? Разам у тэхнікуме вучыліся. Стараста групы, прыгажун, артыст, кавээншчык! Надзея тэхнікуму! “Вось камусьці шчасьце патрапіць”, — думалі выкладчыкі і аднакурсьніцы. Аказалася — ніякая не надзея, так — на ўсе бочкі затычка. Усюды і нідзе. Са скуры вылузваецца — а карысьці? Ажаніўся. Жонка адна дзіця даглядае і працуе на паўтары стаўкі. А ён ні дошку прыбіць, ні грошай зарабіць! То ў паходзе, то на прыродзе, то ў КВК гуляе.
Ці ўзяць да прыкладу тоўстую Сьветку. Гонар сям’і, разумніца. Дваццаць пяць гадоў, а шчэ ні дня не працавала. Вучыцца на платным аддзяленьні за бацькоўскія грошы. Другую спэцыяльнасьць атрымлівае. Такую ж нікому на хрэн не патрэбную, як і першую.
А суседка Вера? Каралева раёну! Першы раз выйшла замуж у шаснаццаць гадоў за нейкага цурбана. Хвалілася — апрануў з ног да галавы! Ага, майку і тапці купіў. Пажыў зь ёю трохі той джыгіт і назад у сонечныя краі паехаў… Да жонкі і чатырох дзяцей.
Зараз Веры васемнаццаць. Надзеі на лепшае не губляе. Жыве ў іх нейкі ўжо два месяцы — удвая старэйшы за яе, увесь у татуіроўках, кажа — ад цягніка адстаў. Верка лічыць сябе рэдкай красуняй, нягледзячы на адсутнасьць двух пярэдніх зубоў і часты пах перагару.
— Ну, а калі ўжо ты замуж выйдзеш? — заўжды падколвае пры сустрэчы.
Не, няма на нашым раёне зорак апроч Людкі. Так, лямпачкі энэргазьберагальныя, калядная ілюмінацыя, ліхтары — у алькаша пад вокам. Тэлевізара наглядзеліся і захварэлі на зорную хваробу. Праўду казала нябожчыца баба Маруся: чым большае гаўно, тым вышэй сябе ставіць.
Ну, што транты свае памыла. Трэба ў калгасную краму зьбірацца. Там якраз а палове на дванаццатую завоз. Фаршу і парэбрын на суп ужо няма ў лядоўні вельмі даўно. А ў краме калгасу “Авангард” усё таньнейшае і сьвяжэйшае. Трохі ў чарзе пастаяць варта, хаця б дзеля таго, каб пабачыць усьмешку на матчыным змораным твары.Яе апошнім часам калі і радуе што ў жыцьці, дык гэта наведваньне калгаснай крамы.
Пакуль Марынка зьбіралася, шукала па кватэры спачатку чысьцейшыя штаны, пасьля свае чаравікі і цэлую торбу, ля пад’езду пад абдрыпаным кустом бэзу расьселася заўсёдная кампанія. Ліда Мурзіха і Валя зь дзясятай кватэры — сябровачкі-пляткаркі не разьлі вада. Побач, на гэтай жа лаўцы, бы певень на жэрдачцы, прымасьціўся Коля Грыб. Бітыя паўтары гадзіны ён бавіў час у чаканьні дармавой выпіўкі, але жлукціць чарвіўку ў двары сёньня ніхто не сьпяшаўся, таму Колька змушаны быў слухаць абгаворы і раз-пораз нешта бубнець.
Усе трое мелі за пяцьдзесят гадоў і як бальшыня жыхароў мікрараёну, у маладосьці былі насельнікамі моладзевага інтэрнату і разам скакалі на танцах, а пасьля сталі суседзямі па кватэрах і разам сядзелі на лаўцы.
Пажыцьцёвыя калегі па працы на адным прадпрыемстве, адначасова то землякі, то сваякі. Вялікая вёска. Не схаваешся.
З пад’езду выбегла Марынка.
Ліда Мурзіха ўслых, даволі гучна: “Дзеўка харошая, а грошай няма”.Каб былі, дык вы б усемярох не душыліся б у двухпакаёўцы! Шкада няма часу сварыцца, я б табе рот заткнула”.Марына моўчкі: “Можна падумаць, у цябе яны ёсьць, каза старая!
Дзяўчына пайшла да крамы, размова ішла сваім ходам.
Валя: “Бацька яе — Сьцёпка Маліноўскі, каторы дзень не прасыхае. Памятаю, у маладосьці на танцы прыйдзець, плашч свой балоневы напрэць, нос угору. Што ты! Ніхто яму ня роўня. А боты да пятак зьдзёртыя ды нячышчаныя”.
