Колькі хвілін пасьля таго, як дзіця, нарэшце, заснула, Мэір Коэн зьняможана паваліўся на канапу ў гасьцёўні.
— Сьпіць? — запытала Раніт.
— Сьпіць, — адказаў ён.
Вочы міжволі зьліпаліся, і тут у дзьверы пазванілі.
Раніт пайшла адчыняць. На парозе стаяў невысокі чалавек у акулярах, які трымаў у руках вялікую тэчку.
— Мэйл і Аніт Каноэ? — спытаў ён.
Яна няўцямна паглядзела на чалавека. Ён паўтарыў пытаньне.
— Мэір і Раніт Коэн, — няўпэўнена паправіла яна.
— А-а! — выгукнуў чалавек і паглядзеў у свае паперы. — От, кампутары! Хіба ж можна ім верыць?! Я з сацыяльнага страхаваньня, — ён прасунуў руку для поціску. — Я дэмограф.
— Вельмі прыемна, — павіталася зь ім за руку Раніт. — Вы… хто?
— Дэмограф. Я раблю статыстычныя апытаньні насельніцтва для сацыяльнага страхаваньня. Вы дазволіце пару-тройку пытаньняў?
— Мы якраз…
— Мале-енечкіх такіх пытаньняў, — папрасіў дэмограф.
Яна зірнула на мужа, той паціснуў плячыма.
— Выдатна! — сказаў дэмограф і зайшоў у кватэру.
* * *
Праз паўгадзіны ён усё яшчэ сядзеў у іхняй гасьцёўні, гартаў паперы, чытаючы пытаньні манатонным голасам: «А зараз пяройдзем да дзяцей».
Ён шчыра ўсьміхнуўся і зірнуў па баках.
— Дзеці ёсьць?
— Адно. Адна дачка, — адказаў Мэір.
— Колькі год?
— Паўгодзіку, — вымавіў Мэір. — Яшчэ доўга?
— Не, зусім не, яшчэ трошкі і ўсё.
«Шэсьць месяцаў», — занатаваў у сябе дэмограф.
— Гм, яна, відаць, ужо гаворыць?
Бацькі глянулі на яго са зьдзіўленьнем.
— Не гаворыць?
— Не гаворыць, — адказала Раніт. — А вы што, ведаеце многа шасьцімесячных дзетак, якія гавораць?
— Я…
Ён зьбянтэжыўся.
— Я… У мяне няма дзетак… Я яшчэ малады. Я проста выглядаю старэйшым. Гэта таму што я ў акулярах. І таму, што я працую ў сацыяльным страхаваньні.
Мэір зірнуў у столь. Раніт — на свае пантофлі.
— І як яе завуць?
— Яэль,— адказала Раніт.
— Прыгожае імя.
Ён запісаў.
— Вы так назвалі яе ў гонар кагосьці зь сям’і?
— У гонар Іцхака Рабіна, — адказаў Мэір. — Яшчэ многа пытаньняў?
— Не, зусім не, — запэўніў акулярык і занатаваў: «У гонар Рабіна».
Мэір і Раніт пераглянуліся.
— Гэта жарт, — сказала Раніт.
Маладзён запытальна паглядзеў на жанчыну.
— Мой муж жартуе.
— А-а, пачуцьцё гумару. Вельмі важная рэч, — кемліва хітнуў галавой дэмограф. Але ж напісанага ня сьцёр.
— Прафэсія? — зьвярнуўся ён да Мэіра.
Мэір уважліва паглядзеў на дэмографа. Празь некалькі сэкундаў гаспадар кватэры казаў:
— Раблю паветра. Спэцыяліст па вытворчасьці паветра, вось мая прафэсія.
Дэмограф занатаваў і тут жа запытаўся:
— І колькі, калі не сакрэт, колькі вы зарабляеце ў месяц? Усё канфідэнцыйна. Ад тысячы да дзьвюх, ад дзьвюх да чатырох ці больш за чатыры тысячы?
— Я б жадаў зірнуць на ваша пасьведчаньне, — прамовіў Мэір.
