Мастак Захар Кудзін.
Добраахвотна пакінуў жыцьцё адзін з самых прыкметных маладых мастакоў Беларусі Захар Кудзін. Яму было 33 гады, у яго засталіся бацькі, жонка і маленькая дачка. Ягоныя сябры згадваюць, як амбітны творца імкліва ўварваўся ў культурны кантэкст Беларусі і якім быў ягоны творчы даробак, піша Радыё Свабода.
Захар Кудзін на фоне сваёй карціны.
Свой стыль выпускнік менскага каледжу мастацтваў імя Глебава называў «нэўрамастацтвам» — жывапісам узьдзеяньня, або аб’ектыўным рэалізмам. Адштурхнуўшыся ад традыцыйных геамэтрычных формаў а-ля Казімір Малевіч, ён стварыў уласныя аналягі, незалежныя ад «дыктатуры прамых ліній».
«Ён проста ня мог не пісаць»
Прафэсійны кантрабасіст, бас-гітарыст Арцём Фрэнкель быў адным з найбліжэйшых сяброў мастака. Разам яны стваралі музычна-мастацкія пэрформансы, гітара Арцёма часьцяком была музычным фонам на прэзэнтацыях Захара. Кажа, што для яго той назаўсёды застанецца ўзорам адданасьці сваёй справе.
Арцём Фрэнкель на выставе Захара Кудзіна.
«Чалавек перш за ўсё думаў пра мастацтва, — гаворыць Арцём. — Яго не цікавілі грошы, яго мала хвалявала, у чым ён ходзіць, дзе жыве. Без чаго не ўяўляў існаваньня, дык гэта бяз жывапісу. Як сам казаў, мастак ня той, хто піша карціны, а той, хто ня можа іх не пісаць. Вось такім быў… На жаль, у яго даўно былі розныя змрочныя думкі, таму асабіста для мяне трагічная навіна ня стала асаблівай нечаканасьцю. Чужы боль цяжка зразумець. Але цяпер якраз такі час, у людзей занадта ўражлівых абвастраецца ўнутраны стан… І я на яго моцна злуюся, што ён такое ўчыніў».
Працы Захара Кудзіна.
Яшчэ ў маладосьці Захар пачаў траціць зрок на левае вока. І гэта, як ні парадаксальна, выкарыстаў у сваёй дзейнасьці: невыразныя прадметы, дакладна не зафіксаваныя мозгам, зьмешваліся ў татальную абстракцыю. Затрымка ўсьведамленьня стварала паралельнае вымярэньне рэальнасьці. На аснове гэтага сфармавалася «нэўрамастацтва»: гледзячы на творы, не адразу разумееш, што бачыш і як гэта ўспрымаць. Але праз імгненьне ўсё становіцца на свае месцы.
Працы Захара Кудзіна.
Нестандартнае ўспрыманьне рэчаіснасьці Захар Кудзін прадставіў у сэрыі «Жывапіс левым вокам». З-пад пэндзьля мастака выходзілі маштабныя палотнішчы ў экспрэсіўнай манэры, на якія не замахваліся нават прызнаныя мэтры.
Захар Кудзін сярод прыхільнікаў свайго таленту.
Памятны і яшчэ адзін пэрсанальны праект. Сутнасьць задумы сам ён апісваў так: «Скульптура «Жыцьцё вакол» уяўляе сабой зварны мэталічны куб. Пры адсутнасьці сьвятла і паветра ўсярэдзіне зьмесьціва куба таксама мае ў сабе атрутнае рэчыва. Ад гэтага плоскасьці і грані скульптуры становяцца ўмоўнымі межамі паміж жыцьцём і сьмерцю, рэальнасьцю і верай».
«Выбраў абсалютную свабоду»
У сваіх інтэрвію Захар Кудзін нярэдка прызнаваўся, што на яго вельмі істотна паўплывала амэрыканскае сучаснае мастацтва, асабліва абстрактны экспрэсіянізм: два гады ён жыў у Нью-Ёрку, вандраваў аўтаспынам па Злучаных Штатах і наведваў галерэі. Вярнуўся дадому ў пэўнай ступені «амэрыканізаваны».
Станіслаў Багдзевіч фатаграфуе прэзэнтацыю сябра.
Яшчэ адзін ягоны сябра, фатограф Станіслаў Багдзевіч, у гэтым сэнсе зазначае, што атрыманы за акіянам досьвед зрабіў мастака іншым — ён нават вонкава адрозьніваўся ад калег па цэху.
