У навукова-рэлігійнай сферы разгарэўся скандал. Выкладчыца расійскага праваслаўнага ўніверсітэта заявіла, што навуковая праца беларускі ганьбіць універсітэт праз сваю непісьменнасць. Некаторыя калегі яе падтрымалі. Беларуска ж адказвае, што пайшла насуперак кананічнай пазіцыі, таму і выклікала такую рэакцыю.
Хто супраць каго
Марыя Нецвятаева — старшыня сінадальнага аддзела па царкоўным мастацтве, архітэктуры і рэстаўрацыі Беларускага экзархата. Акрамя таго, яна — начальніца аддзела прафесійнага мастацтва ў беларускім Міністэрстве культуры.
Марыя Нецвятаева
Раней яна скончыла Праваслаўны Свята-Ціханаўскі гуманітарны ўніверсітэт (ПСЦГУ) у Маскве. Гэта прыватная адукацыйная ўстанова, дзе можна атрымаць рэлігійную, мастацкую, гістарычную адукацыю. Нецвятаева скончыла ўніверсітэт з чырвоным дыпломам, пасля адвучылася ў магістратуры, але, кажа, не паспела абараніць, бо з’ехала з мужам-святаром у Мінск.
У 2018 годзе Нецвятаева вырашыла, што магістарскі дыплом варта абараніць.
І тут грымнула.
Абурылася Наталля Камашка, супрацоўніца музея Старажытнарускага мастацтва імя Андрэя Рублёва, якая таксама працуе выкладчыцай у ПСЦГУ на кафедры гісторыі і тэорыі хрысціянскага мастацтва факультэта царкоўных мастацтваў. У Камашка абарона магістэрскага дыплома Нецвятаевай выклікала шаленства.
Камашка: «Такім не месца ў прафесіі!»
Наталля Камашка на сайце artos.org апублікавала вялікі артыкул, у якім вельмі рэзка выказалася пра саму Нецвятаеву і пра яе працу.
Наталля Камашка
Па словах выкладчыцы, беларуска правалілася на абароне працы. «Тэкст бездапаможны», «непісьменныя апісанні таго, што выяўлена на іконах», «шмат фактычных памылак», піша Камашка пра працу Нецвятаевай.
«На абароне члены дзяржаўнай экзаменацыйнай камісіі і прысутныя выкладчыкі кафедры задавалі Нецвятаевай пытанні. Прабачце, але гэта была нейкая ганьба! Маша Нецвятаева на мастацтвазнаўчыя пытанні ўвесь час давала ідэалагічныя адказы, — сцвярджае Наталля Камашка. — Нічога не ўяўляючы сабой у навуцы, Маша абвінавачвае ў перадузятасці аўтарытэтных беларускіх даследчыкаў. У прыватнасці, нябожчыка А.А.Ярашэвіча на падставе толькі таго, што ён быў уніятам. Верагодна, лягчэй абвінаваціць, чым прачытаць творы гэтага вельмі паважанага даследчыка».
Таксама, піша Камашка, беларуская студэнтка зрабіла жудасную памылку.
«Пры абмеркаванні Машы было зададзена пытанне: а ў чым складаецца навізна вашай работы? Маша паказала выяву іконы, якая мае дату — 1814 год, і подпіс майстра. Яна яе ўводзіць у навуку як дакладна датаваны твор уласна беларускага іконапісу ранняга XIX стагоддзя. І сюжэт, і манера пісьма не пакідалі ніякіх сумневаў для тых, хто займаецца атрыбуцыйнай працай і ўяўляе сабе мастацкую культуру паўднёва-заходніх тэрыторый Расійскай імперыі таго часу, што гэты твор вучня Кіева-Пячэрскай лаўры. Гэта значыць, да самабытнай культуры Віленскай епархіі гэтую працу ніяк нельга аднесці. Але самае выдатнае — гэта прачытанне Машай у подпісы імя іканапісца - Піфома (!) Сілініч. Ёй няўцям, што першыя дзве літары «П» і «І» - гэта звычайнае для подпісаў на абразах XIX стагоддзя скарачэнне «пісаў іканапісец». Ёй, жонцы святара, не перашкаджала б ведаць, што такога імя ў святцах няма. Вось так і запушчаны ў навуку чарговы «паручык Кіжэ», хоць хоць трохі знаёмым з прадметам людзям зразумела, што гаворка ідзе аб майстры Фаме Сілінічы. Па-добраму, гэта таўро на ўсё астатняе жыццё. Такім не месца ў прафесіі, — рэзюмуе Камашка. — У мастацтвазнаўцаў узнікае заканамернае пытанне: якая можа быць навука, калі на першым месцы стаяць толькі ідэалагічныя аргументы? Цалкам магчыма, што імідж «змагара з уніяй» дапамагае Машы прасоўвацца па кар'ернай лесвіцы. Але гэта не мае ніякага дачынення да навукі».