Дэмограф пакрыўдзіўся, але ж дакумэнт дастаў. Гэта было афіцыйнае пасьведчаньне супрацоўніка сацыяльнага страхаваньня, на якім стаяў фатаздымак маладзёна і была пазначана яго пасада — «дэмаграфічны дасьледчык».
— Такім чынам? — вярнуўся да свайго пытаньня маладзён.
— Такім чынам, больш за чатыры тысячы, — адказаў Мэір. — Значна больш. Мо нават восем.
Мэір зь цікаўнасьцю паглядзеў на дэмографа: «Ці занатуе гэта ёлуп?»
Ёлуп занатаваў.
— Больш за восем тысяч, прыстойныя грошы! — ён выглядаў заклапочаным. Мусіць, падумаў на хвіліну аб уласнай перакваліфікацыі на спэцыялісты па паветры.
— Ага, — пагадзіўся Мэір. — Але ўлетку няма працы.
— Сапраўды? Чаму?
— Ну, вы ж ведаеце, што такое лета. Няма чым дыхаць — паветра зусім няма.
— А-а, — вымавіў дэмограф і занатаваў.
Потым зьвярнуўся да Раніт:
— А ваша прафэсія?
— А я дзяўчына па выкліку, — адказала жанчына.
І, трохі падумаўшы, дадала:
— Бюджэтная арганізацыя. Абслугоўваем афіцыйных асоб з-за мяжы.
Дэмограф пачырванеў.
— Гэта я тады заразіла СНІДам Рока Гадсана, — казала яна з гонарам.
Ён схіліўся над сваімі паперамі, пішучы безупынку. Мэір і Раніт усё гадалі — што ён там піша? Скончыўшы, ён спытаў:
— Вашы этнічныя карані?
— Мы прышэльцы, — адказала Раніт.
— Гэта хто?
— Прышэльцы зь іншай плянэты, — растлумачыў Мэір.
Гэтым разам малады дэмограф нарэшце падняў свае вялікія акуляры і ўтаропіўся ў гаспадароў.
І тут прачнулася іх маленькая дачка ды заплакала.
— Дзіцятка засьпявала, — сказала Раніт ды паднялася. — Прабачце.
Дэмограф паглядзеў ёй усьлед і сказаў:
— Яна корміць малаком?
— Яна сікае на яе, — адказаў Мэір, — кожныя пяць гадзін. Так вядзецца ў нас на плянэце.
Дэмограф зноўку пачырванеў. Раптам Мэір адчуў сябе няёмка.
— Прабачце, — казаў Мэір, — я таксама мушу пайсьці да дачкі.
Калі ён зайшоў у спальню, то ўбачыў Раніт, якая схілілася над дзіцем. Яе разьдзірала ад сьмеху.
— Ціха, ціха, — засыкаў Мэір, — мы перайшлі край. Нават няёмка.
— Ён вар’ят, — прашаптала Раніт, — ён жа вар’ят!
— Ён не вар’ят. Хлопец трохі тормаз, ці што… Добры дурань. Але ж ён скеміў.
— Ты праверыў, пасьведчаньне сапраўднае?
— Напісана «Сацыяльнае страхаваньне», а хто там яго ведае…
Ён узяў дачку на рукі.
І тут у дзьверы пазванілі.
— Так позна? — зьдзівіўся Мэір.
Яна паціснула плячыма.
Ён пайшоў адчыняць. На парозе стаяла Сьмерць. Яна не была апранута ў чорнае. Яна ня мела касы ў руцэ. У яе адсутнічалі крылы за сьпінаю. І голас яна мела ня вельмі каб нізкі. Але тое стаяла Сьмерць. У гэтым не было ні найменшага сумневу.
Найбольш уражвалі ейныя вочы. Праз гады, калі малады дэмограф паспрабуе прыгадаць, як яна выглядала, адзінае, што яму ўдасца ўспомніць, — ейныя вочы. Не халодныя і не жахлівыя, хутчэй наадварот: Сьмерць мела добрыя, пяшчотныя вочы. Аднак рашучыя.
Мэір аслупянеў. Дачка на руках. Раніт выйшла са спальні, таксама ўстала як укапаная.
Сьмерць паглядзела Мэіру проста ў вочы.
