Журналістку Людмілу Маслюкову можна назваць легендарнай, і гэта будзе праўдай: яна рабіла матэрыялы разам з Віктарам Ганчаром і брала інтэрв’ю ў Лукашэнкі, калі гэта яшчэ не было мэйнстрымам. Таксама Маслюкову можна назваць адыёзнай — і гэта будзе праўдай таксама, бо яна адкрыта кажа, што займалася «абслугоўваннем» то ўлады, то апазіцыі, то зноў улады…
Сёння Маслюковай 69 гадоў. Падрабязнасці свайго бурнага мінулага яна распавяла ў вялікім інтэрв’ю «Нашай Ніве».
«Наша Ніва»: Вы пачыналі з заводскай «шматтыражкі», пасля трапілі ў «Савецкую Белоруссію». Раскажыце як.
Людміла Маслюкова: Я пачынала працу ў газеце Трактарнага завода. Але трэба было яшчэ завесці дзетак. Я скончыла ўніверсітэт у 25 гадоў, часу заставалася не так шмат. І калі працавала ў газеце «Трактар», то нарадзіла дваіх, аднаго за адным, і пасля рванула: перайшла намеснікам рэдактара на заводскую газету МАЗа, пасля ў «Вячэрні Мінск» і пасля ў «СБ».
«Саветская Белоруссія» была сур’ёзнай газетай з гіганцкім накладам. Я хацела займацца аналітыкай, публіцыстыкай, атрымаць статус калумніста ці спецкара.
У «СБ» я трапіла, калі мне было ўжо 32. Гэта быў 1984 год. Я адпраўляла туды заяўкі яшчэ падчас працы ў заводскіх выданнях, але галоўны рэдактар Аляксандр Зінін кіраваў аўтарытарна і жорстка. Ён адказваў мне так: «Я жанчын не бяру».
І я пачала пісаць ў «СБ» пробныя артыкулы ў розныя аддзелы. Пасля адной публікацыі мяне заўважыў Іосіф Сярэдзіч, тады ён быў першым намеснікам у «СБ». Ён мяне забраў, і я трапіла ў аддзел лістоў. Гэта была катастрофа ў нейкім сэнсе: лістоў ішло вельмі шмат, было цяжка. Плюс трэба было здаваць справаздачы і агляды ў ЦК — пра што людзі пішуць у тых лістах. Праўда, як я высветліла, гэтыя справаздачы пасля ніхто і не чытаў.
Я хадзіла да Зініна і енчыла, каб мне далі сапраўдную журналісцкую працу. Але аддзел лістоў я нарэшце пакінула толькі тады, калі Зінін сышоў з пасады галоўнага рэдактара. І тады я ўжо пачала пісаць пра тое, што хацела.
«НН»: Можаце акрэсліць плюсы і мінусы савецкай журналістыкі?
ЛМ: Мінусаў было больш. Павольная, тугадумная праца: за месяц зробіць чалавек два «падвалы», вялікія артыкулы ўнізе газетнай паласы — і нібыта нармальна. Навіны як жанр былі ў заняпадзе, сенсацыя лічылася дурным тонам. Расследаванні толькі ў межах дазволенага, і любыя ўзгадкі ў тэксце Мінабароны ці КДБ трэба было ўзгадняць з цэнзарам.
Трэба было славіць чалавека працы. Гэта яшчэ ладна, бо чалавека працы я паважала заўсёды, але ж гэта было вельмі аднастайна.
Таму я ўзяла сабе крымінальную тэму, якая тады была не надта папулярнай і распаўсюджанай, працавала з Мінскім райаддзелам міліцыі і пісала адтуль рэпартажы па серадах. Мая рубрыка так і называлася: «Крымінальная серада».
Плюсы савецкай журналістыкі… Аналітыка. Сёння яе ўвогуле няма.