«Калі адкінуць сантымэнты, здаецца, што гэта ягоны хітры плян — менавіта так можна ацаніць самаахвярнасьць на карысьць мастацтва. Прынамсі выглядае на асэнсаваны выбар… Ніхто ня будзе спрачацца, што Захар — вельмі яскравы прадстаўнік сучаснага мастацтва. І значную частку бачаньня эвалюцыі сваёй творчасьці ўвабраў якраз у Штатах. Цяжка сказаць, як ён разьвіваўся б, каб варыўся ў тутэйшай кухні. Гаварыў, што клясычная школа, якая заганяе творцу ў жорсткія рамкі, толькі псуе мастака. Таму выбраў абсалютную свабоду. Ва ўсім…»
Працы Захара Кудзіна.
Захар Кудзін стаў першым маладым творцам, чыя праца трапіла ў калекцыю Нацыянальнага мастацкага музэю Беларусі. Прызнаньню паспрыяў нядаўна прэзэнтаваны дакумэнтальны фільм рэжысэра Максіма Шведа «Чыстае мастацтва» з Кудзіным у галоўнай ролі. Стужка не атрымала шырокага пракату; цяпер сябры думаюць пра тое, каб выкласьці яе ў шырокі доступ у сеціве.
Рэжысэр Максім Швед.
Тым ня менш падчас здымкаў удалося зьвярнуць увагу на вулічны сымбіёз цэнзуры і антывандалізму. Гэта калі ананімныя графітысты размалёўваюць будынкі, а супрацоўнікі ЖЭСаў іх зафарбоўваюць. У выніку атрымліваецца «выпадковае мастацтва». Адну з працаў, якую мастак зрабіў па матывах такога завочнага «двубоя», кіраўніцтва музэю прапанавала перадаць у дар. Цяпер яна там.
«Засталіся імклівыя карціны-крылы»
Як і Захар Кудзін, мастак Андрэй Анро адносіць сябе да экспэрымэнтальнай мастакоўскай хвалі. Яны з Захарам аднагодкі, але канкурэнтамі не былі — занадта розныя падыходы мелі да самарэалізацыі.
Мастак Андрэй Анро.
«Я вельмі востра адчуў гэтую страту, — прызнаецца ён. — Магчыма, таму, што мы аднаго ўзросту, абодва са сфэры сучаснага мастацтва, і мова наша агульная — жывапіс. У гэтай галіне хіба адзінкі па-сапраўднаму апантаныя пошукам і экспрэсіяй, цяпер вось на аднаго моцнага творцу стала меней. Гэта цяжка прымаць як асабіста, так і ў цэлым для беларускай культуры. Я нядаўна бачыў яго на сцэне пасьля паказу фільму «Чыстае мастацтва». Гэта неверагодна ўдвая: стужка яшчэ ідзе, а героя ўжо няма. Ад Захара застаўся толькі вобраз — такі ж, як ягоныя апошнія імклівыя карціны-крылы».
Захар Кудзін зь сям'ёй і музыкам Андрусём Такіндангам.
Некалькі гадоў таму Захар далучыўся да калёніі даўншыфтэраў, якія аблюбавалі ваколіцы Вялікага і Малога Запрудзьдзя на Валожыншчыне. Набыў дамок, прыяжджаў сюды зь сям’ёй, кантактаваў зь сябрамі-суседзямі, якія сьвядома памянялі горад на вясковы антураж. Атрымлівалі асалоду ад прыроды, абмяркоўвалі сумесныя праекты, пляны на будучыню.
Але сапраўднае натхненьне мастак усё ж знаходзіў пасярод мэгаполісу — менавіта тут элемэнты ягонага «нэўрамастацтва» складваліся ў найбольш зразумелую канфігурацыю. Ён нават зьвяртаўся да менскіх уладаў з прапановай паставіць на вуліцах ягоныя абстрактныя скульптурныя кампазыцыі як альтэрнатыву традыцыйным помнікам. Але разуменьня такая ініцыятыва так і не знайшла.
Нэўрамастацтва Захара Кудзіна.
За сваё непрацяглае жыцьцё ў мастацтве Захар Кудзін пасьпеў арганізаваць шэраг запамінальных пэрсанальных экспазыцый. Акрамя Беларусі, выстаўляўся ў ЗША, Нямеччыне, Польшчы, Літве, прэзэнтаваў краіну на міжнароднай біенале ў Пэкіне.
Мастацка-музычны пэрформанс «Шум» Захара Кудзіна і Арцёма Фрэнкеля