— Я? — прашаптаў ён.
— Ты.
Ён зьнерухомеў.
— Я?!
— Ты.
— Як… як я?
— Парб, — адказала Сьмерць.
— Але я малады. У мяне дачка, паўгодзіку толькі!
— Што, маладыя не паміраюць? — пацікавілася Сьмерць. — Хадзем. У цябе аўтамабільная катастрофа праз паўгадзіны.
І тут уперад порстка выскачыла Раніт ды ўхапілася за мужа:
— Не! Ты ня можаш так проста ўварвацца пасярод… пасярод усяго!
Сьмерць са зьдзіўленьнем паглядзела на Раніт:
— Чаму?
— Але… але за што? — прамармытала Раніт. — Што ён зрабіў?
Сьмерць тужліва ўсьміхнулася.
— Не! — крыкнула Раніт. — Я хачу ведаць за што! Ты ня можаш так проста ўзяць і забраць яго. Скажы хоць за што!
— Цяпер ты хочаш ведаць чаму, потым захочаш даведацца куды. Годзе! Мы не выдаём сваіх сакрэтаў.
Мэір адкрыў рот і тут жа яго закрыў. Пасьля гэтага ён павярнуўся да Раніт і працягнуў ёй дзіця.
Паглядзеў на жонку. І на сваю маленькую дачку. Потым павярнуўся і пайшоў у кірунку неасьветленай лесьвічнай пляцоўкі. Раніт чула, як пакрысе аціхае гук ягоных крокаў па сходах.
* * *
Першым выйшаў з аслупяненьня малады дэмограф. Ён зачыніў дзьверы і далікатна павёў Раніт у гасьцёўню.
— Сядай, — прамовіў ён, — перш-наперш трэба сесьці.
Атарапелая, яна зрабіла, як ён казаў.
— Тое, што здарылася з табою, — гэта бяда, — сказаў маладзён, — страшная бяда. Хочаш, я згатую гарбаты? Мо яшчэ чаго, алькаголю якога?
— У Мэіра ёсьць віскі, — прамовіла Раніт.
І заплакала.
Дэмограф агледзеў пакой, знайшоў сьцянны бар і наліў трохі віскі ў вялікую шклянку. З адсутным позіркам Раніт глынула пітво і закашлялася. Потым няголасна аддыхалася. Паглядзела на дзіця і прамовіла: «Што ж я маю рабіць? Як я пракармлю яе? Як я адна дам рады?»
Малады дэмограф ня ведаў, што сказаць.
— Як я… — сьлёзы душылі яе, — як я скажу ёй, што ў яе больш няма таты?..
Раніт плакала моцным, але ціхім плачам, доўга-доўга, пакуль у яе ня скончыліся сьлёзы. Потым яна паглядзела на дзяўчынку і сказала ёй:
— Цяпер мы адны, дочачка. Толькі я і ты.
І тут у дзьверы зноўку пазванілі. Ніхто не скрануўся зь месца. Пасьля трэцяга званка дзьверы расчыніліся самі.
Гэта зноўку была Сьмерць.
Яна зайшла ў пакой.
Зьнямелыя, яны глядзелі на яе. Сьмерць паказала на жанчыну. Ня верачы сваім вачам, Раніт шырока разявіла рот.
— Я ведаю, — з тугою ў голасе сказала Сьмерць. — Час ад часу такое здараецца.
— Але што….
— Тэракт. На вуліцы Ібн Гвіроль выбухнула набітая ўзрыўчаткай машына.
Дэмограф ускочыў.
— Хвіліначку! — запратэставаў ён. — Пачакайце, спадарыня! Гэта напэўна памылка. Толькі хвіліну таму вы забралі ейнага мужа.
Сьмерць стомлена паціснула плячыма.
— Дык што? — казала яна. — Як яны там пішуць аб гэтым у «Едыёт ахранот»*: «Маленькая Яэль страціла маму ў тэракце празь лічаныя гадзіны пасьля таго, як бацька загінуў у аўтамабільнай катастрофе». Так вось у жыцьці. Вы што, учора нарадзіліся?!
