Мама. Тры гады безь яе.
Фальварка Парэчча, дзе яна нарадзілася, ужо няма. Вёска Рачныя па-над Бярэзінай, дзе расла, — ёсьць. Калі нарадзілася, дакладна невядома, па вайне напісалі: 1930. Першы калгас там ачольваў непісьменны страшыня (бо «з сапраўднай беднаты», гэта было важней, — і залатой душы чалавек). Дык ён узяў да сябе «шчытаводкай» граматную сірату, якая да вайны хадзіла ў польскую школу. Канкурэнцыі на гэтую кар'еру не было: хто баяўся, хто не хацеў, а хто быў непісьменны.
Вучобу мама закончыла ў Алма-Ацінскім унівэрсытэце: з’ехала пасьля спрэчкі з новым страшынёй настолькі далёка, наколькі хапіла грошаў на квіток. У 1969 вярнулася ў Беларусь «з казахскай» сям'ёй, у 1973 падала заяву аб выхадзе з КПСС, пасьля год — у Гомельскай калёніі (прысуд на 7 гадоў, але апраўдалі і выпусьцілі праз год), атрымала інваліднасьць і стала хатняй гаспадыняй.
Тата працаваў, а мама бясконца займалася справамі людзей з ейнай вёскі і ваколіцаў: каго ў шпіталь сталічны, каго ў ВНУ, каму пэнсію, — яна проста знайшла сябе ў гэтым, у нашай менскай кватэры ўвесь час жылі вяскоўцы, а ўсе леты ў вёсцы жыла я, апрача кароткіх паездак на мора ізноў жа разам з вясковымі дзецьмі, якіх мама брала з намі.
У 1984 мама з’ехала з сям'ёй зь Беларусі, спачатку ў Каралявец, пасьля ў Вільню, дзе пражыла свае апошнія 25 год, апошнія гады зусім невідушчай. Я цяпер думаю, якая ж яна была моцная і сьмелая.
Усё жыцьцё настойліва і часам рэзка казала, што яна беларуска. Яе ўпаратая і «жалезабэтонная» беларускасьць была любоўю, удзячнасьцю і вясковасьцю, а не «нацыянальнай сьведамасьцю». Вяскоўцы выгадавалі сірату, кармілі і ратавалі ў голад і ў холад, у зямлянках, у такой нястачы, што цяпер не ўявіць. Там яна была сваёй, усё там яна любіла бязьмерна і ўсё жыцьцё адчувала сябе ўдзячнай і віннай гэтаму краю. Па вайне дзьве бліжэйшыя сваячніцы забралі яе ў Вільню, але яна ад іх зьбегла — сама, — назад у вёску, і яе ізноў прынялі. Я не ведаю такіх словаў, якімі можна б было патлумачыць, як яна любіла гэтую «глухамань» і наколькі там была «сваёй». Таму і цьвердзіла: «беларуска». На заўвагі наконт яе расейскай мовы і акцэнта, — як і на камплімэнты адносна ейнай польскай, — казала, што яна «заходняя беларуска».
Ад яе я атрымала найлепшыя і найцікавейшыя, як я цяпер разумею, урокі беларушчыны, фэмінізму, талеранцыі, сацыяльнай справядлівасьці і правоў чалавека, незалежнасьці, самастойнасьці і гонару і — а можа, найперш, — рэлігійнасьці без развагаў і сумневаў.
