Скульптар Алесь Сакалоў — адзін з самых заўважных беларускіх творцаў маладога пакалення. Мы пагутарылі з ім пра мастацтва, прынцыпы, сям'ю, а таксама пра апошнюю тэлефонную размову з мастаком Захарам Кудзіным, які скончыў жыццё самагубствам.
«У Кудзіна была дэпрэсія»
— Алесь, вы былі асабіста знаёмыя з Захарам Кудзіным. Распавядзіце пра яго.
— Захар быў выдатным мастаком, ён неймаверна шмат працаваў, і гэта было бачна ў творах. Усе працы Кудзіна надзвычай граматныя! Я неяк завітаў да яго ў госці з цыркулем, які вымярае залатое сячэнне. Мы на прыколе расклалі яго кампазіцыю — атрымалася, што ўсё зроблена па законах мастацтва, усе плямы сядзяць на сваіх месцах, ёсць пэўная чысціня формы. У вучэльні ён быў выдатным студэнтам. Я цяпер выкладаю ў Глебаўцы і неяк бачыў у фондзе яго работы класічнага кірунку — яны выкананы вельмі прафесійна.
— Кажуць, што ён сышоў з жыцця, таму што доўгі час не мог прадаць свае карціны. Гэта праўда?
— Ён неяк патэлефанаваў мне ў даволі цяжкім стане, была доўгая размова. Я разумею, што сітуацыя з адсутнасцю продажаў работ — не асноўная прычына сыходу з жыцця. Гэта можа прыніжаць мастака. Аднак, натуральна, тут не толькі фінансавы чыннік. Ён пакутаваў на дэпрэсію.
Я раблю такую выснову з нашых адносін і з апошняй тэлефоннай размовы. Гэта складаная хвароба, разлад псіхікі. А кваліфікаваная дапамога таксама каштуе грошай, часам немалых. Людзям, якія праходзяць праз гэта, падаецца больш простым сысці, чым працягваць жыць. Але такі ўчынак — вялікая траўма для родных, справіцца з якой часам падаецца немагчымым. Пераадольванне болю — сапраўдны выклік для іх, праца над сабой.
— Хіба акурат мастацтва не натхняе пераадольваць крызісы?
— Творчы пошук — не толькі радасць. Часам гэта і вельмі складана. Якасць у мастацтве дасягаецца не толькі праз тое, што мастак сядзіць і кайфуе, малюючы. Гэта насамрэч вялікія высілкі і складаная праца.
«Толькі 10% маіх прац былі набытыя ў нашу краіну»
— Ці зарабляеце вы сваім мастацтвам?
— З продажу сваіх работ я не жыву. Па-першае, выкладаю, а па-другое, раблю шмат выканаўчай працы: займаюся павелічэннем помнікаў, працую на іншых мастакоў або супрацоўнічаю са скульптурным камбінатам. Працы для персанальнай выставы ў музеі Заіра Азгура былі зроблены па рэшткавым прынцыпе: калі ёсць вольны час, займаюся аўтарскай скульптурай. Хоць кошты ў мяне і вельмі сціплыя, але яшчэ Альбрэхт Дзюрар казаў, што мастак не павінен свае працы танна прадаваць, я з ім згодны.
— Даволі часта гаворыцца пра адсутнасць (ці вузкасць) арт-рынку ў Беларусі.
— Толькі 10% маіх прац былі набытыя ў нашу краіну. Нават пры маіх не вельмі вялікіх цэнах я прадаю іх у Расію, у Польшчу, нават у Англію. Мае працы, хоць я сяджу ў Беларусі, звычайна з’язджаюць за мяжу.
— Вы прэзентуеце свае работы на пэўных віртуальных рэсурсах?
— Так склалася, што ніводнай работы праз галерэі я пакуль не прадаў. Некалькі прац набылі дзякуючы «Восеньскаму салону» Белгазпрамбанка. Але звычайна зацікаўленыя даведваюцца пра мае творы праз фэйсбук, праз сяброў ці праз знаёмых.
— Колькі каштуе адна ваша скульптура?
— Не хочацца гэта агучваць — цану называю па запыце, гледзячы каму прадаю. Часам я таргуюся: калі ў чалавека абмежаваныя сродкі, магу зрабіць зніжку. 600 даляраў — самая танная з прадстаўленых нядаўна прац.
«Перамога»
«Скульптуры малога памеру падыходзяць пад нашы хрушчоўкі»
— Распавядзіце пра сябе. Вы лічыце сваё мастацтва актуальным?
