Калі час замёр на месцы, ніхто і не павінен паміраць. Калі нічога не адбываецца, як можа нехта адыходзіць? Назаўсёды.
Мы ж жывём як тыя кузуркі ў бурштынавай пацерцы — адначасова цяпер і 25 гадоў таму, калі ўсё гэтае пачалося. Мы вядзём спрэчкі, запачаткаваныя ў дзевяностых, мы нікуды не спяшаемся, мы не баімся крыўдзіць і крыўдаваць. Мы не чытаем трапных кніг і не слухаем новых альбомаў старых куміраў. Што прынцыпова для нас — удалы статус у ФБ ці яскравая фотачка ў Інсце. Выкажыся пра мову ці БНР няўдала — і ты ў бане. Кім бы ні быў. За культуру ў нас адказваюць сірыкі Netflix, спісы якіх рэгулярна складаюць сайты, рэдактары якіх, гэтаксама як і мы, не чытаюць трапных кніг і не слухаюць новых альбомаў старых куміраў.
І вось — заўсёды раптоўна — аказваецца, што смерць у гэтым нашым дзіцячым садку таксама ёсць. Што дзеткі на гаршчэчках з падключанымі да Фэйсбука смартфончыкамі таксама куляюцца у вечнасць. Гэтая неспадзяванка — і толькі яна — раптам вельмі балюча дастае з матрыцы. Не, людцы, гэта не час стаіць гэтыя 25 гадоў. Час якраз імкліва бяжыць, мы сівеем, ніякавеем, пакрываемся зморшчынамі. Гэта мы замерлі, усёй краінай, усёй культурай і гісторыяй.
Калі Кулінковічу было 40 гадоў, мой сябар Антон Кашлікаў прыйшоў да яго ў госці і пабалакаў з «дзядзем Сашам» на кухні. А потым напісаў тэкст, які я памятаю дагэтуль: маўляў, я хацеў бы, каб у мяне быў вось такі «саракет», як у Кулінковіча. Ёсць напісаныя цудоўныя песні, ёсць энергія рухацца далей, ёсць бездакорныя рэпутацыя і статус. На дварэ, атрымліваецца, быў 2012 год. Кулінковіч — зноўку атрымліваецца (з калькуляцыі гадоў жыцця і абставінаў) — быў у пакутлівым бане за выступы не на тых канцэртах. Чорны спіс музыкаў быў апублікаваны ў 2011-м, і нягледзячы на запэўніванні Праляскоўскага пра тое, што спіс — «гнюсная фальшыўка», канцэрты адмяняліся, выступы скасоўваліся. І вось «дзядзя Саша» трымаў удар. Выглядаў на глыбу. «Я хацеў бы мець такі саракет, як у Кулінковіча».
Тут трэба зазначыць наступнае. Любы чалавек, які піша вершы, песні ці раманы, здольныя вам спадабацца, — чалавек вельмі нервовы. Таму што ён не словамі іх піша, а ўласнымі нервамі.
І калі вам, напрыклад, смешна падчас праслухоўвання дзядзясашавай песні «Белтэлекам», дык паверце, вам смешна таму, што аўтар словаў і музыкі вельмі востра перажываў парадаксальнасць беларускага быцця, пакуль мы з вамі сядзелі на гаршчэчках. І калі ты так уклаўся ў свой альбом «Да х…я саветчыкаў», ты відавочна хочаш, каб твае песні слухаліся. Каб іх круцілі па радыё з перапынкамі на рэкламу гарбаты «Ліптан».
Але нічога гэтага не будзе. Бо ты ў чорных спісах. І песні тыя ніхто (і, табе падаецца, ніколі) не пачуе. Яны застануцца недзе паміж табой і мікрафонам. І гэтаксама будзе з тваімі вершамі, п’есамі, сцэнарамі і раманамі.
І ты жывеш з гэтым год, другі, трэці. Ты сівееш з гэтым. Ты ніякавееш і горбішся з гэтым. Ты п’еш піва «з насякомымі» з гэтым. Пры гэтым трэба пакінуць сілы на тое, каб здароўкацца з суседзямі, хадзіць у краму па біфідакефір і ствараць адчуванне зайздрасці да твайго «саракету».
