фота gallery.vavilon.ru
Знаны расейскі пісьменнік пра сучасную літаратуру, Лукашэнку, пуцінізм, беларускі каталіцызм і стратэгіі паводзінаў у часы эканамічнага краху ў інтэрв'ю, якое ў «Советской Белоруссіі» парэзалі.
З расейскім пісьменнікам і журналістам Іллём Стогавым я пазнаёміўся пры даволі дзіўных акалічнасцях. Улетку 2006 году мне патэлефанавала сяброўка маёй жонкі, якая займалася размяшчэннем на начлег паломнікаў, якія прыбываюць з Расеі ў Будслаў, і тонам, што не дапускаў пярэчанняў, заявіла: «Сярод пілігрымаў ёсць скандальны пісьменнік Стогаў; думаю, вы з ім зладзіце».
Да свайго сораму, я чуць ня чуў пра такога літаратара (гэта да пытання аб тым, наколькі добра мы ведаем сваіх суседзяў). Не, вядома, я ведаў Сарокіна, Пялевіна, Таўстую і нават Ксенію Сабчак, але Стогаў? Рэфлексіўна палез у Вікіпедыю і аслупянеў: больш за 20 кніг, журналіст году (1999), прэмія «Найлепшы кніжны праект году» (2001) за раман «Мача не плачуць», тэлепраграма «Тыдзень у Вялікім Горадзе» прызнаная лепшым забаўляльным праектам СНД на Еўразійскім тэлефоруме ў 2005 годзе.
Узяў у сяброўкі раман «mASIAfucker» і пагадзіўся з крытыкам італьянскай версіі моднага мужчынскага часопіса «GQ»: «Стогаў ‑ адзіны расейскі аўтар, які піша на ўзроўні класікаў еўрапейскай контркультуры». Пасля гэтага я купіў і прачытаў усе даступныя ў Мінску кнігі Іллі, сярод якіх асабліва жадаю вылучыць «Сківіцу Адама», «Пакуты Хрыстовы» , «Мёртвыя могуць танчыць», «1999. Раман у стылі тэхна» і нядаўна выдадзены «Апакаліпсіс Учора ‑ Дзённік Кругасветнага Вандравання» ‑ напісаная ў дакрызісныя часы кніга, на старонках якой выразна бачны грозны цень будучых узрушэнняў. Ніжэйзгаданае інтэрв’ю я рыхтаваў для паважанай мною «Советской Белоруссіі» і таму імкнуўся зрабіць яго максімальна паліткарэктным, але і гэтая асцярога не зберагла тэкст ад сур’ёзнага скарачэння. Мне ж здаецца, што адказы Іллі заслугоўваюць таго, каб быць пачутымі беларускім грамадствам. Вось чаму я вырашыўся апублікаваць поўны варыянт маёй гутаркі з гэтым адкрытым чалавекам у НН.
‑‑ Відавочна, што пісьменнікі даўно ўжо не з’яўляюцца прарокамі, уладарамі дум і кумірамі моладзі.
‑‑ Чаму?
Для кагосьці з’яўляюцца, ‑‑ і прарокамі, і ўладарамі. Толькі зараз не для ўсяго грамадства, а для невялікіх груп.Хтосьці і сёння пазнае аб будове свету з касмічных опер. Для кагосьці кіраўніцтвам да дзеяння з’яўляюцца аповеды Лімонава. Даволі і такіх, для каго ісціна ў апошняй інстанцыі ‑‑ гэта «рублёўская» проза, тыпу Робскі альбо Мінаева. Сам я ў прынцыпе вельмі нелюдзімы чалавек і рэдка маю зносіны з староннімі людзьмі. Але нават мне не радзей, чым раз на месяц, задаюць пытанне ‑‑ як нам уладкаваць Расею. А ўжо парадаў на тэму, што рабіць, калі кінуў хлопец (дзяўчына) просяць і наагул праз дзень. Або вось: у Маскве прадаюцца футболкі з маім тварам, ‑‑ чым я пасля гэтага не рок‑зорка?
‑‑ Як Вы прыйшлі ў літаратуру? Чаму і навошта займаецеся гэтым?
‑‑ Я не стаў бы зваць то, чым займаюся, гэтак пафасна. Усё‑ткі па асноўнай прафесіі я хутчэй журналіст. Мне цікава глядзець на свет і потым распавядаць аб тым, што бачыў, навакольным. За апошнія тры‑чатыры гады я апублікаваў пару кніжак аб сучасных музыках, расследаванне злачынстваў самой вядомай расейскай скін‑банды, дакументальныя раманы аб прафесійных баксёрах, палярных паляўнічых і порна‑зорках, а таксама дзённік уласнага кругасветнага вандравання. Усё гэта разам наўрад ці цягне на назву «літаратура».
‑‑ Што Вы думаеце аб сучаснай расейскай літаратуры як чытач чужых тэкстаў?
‑‑ Узровень сучаснай расейскай прозы не моцна адрозніваецца ад узроўня надпісаў у прыбіральні для хлопчыкаў.