Праўда, я газеты не чытаю з 2003 года, калі сышла з прафесіі. Але тое, што бачу па ТБ ці ў сацсетках, — аналітыкі няма.
Раней пісалі лепш: літаратурны стыль быў, і кожны журналіст выпрацоўваў свой стыль.
Воля была. Ты рабіў тое, што да цябе ніхто не рабіў, бо мяняўся час, дзёрзкасць часам нават падтрымлівалася начальствам.
Увогуле, прынцыповае адрозненне ў тым, што раней у цэнтры ўвагі быў чалавек. А сёння ў цэнтры ўвагі падзея.
«НН»: А раскажыце пра Чарнобыль. Як даведаліся пра катастрофу, што казалі ў журналісцкіх колах, што можна было пісаць пра гэта ў савецкай прэсе, што нельга?
ЛМ: Раніцай 26 красавіка я прыйшла на працу ў «Советскую Белоруссію», паднялася на трэці паверх. І бяжыць па калідоры Іра Гурыновіч, якая ўзначальвала аддзел прапаганды ў «СБ», і крычыць: «Зачыніце форткі! Узарвалася атамная станцыя!»
Я лічыла Іру такім дзівакаватым чалавекам, ну, думаю, не можа ж быць. Але пад канец дня стала зразумела, што адбылося штосьці сапраўды трагічнае і грандыёзнае.
Увесь Дом прэсы гудзеў як вулей, людзі абмяркоўвалі навіны паміж сабою. Ведалі, што гэта быў Чарнобыль, ведалі, што была аварыя… і больш нічога не ведалі. Усе — ад рэдактараў да карэспандэнтаў — былі ў разгубленасці, бо не разумелі, як рэагаваць.
«НН»: А нейкія загады былі ад начальства? Пісаць пра гэта ці, наадварот, не пісаць?
ЛМ: Зінін, можа быць, і меў нейкую інфармацыю і звесткі, але нам ён нічога не казаў зусім. Заданняў пісаць на тэму таксама ніхто нікому не даваў.
«НН»: Страшна не было?
ЛМ: Не. Мы лічылі, што Мінск хваля не накрые, лічылася, што ў сталіцы няма радыяцыі, а пацярпелі Гомельская вобласць, Магілёўская, ну і тэрыторыі Украіны.
Паціху мы звязваліся з былымі калегамі, якія перайшлі працаваць у маскоўскія выданні. Яны мелі больш інфармацыі. Але ў першыя дні мы ўсе былі разгубленыя, гэта галоўнае, што я памятаю. Ёд я не ела, дзяцей не вывозіла… Панікі таксама не было.
Ды я і не ўяўляла маштаб трагедыі. Інфармацыя пра гэта прасочвалася па крупінках. Мы пачалі ўнікаць, што такое стронцый, што такое цэзій…
Некалькі нашых супрацоўнікаў пайшлі ліквідатарамі. Аб’явілі зборы і забралі ўжо дарослых, тых, хто даўно адслужыў у войску і быў у запасе. Гэта было прымусовым метадам.
Памятаю ці то гісторыю, ці то анекдот з тых часоў. Нашыя ехалі ці то на расчыстку тэрыторый побач з Прыпяццю, ці то на замеры радыяцыі ў вёсках… Едуць, бачаць: поле, а на ім мужык пасвіць карову. І карова неяк вельмі дзіўна блішчыць на сонцы. Журналісты ж цікаўны народ, спыніліся, падышлі.
Аказалася, што мужык сваю карову абматаў усю цэлафанам, «каб радыяцыя не ўзяла». Але тое, што яго карова ела забруджаную траву, ён не разумеў.
Адна жанчына з вёскі пыталася: «А калі ўзяць радыяцыю і пракіпяціць, пасля яшчэ пракіпяціць і яшчэ? Яна хутчэй распадзецца?»
Гэта ўсё кажа пра тое, што людзі не былі інфармаваныя. Бо да такой катастрофы ніхто не быў гатовы — ні ў вярхах, ні ў нізах.