Акрамя таго, выкладчыца сцвярджае, што на супрацоўнікаў кафедры пачаўся ціск, пасля таго, як яны «завалілі» Нецвятаеву. Маўляў, напэўна ў яе ёсць у «высокія абаронцы».
Але ж дыплом беларуска ўсё ж абараніла, атрымаўшы 3 балы.
Да Наталлі Камашка далучыўся і выкладчык багаслоўскага факультэта Сяргей Чапнін. Ён жа, дарэчы, і займаецца сайтам Артос, дзе быў апублікаваны допіс выкладчыцы.
Чапнін грэбліва назваў абарону працы Нецвятаевай «ганьбай для ўніверсітэта», а саму дзяўчыну — «Машай-двоечніцай».
Нецвятаева: «Так, мая праца — непаліткарэктная! Але навуковая!»
«Гэта не меркаванне ўніверсітэта ці кафедры, а пазіцыя асобна ўзятага чалавека», — вось што адказвае сама Марыя Нецвятаева на словы выкладчыцы.
«Камашка піша, што праца 56 старонак, а там 76. Яна наўмысна гэта ўсё піша. Паглядзіце яе старонку ў фэйсбуку, яна заклікае выдаліцца агульных са мной сяброў. Вы пагугліце, хто такая Наталля. Як яна займалася антыкварыятам, напрыклад. Яна зводзіць са мной рахункі», — запэўніла Нецвятаева. Якія, праўда, не сказала, бо «гэта тычыцца ўніверсітэта, не хачу падымаць гэтую тэму».
Саму працу праглядзець нельга.
«Без дазволу кафедры публікаваць не буду, не хачу нашкодзіць універсітэту, у якім атрымала добрую адукацыю», — кажа Марыя.
Але яна сцвярджае, што абурэнне выкладчыцы выклікана не толькі працай беларускай студэнткі.
«Маштабныя заказы на роспісы храмаў і аднаўленне іканастасаў у Беларусі атрымліваюць расійскія майстры. Хто прыязджае кансультаваць іх? Расійскія мастацтвазнаўцы. Яны атрымліваюць грошы за тое, што праводзяць кансультацыі і перадаюць замовы сваім знаёмым майстэрням. Зараз ім будзе закрывацца гэты канал. З верасня пачне працаваць іканапісная школа. Святары ўжо звяртаюцца па кансультацыі ў беларускую царкву, а не ў расейскую.
А гэта нікому не патрэбна. Бо калі прызнаюць, што тут была свая школа, то расійскія майстры і мастацтвазнаўцы згубяць кавалак працы.
Так, я не падтрымліваю афіцыйны пункт гледжання, што іконы ў першай палове ХІХ стагоддзя перапісвалася ў сінадальнай традыцыі. Не было так — да 1863 года не было дзяржаўных замоваў на нашых землях. Дзяржаўны ціск пачаўся толькі падчас паўстання, — расказвае Наталля. —
І я ў сваёй працы кажу, што ў першай палове ХІХ стагоддзя на нашых землях арыентаваліся ў мастацтве на Віленскі ўніверсітэт, а не на Санкт-Пецярбургскую акадэмію. А расійскія мастацтвазнаўцы кажуць мне: «Не! Ты мусіш пісаць пра Санкт-Пецярбургскую акадэмію! Абавязана так рабіць!» А я даказваю, што не, у нас быў свой цэнтр — Віленскі універсітэт!
Я адмовілася карыстацца іх пунктам гледжання. Дэкан мне сказаў, што мая праца — непаліткарэктная. Добра. Але яна навуковая! Я працавала ў чатырох архівах!»
Не прызнае Марыя і памылкі пра «Піфому».
«Усе ж у Беларусі падпісваліся па свойму. Канстанцін Каліноўскі жа называў сябе Кастусём.
Дык вось, вядомая сям’я Сілінічаў, якія былі мастакамі і працавалі ў Магілёве. У нас у Беларусі ёсць праца Фамы Сілініча. Але ён падпісаў яе як «Томаш Сілініч»! І датуецца яна 1808 годам. А тут зусім іншая праца па стылістыцы і падпісана менавіта як «Піфома» — можа, тое таксама мянушка, можа, зроблена нават каб далучыць сябе да «брэнду» Сілінічаў. Там ёсць іншыя надпісы на іконе, і мастак не блытае нідзе вялікія і маленькія літары! А Камашка не бачыла ікону, як яна можа рабіць высновы па копіі памерам А4?»
Фрагмент той самай іконы, якую падпісаў «Піфома»
Сама Нецвятаева лічыць, што шум вакол яе працы і словаў Камашкі узняты дарма.
«Я хацела абараніць дыплом і закрыць да сябе гэтую гісторыю з магістратурай — я гэта зрабіла», — кажа Марыя.