На наступны год пасля выхаду Антонавага тэксту Кулінковіч пачаў пісаць калонкі ў «Советскую Белоруссію». Дзядзя Саша выйшаў з-пад забароны. Ён скокнуў на сцэну і на рэкламныя постары ў метро. Ён пачаў спяваць — гэтаксама надрыўна і нервова, як рабіў гэта ў 2012-м. Што пачулі дзеткі на гаршчэчках? Толькі тое, што Кулінковіч пачаў пісаць калонкі ў «Советскую Белоруссію». Гаршчэчкі вельмі хуткія на смяротныя крыўды. Яны (мы!), як я ужо адзначаў, сядзяць так, быццам ніхто навокал ніколі не памрэ.
Мой тэкст — для жывых і пра жывых. А таму я не хачу пісаць узнёслых словаў пра тое, што Кулінковіч — сімвал усёй нашай «чорнаспіскавай» генерацыі. Што ў ягоным лёсе — канцэнтраваная трагедыя гэтага б…дскага часу, калі ты мусіш штодзённа рабіць выбары, якія не з’яўляюцца натуральнымі для чалавека. Як бы ў такой сітуацыі зрабіў Дэвід Боўі? Што Джым Морысан сказаў бы на раздарожжы: ці пытайся ў начальства пакорліва і публічна, чаму цябе забаранілі (начальства зробіць выгляд на камеру, што было не ў курсах), ці задыхайся і далей без магчымасці выступаць? Як можна было б растлумачыць Джону Ленану, што такое «Советская Белоруссія»?
Апошні допіс Кулінковіча з’явіўся на sb.by у 8 гадзін раніцы таго дня, калі ён памёр. Тэкст не моцна разышоўся, бо ў сацыяльных сетках не прынята шэрыць публікацыі з асобных сайтаў.
Апошняе ДзядзяСашава выказванне было пра патрэбу прабачэння. Пра тое, што жыццё хуткабежнае і часам можна проста не паспець выбачыць бліжняга.
Мне гэты пост падаўся такім жа прароцкім выказваннем, як з’яўленне пэўных трэкаў з Black Star на фоне хуткага адыходу ў вечнасць Боўі. Праз некалькі гадзін пасля публікацыі гарачыя галовы з гаршчэчкаў пачалі выводзіць лайном па тэлефонах, што, маўляў, пасля Кулінковіча застануцца адно выказванні пра літвінаў і адмова выступіць на святкаванні БНР.
Людцы, пасля Кулінковіча застаўся гімн майго пакалення: «Я памру тут». Да дрыжыкаў шчырая «атветачка» нашаму колішняму аптымістычнаму «Я нарадзіўся тут».
Бо чалавек не выбірае, дзе нарадзіцца.
Любоў творцы да Радзімы — у тым, каб тут памерці, а не з’явіцца на свет. Памерці, як Быкаў. Ці як Кулінковіч.
Любоў творцы да мовы — у тым, каб пакінуць на ёй моцныя творы, а не ў тым, каб пісаць банальнасці пра яе веліч і прыгажосць з гаршчэчка ў фэйсбук.
Але гэта Беларусь, і любы выбар тут будзе памылковым, любыя словы не зразумеюць ці зразумеюць не так. Адзіна верных альтэрнатыў няма. Застанься ў цені — памрэш у забыцці, як вялікі Анемпадыстаў. Папрасі літасці — і сыдзеш пад клёкат тых, хто вінаваціць у недастатковай прынцыповасці, як вялікі Кулінковіч. Гэта Беларусь, дзетка. Краіна, абудзіць якую можа толькі смерць.
І нават у дыягназе — канстатацыя таго, што чалавеку не хапіла паветра.
Я не даслухаў «дзядзю Сашу» пры жыцці, чамусьці не пайшоў на ягоны канцэрт у «Графіці», хаця быў у Мінску. Вінаваты. Пайду слухаць «Гусі-лебедзі» цяпер.
Дзякуй Богу, у выпадках з сапраўднай музыкай і вялікай літаратурай спазніцца немагчыма.