***
«НН»: Вы казалі, што не чытаеце газеты з 2003 года. Зусім?
ЛМ: Так, у руках не трымаю. Гляджу тэлевізар, аналітычныя агляды.
«НН»: А што менавіта? Салаўёва-Кісялёва? Ці «Контуры»?
ЛМ: Беларускае тэлебачанне зусім не гляджу. Яно такое нецікавае, правінцыйнае, учарашняе… Гэтыя дыктары з вечна поснымі фізіяноміямі… Мне не хочацца.
«НН»: Беларускае ТБ, канечне, не ўзор прафесіяналізму, але яно хоць пра нашыя праблемы, у адрозненне ад расійскага.
ЛМ: Ой, а то я іх не ведаю, гэтыя праблемы.
«НН»: А што глядзіце з расійскіх перадач?
ЛМ: Кісялёва. Іраду Зейналаву.
Кісялёў мне цікавы. Далёка не заўсёды, але часам пагаджаюся з ім. Ён безумоўна тэндэнцыйны, але ж…
«НН»: А хіба ж сёння гэтае расійскае ТБ не такая ж яўная прапаганда, як была ў савецкі час?
ЛМ: А сёння прапаганда ва ўсім свеце такая ж. У Штатах, ва Украіне моцная антырасійская прапаганда, у Прыбалтыцы. У Расіі прапаганда антыамерыканская, плюс пазітыўная прапуцінская. У нас — пастаянная лукашэнкаўская. Нейтральных тэрыторый не засталося.
Я памятаю, як «Еўраньюс» асвятляў падзеі ва Украіне, калі быў крызіс, Майдан. Так ужо падсвечвалі апазіцыю, але ніводнага слова не давалі з боку Януковіча ці яго каманды. Толькі героі, толькі тая «адважная сотня»! І гэта так прымітыўна, правінцыйна, на ўзроўні беларускага ТБ.
«НН»: У вас беларускае ТБ — гэта нейкі прыклад узорнага ўбоства, атрымліваецца.
ЛМ: Не, яно не ўбогае. Яно менавіта правінцыйнае. У чымсьці яно нават мілае, бо стрыманае, не лепіць сенсацый, не навязвае дурную і пошлую папсу… Там зусім адстою няма. Але яно мне нецікавае: няма навізны, няма драматургіі.
***
«НН»: Вы хіба не першы журналіст, які звярнуў пільную ўвагу на тады яшчэ дэпутата Лукашэнку. Чым ён вас так зачапіў?
ЛМ: Ён быў узбуджальнікам пастаяннага непакою ў парламенце, быў вельмі адметны. У яго была харызма, і ён казаў пра тое, што мяне хвалявала: пра перадзел маёмасці, крыміналізацыю краіны, пра новыя капіталы.
І я, як чалавек камуністычных поглядаў, успрымала гэтую «здзелку века» і рабаўніцтва так жа, як і ён.
«НН»: «Здзелка века і рабаўніцтва» — гэта вы пра што? Пра развал СССР?
ЛМ: Не, пра перадзел маёмасці і рабаванне краіны. Я гэтага вельмі баялася. Гэтага і радыкальнага нацыяналізму. Мяне палохаў Пазняк са сваёй русафобіяй. Я ж расіянка, я родам з расійскай глыбінкі, я вучылася ў Маскве, у МДУ. І я не змагу ад гэтага адмовіцца ніколі. Гэта мае карані.
А развал Саюза для мяне быў асабістай трагедыяй. Бо я нарадзілася ў Саюзе і ён мне даў усё, што магчыма: годны ўзровень жыцця ў гарадку на Кубані, дзе я нарадзілася і вырасла. Даў шанец з далёкай паўднёвай правінцыі прабіцца на факультэт журналістыкі ў МГУ.