Нават яе вышэйшыя ўзлёты, тыпу Пялевіна, на жаль, глыбока другасныя і правінцыйныя.Рэдка, вельмі рэдка, ад сілы раз‑два ў дзесяцігоддзе, з’явіцца нешта і на самой справе цікавае. Гэта, дарэчы, прычына таго, чаму сам я аддаю перавагу ўсё‑ткі журналістыцы. Мець хоць нешта агульнае з гэтым бандустанам мне зусім не хочацца.
Іншая справа, што Расія ‑‑ краіна, як вядома, бязмежная. І расейская літаратура гэта не абавязкова літаратура расейцаў.
У апошні час я з велізарным задавальненнем чытаю ханты‑мансійскіх, чукоцкіх або эрзянскіх пісьменнікаў. Вось дзе сапраўдны нерв расейскамоўнай прозы!Вось дзе россыпы сапраўдных дыяментаў!
‑‑ У адным з сваіх інтэрв’ю Вы назвалі Ўладзіміра Караткевіча беларускім Умберта Эка і сказалі, што ягоная творчасць застаецца дагэтуль недаацэненай.
‑‑ Караткевіч нават лепшы за Эка.І заслугоўвае экранізацыі ў Галівудзе больш, чым які‑небудзь Зюскінд. Шкада, што ў Расіі гэты аўтар вядомы меней, чым, скажам, нігерыец Амос Тутуола. Наколькі я ведаю, тамака нейкая вельмі складаная сітуацыя з спадкаемцамі і публікаваць Караткевіча ніхто не бярэцца.
‑‑ Хто яшчэ з нашых пісьменнікаў, музыкаў, рэжысёраў цікавы для Вас?
‑‑ А я, акрамя Караткевіча і «Ляпіса Трубяцкога», нікога ўвогуле і не ведаю.
«Ляпіс» цікавы, нават вельмі. Думаю, што гэта ці не адзіны расейскамоўны гурт цалкам еўрапейскага узроўню.І ужо сапраўды адзіны не‑пецярбургскі, які ў маім снабісцскім горадзе здольныя прымаць ВОСЬ ТАК. За апошнія два гады я бачыў чатыры іх канцэрты, прычым апошні ўсяго пару тыдняў таму (хадзіў з малодшым сынам). Квіткі каштавалі шалёна‑дорага, а на вуліцы стаяў жудасны мароз. Але здаравенны клуб на паўтары тысячы месцаў ледзь не лопнуў, ‑‑ гэтулькі напакавалася народу.
‑‑ Ці захаваліся ў Вас якія‑небудзь успаміны савецкіх часоў аб Беларусі? Як змянялася ўспрыманне Беларусі з цягам часу і ці сфармавалася ў Вас на сённяшні дзень якое‑небудзь уяўленне аб людзях і краіне?
‑‑ У савецкія часы я не ўяўляў нават, дзе гэта. Разумееце, Пецярбург, у якім я нарадзіўся, гэта такі горад, які замяняе ягоным жыхарам увесь астатні свет. Так што асабіста я ўпершыню пабываў у вас у краіне толькі ў 1993‑м. Тады
я толькі‑толькі прыняў хрост ў Каталіцкай царкве і адправіўся ў паломніцтва ў Магілёў.Ад краіны засталося змяшанае адчуванне вельмі савецкага фасаду і вельмі напышлівага нацыяналізму ‑‑ даведаўшыся аб тым, што я з Расеі, адны мясцовыя паломнікі кідаліся ад мяне як ад пракажонага, тады як іншыя ўпарта прапаноўвалі перайсці на ангельскую. Ад першага я да таго часу паспеў адвыкнуць, а прычыны другога не разумеў. Сёння ўсё, вядома, змянілася: нейкія савецкія штучкі вярнуліся, наадварот, у расейскае жыццё, а калі таксісты ў Мінску, пазнаўшы, адкуль я, пачынаюць чытаць лекцыю аб Вялікім Княстве Літоўскім, я больш не моршчуся, а матаю на вус.
‑‑ Што з убачанага ўразіла, што здалося цікавым?
‑‑ Беларусь для расейцаў ‑‑ гэта заблізка, каб быць замежжам, але адначасова занадта іншае, каб здавацца Расіяй. У вас вельмі маленькая краіна, але гэта ўсё‑ткі краіна. Не тое, да чаго я звыкся дома. На захадзе Беларусі, у каталіцкіх краёх, гэта адчуваецца асабліва. У Расеі ўсім выдатна вядома, што, скажам, царква, або галоўная партыя можа быць толькі адна. Але вось
у беларусаў велізарны адсотак насельніцтва не з’яўляецца праваслаўнымі, і гэта не расколвае канструкцыю, а наадварот робіць яе больш разнастайнай, а значыць, устойлівайшай.
‑‑ Ці адрозніваецца вобраз Беларусі, створаны расейскімі СМІ, ад убачанага ўласнымі вачамі падчас наведванняў нашай краіны?