— Але я… калі ласка! — Раніт паглядзела Сьмерці ў вочы. — Я не магу пакінуць яе адну! Ёй толькі шэсьць месяцаў.
Стурбаваная, Сьмерць завагалася.
— Я магу ўзяць яе разам з намі, — прапанавала яна без асаблівага імпэту.
Раніт нічога не адказала.
— Добра, — прамовіла Сьмерць. — Табе пара разьвітацца з дачкою.
Яна паклала дзіця на канапу.
Яна пацалавала дачку.
Яна захутала яе ў ружовую шарсьцяную коўдру, якая ляжала на канапе. Захутала як сьлед, два разы. І павярнулася да выхаду. Сьмерць адчыніла ёй дзьверы.
— От гэтыя тэракты, — казала сябе пад нос Сьмерць, калі, мінуўшы дэмографа, стала спускацца па сходах, — быццам цэлы месяц працавала.
* * *
Пасьля таго як дзьверы зачыніліся, малады дэмограф застаўся сам-насам зь дзяўчынкай. Па немалым часе ўпершыню зварухнуўся. Глыбока ўздыхнуў. Сеў побач зь ёй на канапе. Дзяўчынка прачнулася і заплакала.
Дэмограф узяў яе на рукі і засьпяваў:
Як нараджаецца песенька?
Як дзіцятка — сьпярша…
Потым, потым…
тра-ля-ля-ля-ля…
Ня памятаю…
Ён перастаў сьпяваць.
— Што мне з табою рабіць, малюпацька? — зьвярнуўся ён да дзяўчынкі. — Ня ведаю, як гэта сказаць, але з табою здарылася нешта кепскае.
Дзяўчынка перастала плакаць, глянула на дэмографа і ўсьміхнулася.
— Слухай, — сказаў ён і пачаў цацкацца зь яе маленькімі ручкамі, — гэта… паслухай, табе прыйдзецца гадавацца бяз мамы і таты.
Дробны сьмяшок зьляцеў зь ейных вуснаў.
— І каб гэта не сапсавала табе ўсё жыцьцё. Ты ня думай, што жыцьцё — гэта кепска. Бо жыцьцё — гэта цудоўна. Сапраўды цудоўна. Але сяды-тады здараюцца рэчы, якія нельга… якія цяжка… я маю на ўвазе…
Ён уздыхнуў. Дзяўчынка паглядзела на яго шырока расплюшчанымі вачыма.
— Але гэта ня значыць, што жыцьцё не цудоўнае, — працягнуў ён.
У куточку яе вуснаў зьявіўся маленькі цурочак сьліны. Дзяўчынка ўсьміхнулася.
«Я думаю, што яны вадзілі мяне за нос, — сказаў ён сабе. — Усё нахлусілі. Пра імя таксама. Дзяўчынку, мусіць, завуць зусім не Яэль».
І, як гэта ня раз здаралася раней, дзяўчынка заплакала.
— Ціха, ціха, ня плач, — пачаў ён. — Я тутака. Слухай, я ня вельмі цямлю ў дзетках. У мяне іх ніколі не было. Але я буду старацца. Я цябе не пакіну.
Ён пачаў гушкаць яе і пяшчотна засьпяваў:
Люлі-люлі-люлі,
Прыляцелі гулі…
І ў дзьверы зноўку пазванілі.
Сьмерць зайшла ў кватэру няўпэўненым крокам.
— Быў яшчэ адзін тэракт, — выбачлівым тонам паведаміла яна.
Яна хітнула ў бок дзяўчынкі. Дэмограф ускочыў.
— Каб ты здохла! — закрычаў ён. — Шкыньдзёхай, падла!
Сьмерць пастаяла-памулялася. Потым узьняла вочы ўгору.
— Ну добра, — сказала, — хай сабе.
Разьвярнулася і сышла.
Ня верачы сабе, малады дэмограф паклаў дзяўчынку на канапу, пахітаў галавою і сказаў:
— Ах ты, поскудзь паганая!
Пераклад з габрэйскае Паўла Касьцюкевіча
❏
Узі Вайль (нар. у 1964) — ізраільскі празаік, журналіст, перакладчык.