«НН»: І што, сёння, з вышыні 69 гадоў, вы ўсё яшчэ чалавек камуністычных поглядаў?
ЛМ: Безумоўна. Я падтрымліваю камунізм як ідэю. Але тое, як яго ажыццяўлялі, падтрымліваць цяжка і складана. Сталінізм і рэпрэсіі — гэта немагчыма падтрымліваць. Брэжнеўскі застой — кашмар і маразм.
Як ідэя, на маю думку, камунізм — добрая альтэрнатыва сённяшняму парадку ў свеце. Але людзі захацелі жыць так. Я не веру, што хтосьці там разваліў СССР. Людзі самі захацелі пераменаў, захацелі свабодаў.
«НН»: Вернемся да Лукашэнкі. На першых прэзідэнцкіх выбарах галасавалі за яго?
ЛМ: Не, за Кебіча.
Лукашэнка ўзначаліў антыкарупцыйную камісію, калі быў дэпутатам. І я працавала разам з ім над тэкстам даклада. Там я пазнаёмілася з Васілём Новікавым, які быў аналітыкам у Лукашэнкі.
Мы працавалі над прамовай у маім кабінеце ў Доме прэсы. І ён чытаў тэкст прамовы, які мы напісалі з Новікавым, і казаў: «А вось тут я ўстаўлю свой фіціль!» І яго гэтыя фіцілі зрабілі сенсацыю, а не наш тэкст. Бо ў нас была факталогія, а ў яго — эмоцыі, напор.
А пасля на выбарах Лукашэнка выкарыстоўваў антыкарупцыйны даклад у сваіх выбарчых мэтах як шчыт. А я хацела, каб былі рэальныя дзеянні па тэме.
Пасля была гісторыя, калі Лукашэнка, Ціцянкоў і Шэйман ехалі на белым «мерседэсе» і іх нібы абстралялі. І пасля яны паехалі ў лазню! Была прэс-канферэнцыя, сядзеў Ваня Ціцянкоў, штосьці там бляяў жаласна… Я зразумела, што гэта была інсцэніроўка, самастрэл. Гледзячы на тое, што яны расказвалі, што было пасля… я ўпэўненая, што гэта была «разыгроўка».
А Кебіч быў прыстойны чалавек. Але я разумела, што ён не пройдзе.
Лукашэнка быў на кані, супернікаў у яго не было.
«НН»: Сёння не шкадуеце, што выйграў Лукашэнка? 25 гадоў прайшло, якія плюсы і мінусы, на ваш погляд?
ЛМ: Не, не шкадую. У канцы 1990-х я ездзіла ў Расію і бачыла, што там. Мае бацькі сядзяць без святла, бо адключаюць электрычнасць. Пенсіі то плацяць, то не плацяць… Грошай няма, сястра з сям’ёй бядуе… Мая сяброўка дзяцінства пячэ хлеб дома, бо замест грашовай дапамогі на дзяцей ёй выдалі мех мукі… Вось чым там павярнулася «рынкава-буржуазная рэвалюцыя».
А Лукашэнка гэта стрымаў. Мы пазбеглі гэтай прорвы.
Пра Лукашэнку кажуць, што вось, сядзіць 25 гадоў на пасадзе. Ва Украіне вунь мяняюцца прэзідэнты. Ужо было 6. І дзе гэтая краіна сёння і што з ёю адбываецца? Так што хай Лукашэнка сядзіць.
А мінусы… Нязменнасць улады — гэта і кепска. І добра, і кепска. Бо адзін чалавек мае абмежаваны патэнцыял. І калі ўлада доўга не мяняецца, непазбежна пачынаецца застой. А краіна мусіць развівацца дынамічна.
Але я баюся зменаў ва ўладзе, бо прыйдзе прыдурак, прабачце, горшы за Лукашэнку, наламае дроваў, і крызіс дастанецца маім дзецям, якім сёння каля 40.