‑‑ Сапраўды скажу: расейскія газеты або ТВ практычна не цікавяцца вашай краінай. Аб Беларусі сярэдні расеец не ведае амаль нічога. Дзесяць гадоў назад аблічча вашага прэзідэнта ўспрымалася як альтэрнатыва шляху, якім ішоў Ельцын. У Расіі дзеялася чорт ведае што, затое (глядзіце!) у беларусаў парадак. А зараз
Пуцін пералукашэніў Лукашэнку па ўсіх параметрах і аб Беларусі расейскае ТВ забылася.Цяпер альтэрнатывай з’яўляецца Ўкраіна: у Расіі павіс задушлівы парадак, затое, глядзіце, як усё весела ў украінцаў!
‑‑ Вы нядаўна неяк непахвальна абмовіліся аб расійскай палітычнай апазіцыі «гэта не Пуцін дыктатар, гэта вы ідыёты». Чым выклікана такое рэзкае выказванне?
‑‑ Можа быць, я памыляюся, але
пры поглядзе з Расіі мне ўсё‑ткі здаецца, што беларуская апазіцыя выказвае інтэрасы пэўнай часткі вашага насельніцтва. А вось у Расіі гэта зусім не так. У нас апазіцыя не выказвае нічога,акрамя ўласнага жадання самой стаць уладай і ўжо тут усім паказаць, дзе ракі зімуюць. Уся яе палітычная праграма зводзіцца да фразы: «А каб вы тамака наверсе ўсё, сукі, здохлі!» Апазіцыяй у Расеі завуць тых, хто выдатна жыў пры Ельцыне і жадаў бы, каб гэтыя часы вярнуліся, плюс нейкую колькасць відавочна звар’яцелых. Мне не вельмі падабаецца цяперашняя ўлада. Калі казаць адкрыта, то яна мне зусім не падабаецца. Але сучасная расейская апазіцыя стварае ў мяне ўражанне поўнага дурдому.
‑‑ Ці не было следам за такімі заявамі абвінавачванняў ў Вашай пракрамлёўскай пазіцыі?
‑‑ Хлопца з маёй рэпутацыяй неразумна падазраваць у жаданні падабацца ўладам.
‑‑ Мяркуючы па Вашай апошняй кнізе «Апакаліпсіс учора», сусветны фінансавы крызіс не стаў для Вас нечаканасцю.
‑‑ На жаль, стаў. Можна колькі заўгодна енчыць аб будучым апакаліпсісе, але калі амаль у сарок гадоў ты застаешся наогул без крыніц існавання, гэта ў любым разе непрыемная нечаканасць.
Усё жыццё я быў бедным, але такім бедным, як сёння, не быў, мусіць, ужо гадоў дзесяць.Я прапаноўваў жонцы з’ехаць у Індыю, пераседзець крызіс тамака. У Расіі, калі так пойдзе, мне хутка прыйдзецца ісці на курсы кіроўцаў тралейбусаў або бульдазерыстаў.
‑‑ Ці згодныя Вы з меркаваннем нямецкага журналіста і пісьменніка, аўтара выдатнай кнігі «Мастацтва стыльнай беднаты» Аляксандра фон Шэнбурга аб тым, што крызіс дапаможа людзям пераасэнсаваць і прыняць такія паняцці, як каханне, літасць, сяброўства, сям’я, сумленнасць, прыстойнасць?
‑‑ Раўніва падціснуўшы вусны, скажу, што ніколі не чуў аб такім пісьменніку. І, наогул, быў упэўнены, што гэтая фраза належыць мне.
З тых часоў, як пачаўся крызіс, і грошы мае скончыліся, я на кожным перакрыжаванні толькі і крычу аб радасцях беднаты: калі ты пазбаўлены неабходнасці сутаргава зарабляць усе грошы свету, ты можаш, нарэшце, проста пачаць жыць.Не гандлявацца, а размаўляць. Не грэбці пад сябе, а дарыць усмешкі. Тое, што ні ў каго з нас сёння няма грошай, гэта, вядома, дрэнна, але толькі гэта і робіць нас людзьмі, ‑‑ і гэта добра.
‑‑ Што наогул Вас цешыць, усяляе надзею, надае сілы?
‑‑ Ды ўсё цешыць! З гэтым крызісам я як быццам зноў стаў на дваццаць гадоў маладзейшым. Грошай няма, даляглядаў ніякіх, затое кожны дзень ‑‑ прыгода. Як раздзел яшчэ не напісанай кнігі. Усё зноў стала магчыма. Можа быць, я ўсё‑ткі з’еду жыць у сваю Індыю. А можа не ў Індыю, а ў Крым. Або, скажам, у Харватыю, ‑‑ тамака мора, каталіцкая краіна і жыць танна. А можа, не стану з’яжджаць, а плюну на свае прынцыпы і напішу раман. Або, наадварот, памру. Або падамся ў тэлевядоўцы. Або зраблю сабе татуіроўку на ілбе, каб мяне ніколі і блізка не падпусцілі да ТВ. Я ж кажу: усё магчыма, і ўсё цешыць. Як бы жыццё не абярнулася, я думаю, гэта будзе добрае жыццё. «Мне казалі, бойся беды, нагадвалі, што няма надзеі, але памятаю я ‑‑
цела галаўней ежы, а жыццё важней адзежы».
