Адказаць на іх мы папрасілі заснавальніцу Лігі, гісторыка Ніну Стужынскую. А заадно закранулі ў гутарцы жаночыя, а значыць і грамадскія праблемы.
Як усё пачыналася?
1998 год, устаноўчае мерапрыемства… Бум стварэння новых жаночых кам’юніці ўжо прайшоў, але ўсё адно назбіралася цэлая група з тых, каму падабалася ідэя сваёй арганізацыі.
У першы склад Лігі ўвайшлі актывісткі Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі, жонкі яе актывістаў, каляжанкі з Інстытута гісторыі АН Беларусі і іншыя жанчыны, якім былі блізкія каштоўнасці сацыяльнай дэмакратыі.
Актывісткі Лігі.
«У 90-я гады была надзея, што ўсё хутка зменіцца да лепшага. Я памятаю сваю эйфарыю, жаданне нешта рабіць. Вы не ўяўляеце, колькі тады было жаночых арганізацый і ініцыятыў — дзясяткі», — згадвае Ніна Стужынская.
Ніна Стужынская, гісторык, заснавальніца Жаночай Лігі.
Першаснай мэтай спадарыні Ніны з аднадумцамі было сабраць актыўных беларусак у адно кола і кінуць іх сілы на працу ў сацыяльна-эканамічнай галіне. «Я заўсёды прасоўвала думку, што жанчына павінна быць гаспадыняй не толькі сваёй хаты і гаспадаркі, але і вялікага нацыянальнага дома. Наконт мужчын у гэтай ролі ў мяне склаўся пэўны скепсіс: па сваёй вёсцы Пятрышкі (Мінскі раён) бачу, што 9 з 10 сямей трымаюцца менавіта на моцнай жанчыне. Я верыла і працягваю верыць у тое, што калі жанчыны будуць актыўнымі па-за межамі дома, жыццё вакол палепшыцца», — расказвае пра задачы лігі заснавальніца.
Па ўсёй Беларусі ствараліся філіялы аб’яднання. Афіцыйныя прадстаўніцтвы працавалі ў 18 гарадах, агульны склад актывістак налічваў каля тысячы чалавек.
Пасля ўстаноўчага сходу.
Улічваючы, што многія ўдзельніцы арганізацыі працавалі ў Інстытутце гісторыі, яе дзейнасць стартавала менавіта з гістарычнай тэмы, «не браліся за тое, пра што не мелі ўяўлення». Была запушчаная двухгадовая кампанія «Палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі ў ХХ стагоддзі», на аснове ўспамінаў узнікаў сталінскіх лагераў была выдадзеная кніжка «Боль людская» і іншыя. Выстава «Беларускі рэзістанс» нагадала пра герояў вызваленчага нацыянальнага руху. У межах праекта «Чужы, але не далёкі досвед» Жаночая Ліга папулярызавала імёны вядомых жанчын-палітыкаў кшталту Мадлейн Олбрайт ці Ангелы Меркель, расказвала пра іх у рэгіёнах, каб нагадаць, якімі самастойнымі і моцнымі могуць быць жанчыны.
Адна з выстаў Лігі.
Падчас выбараў 2006 года актывісткі Лігі збіралі партрэты дзяўчат, якія разам з іншымі пратэставалі на Плошчы ў палатках.
Мітынг у Слуцку, 2000-я.
Гендар быў адной з важных тэм Лігі на працягу ўсіх 20 год існавання: яны заўсёды імкнуліся больш пісаць пра жанчын і іх ролю ў беларускай гісторыі (напрыклад, як крута, што сярод тых, хто падпісваў дакументы пра стварэнне БНР, была адзіная жанчына Палута Бадунова: яе подпіс стаіць на Статутных граматах БНР).
Актывісткі Лігі даводзілі беларускам, што аддаваць 80 адсоткаў свайго жыцця каханаму — гэта, часцей за ўсё, правальны сцэнарый. Куды больш важна быць самастойнай і незалежнай.
Апошнім важным праектам арганізацыі стала кампанія «Разам супраць раку малочнай залозы», у межах якога прайшло шмат лекцый, сумесных канферэнцый і майстар-класаў для хворых на рак і іх блізкіх.
«Вы яшчэ жывыя?»
Спадарыня Ніна згадвае, як нядаўна адна з журналістак пасля прапановы пасупрацоўнічаць здзіўлена запыталася ў яе: «Ліга? Дык вы яшчэ жывыя?».
Ліга жыве. Канечне, сёння замест 18 пунктаў працы яна мае ўсяго 5 актыўных (Мінск і вобласць, Верхнядзвінск, Орша, Віцебск, Бабруйск, Светлагорск), але справа робіцца.