«НН»: І што тады, хай ён перадае ўладу дзецям?
ЛМ: Я катэгарычна супраць. Улада — усё ж не спадчына. Патрэбны пераемнік, але лепш бы не сваяк.
***
«НН»: У пачатку 1990-х вы працавалі ў «Савецкай Беларусіі», і даволі паспяхова: пісалі вось даклады маладому Лукашэнку. Чаму сышлі і як аказаліся ў супрацьлеглым лагеры, у «Народнай волі»?
ЛМ: Я сышла з журналістыкі ў дарадцы віцэ-спікера Новікава. Бо хацелася прысутнічаць пры падзеях, назіраць усё на свае вочы, знутры. Журналіст жа за кулісамі не бывае.
А пасля рухнуў Вярхоўны Савет, маіх прасунутых камуністаў разам з лібераламі выкінулі на вуліцу.
У «СБ» тады ўжо быў рэдактарам Павел Якубовіч. Мяне ён бы і на ганак не пусціў, бо мы з Новікавым пісалі артыкулы супраць прэзідэнта.
А мне катэгарычна патрэбная была праца. На мне муж-пісьменнік, дзеці-падлеткі, бацька мужа з намі жыў…
Трэба карміць сям’ю. Нас, дарадцаў апазіцыйных палітыкаў, скарацілі. І я пазваніла Сярэдзічу. Кажу: хачу да цябе на працу. Ён кажа: вазьму, але ніякіх тваіх камуністычных перакананняў!
Адказваю: буду прапагандзіраваць лібералізм!
Я сабе сказала так: галоўнае заробак, праца, а пасля разбяромся. Я пайшла да лібералаў і пачала іх абслугоўваць. Мая задача была праслаўляць лібералізм і абстрэльваць уладу. Адзначу, што нейкія ліберальныя каштоўнасці мне былі блізкія, свабода слова, напрыклад. Хапала і звычайнай журналісцкай працы.
Я пісала, пісала… Але шмат у чым гэта было супраць сумлення. Я адчула, што гэта, калі ты пішаш не ад душы. Атрымлівалася звонка, я ўмела падаваць і раскрываць людзей.
Але з часам мне там надакучыла.
«НН»: Ходзяць чуткі, што Лукашэнка сказаў вам, што не ў тую газету вы трапілі.
ЛМ: Было.
На вялікай сустрэчы беларускіх і замежных журналістаў з Лукашэнкам прысутнічала і я ад «Народнай волі». Сярэдзіч даручыў мне задаць нейкае каверзнае пытанне. Я падышла да мікрафона, штосьці там вякнула… Лукашэнка мне кажа на ўсю залу: «Людміла, што ты там робіш у гэтай газеце? Ты таленавіты журналіст, ідзі ў «Савецкую Беларусію»!
Якубовіч быў там, але прамаўчаў.
І пасля я трапіла на сур’ёзную аперацыю. Ляжу ў бальніцы і думаю: плацяць мне ў «Народнай волі» афіцыйна мізэр, а я ўжо не маладая дзяўчынка, трэба пра пенсію думаць.
І сыну хутка ў армію, атрымліваецца, ён там будзе абараняць краіну, а я тут на грошы дзядзькі Сораса буду краіну падрываць?
«НН»: Падрываць краіну?
ЛМ: Мы ж толькі гэта і рабілі! Падрывалі, крытыкавалі бязбожна і без канца. Іншая справа, што падарваць не маглі, гэта як брэх з падваротні. Нам было весела, але ні на што мы паўплываць не маглі. Улады нас сур’ёзна не ўспрымалі.
Ну і плюс мне надакучыла. Акцыі пратэсту, бясконцыя, аднолькавыя, малалюдныя, нікому не цікавыя… А я мусіла натхнёна пісаць пра іх…
Я была як «Беспасажніца». Толькі яна каханне шукала, а я свабоду слова. І нідзе не знайшла: там пры ўладзе, тут пры спонсарах… Куды падацца беднаму журналісту?