Ліда Мурзіха: “Усё да мяне заляцаўся. У нашым пакоі кожны вечар сядзеў. Свае грошы прагуляець, тады глядзіць пад’есьці на дармаўшчыну.
Добра што не пайшла за яго. Так п’ець!”Во яго жонцы Соні падвязло. Па суботах на стадыёне бегаець Васька!Валя: “А твой ня п’ець? Учора з аўтобуса ледзь вылез” (зьедліва).
Ліда Мурзіха: П’ець, ды ня так.
Колька Грыб: Сьцяпан — мужык неблагі. З маёю кумой Наташай з адной дзярэўні. Толькі за чаркаю слова нікому ня дасьць прагаварыць, асабліва калі перабярэ, тады чуеш ад яго адно — усё я ды я, але не прапойца, не. Чалавек парадачны, мне дрэль прывалок. А хто цяпер ня п’е, акрамя кадзіраваных?
Ліда Мурзіха захоплена: Вася зь дзясятага пад’езду! Паглядзіш — і дома ўсё дзелаець і палавічкі трасець.
Колька са сьмехам: Ага, трэзьвеньнік. Разам з Сонькаю нацягнуць спарціўкі на свае тоўстыя сракі, пратрасуцца трохі і назад. Жонка стане каля лаўкі і бабам хваліцца, якія яны фізкультурнікі. А Васька тым часам коўзь за вугал, і чарніла з гарла глыкае.
Валя ўзрадавана: І ён такі самы! А мы думалі: трэзьвеньнік. Ну, я ўжо пайду абед мужыку варыць трэба, гуляй, падруга.
Ліда Мурзіха шэптам наўздагон: Каб цябе зямля не насіла, такую падругу! Пра майго мужыка ўсё знаець: ці ён п’яны ці яшчэ які, а пра свайго маўчыць. Ня хваліцца, як вока падбіў ёй, тры дні ў двор не выходзіла. Мала ўваліў. Можна было больш, каб язык свой паганы не распускала.
Мурзіха пасядзела яшчэ з паўгадзінкі, але размова ня клеілася. Ня прывык Коля Грыб размаўляць не пахмяліўшыся. Нарэшце сышла і яна — сэрыял глядзець.
Марынка Маліноўская вярталася дадому з двума кілямі якаснага фаршу і кіляграмам парэбры.
Слуп аб’яў, задрыпаны куст, самотны Коля — цьвярозы й няшчасны, абшаляваныя дзьверы, лесьвіца ўверх. Суседка зьнізу варыць катам рыбу. Смурод сьцелецца па ўсім доме.
Суседка зьлева правіць юбілей. Прыйшлі жанчыны з працы, ад усяго калектыву мікрахвалёўку ў падарунак прынесьлі. Цяпер з-за кватэрных дзьвярэй даносілася тужлівае:А я цябе мама,— Спамянь мяне, мама,
Спамянь у аўторак…
На дні разоў сорак…
Пакуль дзяўчына калупалася ключом у замку, анэмічная песьня зьмянілася на больш аптымістычную, наколькі гэта магчыма ў нашых краёх:
-- Умейце жыць, умейце піць,
І ўсё ад жызьні браць.
Усё раўно когда-небудзь
Прыдзёцца паміраць!
Ай-яй у глазах туман
Кружыцца галава…
За парогам кватэры — бацькоўскі храп ды разьлітае віно на зэдліку ля канапы.
Чамусьці нават у лепшыя часы па вяртаньні дадому ніколі не было адчуваньня родных сьценаў, што дапамагаюць, бацькаўшчыны, як казалі ў Міханавічах.
— Па якой да бацькаўшчыне я пад старасьць заплачу? — зноўку пазайздросьціла бацьку дачка.Дзіўна, ад чужынскага сьпеву пакрысе вярталася пачуцьцё раўнавагі. Той самы, прыемны мужчынскі голас ужо не весяліў, не заклікаў танчыць, а проста спакойна плыў па пакоі, супакойваў, угаворваў, і, здавалася, абяцаў марскі круіз і шмат шмат халяўных кавуноў, дыняў, персікаў. А можа й не абяцаў ні халеры, проста настойліва прапаноўваў наведаць турэцкую дыскатэку, самую разнастайную ў сьвеце.І не запнуўшы нават фарш у лядоўню, хутчэй націснула выратавальную кнопку магнітафона.
* * *
Штодзённа ў рубрыцы «Літаратура» на сайце НН — новыя творы і мініятуры. Чытайце для сэрца, чытайце для розуму, чытайце для мовы.