Праўда, нямала было згублена праз непрысутнасць арганізацыі ў інтэрнэце: Ліга не мела ні сацсетак, ні ўласнага сайта, каб расказваць пра сваю дзейнасць усім ахвотным. Спадарыня Ніна прызнае, што з гэтым у іх прабел, і літаральна зараз вядзецца праца над стварэннем уласнай старонкі ў байнэце, з усімі архівамі і кантактнымі дадзенымі.
Але на парадзенне шэрагаў паўплывалі і іншыя фактары. Сярод астатніх заснавальніца называе тое, што першапачаткова Ліга знаходзілася ў складзе Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі (Грамады). У нулявых партыю напаткалі скандалы, разборкі і, у рэшце рэшт, раскол. Радзела партыя, а за ёй і Ліга. Акрамя таго, грамадская дзейнасць моцна камерцыялізавалася: працаваць выключна за ідэю могуць дазволіць сабе толькі адзінкі. Акрамя гэтага, змяніўся настрой і ў грамадстве: калі ў 90-я ён быў натхнёны, рамантычны, з марамі і планамі, то цяпер гэта ўсё знікла. «Мы вярнуліся ў балотнае постсаўковае існаванне. Людзі сыходзяць з палітыкі і грамадскай дзейнасці, бо не бачаць перспектыў. Добра, што хаця б не ўсе з’язджаюць з краіны», — лічыць Ніна Стужынская.
Што далей?
Нягледзячы на складанасці з кадрамі, Ліга ўжо вызначылася, з якой тэмай (разам з працягам лячэння рака малочнай залозы) таксама збіраецца актыўна працаваць. Яна тычыцца мясцовага самакіравання.
«Якія б лічбы пра сярэдні заробак нам не даводзілі, беларусы, асабліва ў правінцыі, зарабляюць усё менш. І яны пачынаюць лічыць свае грошы больш уважліва: куды і навошта ідуць нашы падаткі? Раз у нас бясплатныя медыцына і адукацыя, чаму да вузкіх спецыялістаў у бальніцы не патрапіць, а ў школах і садках вечныя паборы? Нядаўна сутыкнуліся з тым, што знаёмыя хацелі ўладкаваць сына ў дзіцячы садок, дык ім сказалі спачатку купіць плітку і наняць майстра, каб адрамантаваць там прыбіральню. І такіх гісторый дзясяткі, проста людзі ці баяцца іх агучваць, ці прызвычаіліся, што паборы — гэта норма. Мы хочам зрабіць так, каб гэтыя праблемы загучалі. Людзі павінны зразумець: калі ты не цікавішся сваім жыццём, то ім зацікавяцца іншыя, асабліва тваім кашальком», — разважае Ніна Стужынская.
З тым жа гендарам працы таксама непачаты край. На думку ўдзельніц Лігі, хоць сёння гэтая тэма і гучыць часцей, чым раней, але ўсё адно застаецца цікаўнасцю вузкіх колаў.
«Звычайных жанчын слова «гендар» палохае, але на самой справе яно ж пра жыццё. Гэта інструмент, які дае выдатную магчымасць даць цвярозую ацэнку свайму жыццю, пераацаніць многія рэчы. Без гендара нам не вырашыць праблемы гвалту ў сям’і, працаўладкавання, здароўя і шмат іншых», — лічаць у Лізе.
Не знікнуць з памяці
Прадстаўніцтва Жаночай Лігі да гэтага часу не адмаўляецца ад ідэі перафарматавання ў жаночую партыю. У бліжэйшы час у арганізацыі зменіцца і кіраўніцтва, але ідэалы застануцца тымі ж.
«Канечне, калі б мы як Femen раскідвалі грудзі направа і налева і такім чынам заяўлялі пра сябе, пра нас бы чулі і пісалі куды больш. Але мы працуем з тэмай цялеснасці інакш: папулярызуем здаровыя адносіны да сваёй грудзі ў жанчын і заклікаем часцей наведваць мамолагаў», — кажа спадарыня Стужынская.
Сама яна хацела б сысці з пасады лідаркі і больш шчыльна заняцца стварэннем жаночага лобі, а таксама паглыбіцца ў напісанне кніжкі пра гісторыю антысавецкага супраціву ў міжваенны час на аснове новых крыніц. Галоўнае, на што яна спадзяецца, што здабыткі Лігі не знікнуць бясследна, як сталася са многімі іншымі жаночымі арганізацыямі. Каб, калі нехта з маладых дзяўчат у будучыні будзе ствараць уласную структуру, то яны хаця б ведалі, што да іх рабілі Беларуская Жаночая Ліга, Жаночы Фонд імя Еўфрасінні Полацкай, Жаночы незалежны дэмакратычны рух, Адраджэнне Айчыны, Беларуская арганізацыя працоўных жанчын і іншыя, а не проста пустыня і выпаленае поле…
Архіўнае.