І я вырашыла, што няма розніцы, дзе адпрацоўваць ганарар. Дый у «СБ» ён большы, без канвертаў, аўдыторыя большая, большыя тыражы. Пайду, думаю, пагляджу з іншага боку на тое, як жыве Беларусь пры Лукашэнку.
І прыйшоў неяк у рэдакцыю «Народнай волі» нейкі бізнэсмен. Тады ж мабільнікі былі рэдкасцю. Я папрасіла ў бізнэсмена мабільнік, паднялася на паверх і набрала Якубовічу. Кажу: возьмеш мяне на працу? Кажа: вазьму. Гэта таму, што была прапанова Лукашэнкі, сам Якубовіч бы ўзяць мяне не рашыўся б.
«НН»: Атрымліваецца, вы даўжнік Лукашэнкі.
ЛМ: Гэта ён мой даўжнік! Гэтай прапановай працы ў «СБ» ён мне адплаціў за тыя інтэрв’ю, калі пра яго яшчэ ніхто не ведаў, а я пра яго пісала. Лічу, мы квіты.
З боку Лукашэнкі словы пра «СБ» былі велікадушным учынкам. Бо калі пачытаць, што я пісала пра яго…
«НН»: А вам не сорамна?
ЛМ: За што?
«НН»: Спачатку ў «СБ» вы пляжылі апазіцыю. Пасля разам з камуністамі пляжылі ўладу і прасоўвалі камунізм. Пасля прасоўвалі «лібералаў» і «нацыяналізм», пляжылі ўладу і камуністаў. А пасля вярнуліся ў «СБ» і пачалі пляжыць і апазіцыю, і лібералаў, і камуністаў…
ЛМ: Як сказаў мне адзін з намеснікаў у «СБ», «цябе сюды кілерам узялі, працуй, адстрэльвай апазіцыю!».
Мне не сорамна ніколькі. Я была паўсюль і ўсё бачыла, была ў эпіцэнтры, была ўдзельнікам падзей.
«Народная воля» — прыватнае выданне. Пасля партыйных выданняў цікава было паглядзець, што гэта такое.
«НН»: Але як жа вашыя ўласныя погляды?
ЛМ: Я пісала шмат пра што яшчэ: і пра сімфанічныя аркестры, пра жанчыну ў журналістыцы…
«НН»: А ў «СБ» вы нарэшце адчувалі сябе камфортна?
ЛМ: Гэта таксама быў кампраміс з сумленнем. Я пайшла туды дзеля заробку, дзеля маштабу выдання, ну і абслугоўваць вертыкаль. І гэтае абслугоўванне для мяне было дастаткова цяжкім, але я шчыра гэта адпрацоўвала.
Пісала, што загадана: пра народны кантроль, прафсаюзы… Але запалу не было, я працавала ўжо ў паўрукі. Мая мэта была дасядзець да пенсіі і сысці з журналістыкі.
Я разумела цану усіх разменаў. Сярэдзіч мне казаў: «Ты губляеш свой твар», — але я адказвала, што затое я захоўваю сябе.
Пацярпелі чытачы, канечне. Калі я працавала на лібералаў у «Народнай волі», чытачы пісалі мне лісты, насілі кветкі… Але я іх падманвала. Бо не ад душы пісала ўсё гэта. Я падавала лібералаў так, як яны хацелі, і чытачы думалі, што я таксама такая. Але я была сама па сабе, і належала толькі сабе, і нікому маё пяро не было прададзена назаўжды. Мяне запрашалі ў фонды, адкрыць школу журналістыкі, але я адмаўлялася, каб не было сур’ёзнай фінансавай залежнасці. Адпрацавала сваё, атрымала сваё — і ўсё.
«НН»: Не шкадуеце, як склалася ваша кар’ера ў выніку?
ЛМ: Вы што?! Я лічу, што бліскуча ўсё склалася.
«НН»: А сённяшнюю «Савецкую Беларусію» чытаеце?
ЛМ: Не, ніколі не адкрывала пасля таго, як сышла. Пасля 5 мая 2003 года.
***
«НН»: Назаву некалькі імёнаў, ахарактарызуйце іх, калі ласка.
Віктар Ганчар?
ЛМ: Яркі, разумны, малады прыгажун…
Мы з ім пісалі матэрыял для «Народнай Волі».
Ён быў як чорт з табакеркі. Яго выгналі з ЦВК, ён знік. Здаецца, у Літве, кажуць… Пасля раптам з’яўляецца ў рэдакцыі «Народнай волі». Хацеў даць вялікую сур’ёзную публікацыю з «накатам» на ўладу. У яго агромністы зборнік парушэнняў улады, якія дапусціў Лукашэнка, і гэта ўсё трэба было распісаць, даць страшны прагноз. І мы з ім пісалі гэты артыкул днямі і начамі.
Ганчар падаваў бліскучыя надзеі. Бліскучы аратар, ён быў максімальна амбіцыёзны, умеў загаварыць і зачараваць аўдыторыю. Але ён гэта рабіў як рафініраваны інтэлігент. Ён мог зачараваць парламент, але не мог зачараваць калгас ці КДБ, як гэта рабіў Лукашэнка. Бо Лукашэнка быў адным з народа. За Ганчаром пайшлі б лібералы, студэнты, прафесары, дзеячы мастацтваў… Вяршкі грамадства. А іх ніколі не хопіць, каб перамагчы ў галасаванні.
«НН»: Захаранка?
ЛМ: Ведала яго толькі як міністра ўнутраных спраў. У гэтым ён быў вельмі добры. Тады ж лютавалі бандыты самых розных нацыянальнасцяў на нашых дарогах, спынялі грузы. І Захаранка з гэтым разабраўся.
«НН»: А знікненне іх?
ЛМ: Не ведаю. Факт забойства не быў вызначаны ці даказаны. Невядома, што з імі здарылася.
«НН»: Павел Якубовіч?
ЛМ: О, Павел Ізотавіч, не чалавек, а казка! Я яго паважаю за талент, ён бліскучы публіцыст, саркастычны. Мы з ім людзі аднаго часу.
Якубовіч вельмі разумны чалавек, энцыклапедычных ведаў у розных галінах. Царадворац, дыпламат. Ён можа падабраць ключ да любога суразмоўцы, вельмі абаяльны чалавек.
Канечне, ёсць у яго рысы, якія мне не падабаліся. Ён надта жорсткі кіраўнік, прычым выкарыстоўваў дзіўныя метады. Чалавеку выносіць гэта было цяжка. У «СБ» часам усё, здаецца, было нармальна, працуеш… І тут раптам твае артыкулы заварочваюцца, і Якубовіч, і ўся вярхушка «СБ» раптам перастаюць з табою вітацца і размаўляць. І ты сядзіш і не ведаеш, у чым праблема. А праходзіць час — і ўсё становіцца нармальна, нібыта і не было нічога.
Ён падвяргаў работніка астракізму і нічога не тлумачыў. Гэта было вельмі прынізліва. Так нельга з людзьмі, як я лічу.
«НН»: Зянон Пазняк?
ЛМ: Ён лічыў мяне ворагам. Я казала: не ўтрымаецца сімволіка, якую вы гвалтоўна навязваеце людзям! Нельга беларускую свабоду вырошчваць у амерыканскай прабірцы, як вы хочаце!
Я патрашыла ўсе яго ідэі, асабліва яго русафобію.
І Пазняк жа зліняў за мяжу пад пагрозай арышту! Яму пагражала, здаецца, адміністратыўка нейкая. Гэта, я лічу, ён проста збаяўся.
Я яго перамагла.
«НН»: Фядута?
ЛМ: О, які мілы чалавек! Хараство!
Ён пушкініст, доктарскую пісаў, а гэта няпроста — сказаць штосьці новае пра Пушкіна. У яго выдатны стыль, сатырычны дар, сарказм, аналітыка яго…
Была гісторыя, калі дэпутат Антончык падрыхтаваў антыкарупцыйны даклад, рэдактар «СБ» Асінскі захацеў яго надрукаваць. Я пабегла, забрала гэты даклад у Пазняка — адзіны раз у жыцці, калі Пазняк паглядзеў на мяне з ухваленнем.
І пасля я пазваніла Фядуту, ён працаваў ва ўпраўленні інфармацыі Адміністрацыі прэзідэнта. Я сказала, што будзе друкавацца гэты даклад. Фядута курыраваў прэсу, і рэдактар даручыў мне яго папярэдзіць.
Фядута пачаў казаць: не друкуйце, давайце дамовімся… Ён прыехаў да нас, мы гаварылі паўтары гадзіны, але так і не дамовіліся. Галоўны рэдактар Асінскі паехаў дадому, і яму нібыта пазванілі з друкарні і сказалі: даклад знялі з паласы па распараджэнні Фядуты, што рабіць? І рэдактар адказаў: друкуйце так, хай застаецца пустое месца. Выйшла «СБ» з белай плямай, быў скандал. Пасля рэдактары паляцелі з пасадаў…
«НН»: Іосіф Сярэдзіч?
ЛМ: Больш энергічнага чалавека я ніколі не сустракала. Ён настолькі захоплены газетнай справай, што ніколі не мог супакоіцца. Гэта яго лёс, па вялікім рахунку. І Лукашэнка яго паважае за стойкасць і вернасць ідэям і рамяству. Хай гэта і бессэнсоўна, бо калі і з’явіцца сапраўдная апазіцыя, то мы ці то не дажывём, ці то будзем ужо дыхаць на ладан.
«НН»: Пятро Марцаў?
ЛМ: Яго я паважала здалёк. Вялікі талент выдаўца, рэдактара, бізнэсмена. На той момант яго «БДГ» і «Імя» былі выдатнымі медыя заходняга ўзору, якія пішуць пра істэблішмент. Мой шэф, Новікаў, дэпутат, заўсёды прасіў набываць яму гэтыя выданні. Кожны ў Вярхоўным Савеце пачынаў дзень з «БДГ» і «Імя», чытаў там пра сябе.
«НН»: Лідзія Ярмошына?
ЛМ: Мы з ёю шчыльна супрацоўнічалі, калі я асвятляла прэзідэнцкія выбары. Ярмошына вельмі вытрыманая, жалезная лэдзі. І яна шчыра перакананая ў сваёй праваце, верыць у тое, што робіць. Бо размовы пра фальсіфікацыю выбараў — гэта байка апазіцыі, я лічу.
«НН»: За Лукашэнку галасуе шмат хто, так. Але не амаль 90%, як яму малююць.
ЛМ: А гэта тое, што я называю маленькімі хітрыкамі.
«НН»: Гэта не маленькія хітрыкі. Гэта прамы падман.
ЛМ: Ну калі палова насельніцтва прыйшла на выбары і выбрала Лукашэнку, то ён законны прэзідэнт. І калі ён намаляваў сабе 80%, то гэта палітычная гарэзлівасць, але не болей за тое. Бо яго ж абралі прэзідэнтам! Ён жа не перамалёўвае 20% на 70%, бо гэта ўжо сур’ёзна, гэта кранты.
Ды і калі паглядзець з юрыдычнага пункту гледжання, ці злачынства гэта?
«НН»: Падмена адных лічбаў на іншыя — гэта падман, хіба не?
ЛМ: Гэта падман. Але не злачынства!