— Мае работы — гэта далёка не сучаснае мастацтва. Гэта пластыка 30-х гадоў XX стагоддзя. Усе хады і пластычныя рашэнні былі сфарміраваныя яшчэ ў той час. Іх можна назваць нават класікай.
Такое мастацтва не з’яўляецца чымсьці звышновым. У Беларусі, калі мы пабачым такую скульптуру ў горадзе, мы падумаем, што гэта нова і нечакана. А ў Еўропе такое мастацтва даўно пераасэнсавана. Мяне ж чыстая форма захапіла яшчэ ў Акадэміі мастацтваў. Я падумаў, што яна дае пэўную пластычную свабоду мастаку. Для таго, каб быць сучасным, трэба раскрываць актуальную тэму (штосьці звязанае з гендарнай няроўнасцю), выкарыстоўваць пэўную інсталяцыю. Я ж прытрымліваюся класічных матэрыялаў. Хаця сучаснае мастацтва можа быць і вельмі рэалістычным. На Захадзе вельмі важна, каб ты вырашаў праблемы, якія цяпер востра стаяць.
— Работы з выставы ў музеі Заіра Азгура даволі малога памеру. Іх прасцей было вырабіць?
— Скульптуры малога памеру больш падыходзяць пад нашы хрушчоўкі: іх можна размясціць у інтэр’еры, яны не эпаціруюць прастору. Яны прыжывуцца ў любым памяшканні, гэта дасяжна. Хаця манументальнасць работы, натуральна, не ў яе памеры — яна ў мысленні мастака, у кампазіцыйных якасцях скульптуры. Сабекошт бронзавага вырабу надзвычай высокі. Адна такая скульптура — гэта мой месячны заробак у вучэльні.
«Унутраная прастора»
«Легенда»
«Тата патэлефанаваў і сказаў: «Прабач. Давай пасябруем»
— Вы неяк распавядалі, што з пятага класа пачалі вучыцца скульптуры. Бацькі паспрыялі, яны таксама творчыя людзі?
— Мама ў мяне інжынер па спецыяльнасці, працуе ў ваеннай прамысловасці. Яна далёкі ад мастацтва чалавек, шмат не разумее ў тым, што я ствараю. Але яна бачыла мае творчыя схільнасці і ўклала максімум высілкаў, каб развіць іх.
Тата працуе мастаком-афарміцелем, у Саюз мастакоў ён уступіў, маючы даволі нядрэнныя плакаты, прысвечаныя барацьбе з алкагалізмам, але гэта не значыць, што ён быў далёкі ад гэтай з’явы.
Тата мяне не выхоўваў, яны з маці разышліся, калі мне было 2 гады. Зноў мы пачалі кантактаваць, калі я быў паўналетнім.
На мяне ўжо цяжка было паўздзейнічаць. Ён аднойчы патэлефанаваў і сказаў: «Прабач. Давай пасябруем». І цяпер мы сябруем, так. Наладзіць адносіны, натуральна, было няпроста. Але гэта быў яго крок, і, думаю, на яго паўплывала тое, што ён стаў веруючым.
Бацька мае на мяне ўплыў у плане мовы. Ён пастаянна клапоціцца, каб я размаўляў па-беларуску.
Вядома, я так не заўсёды раблю. Але для яго гэта надзвычай важна.
— Бацька вернік, а для вас самога ці важная вера?
— Для мяне вера таксама шмат значыць. Вядома, сёння такое можа быць не модным. Але гэта аснова майго светапогляду. Бо ёсць Бог, так створаны свет. Калі ў жыцці ўсё было б іначай, мне было б вельмі сумна. Хрысціянства — гэта рэлігія этыкі, гэта цэнтр і аснова. Іначай я не зразумеў бы сэнс жыцця.
Вы ж ведаеце, з чаго пачынаецца кніга Эклезіяста: «Усё тлум, і ўсё бессэнсоўна». Бо таямніца вечнага жыцця Саламону не была адкрыта — мы не ведаем, наколькі яе ведалі старадаўнія яўрэі. Калі жыццё заканчваецца смерцю, то тады яго няма.
— Дзеля чаго жывяце цяпер?
— Гэта складанае пытанне. Я сам над ім часам задумваюся. Хочацца паспрабаваць стаць шчаслівым.
Ці, хоць гэта банальна гучыць, жыць у гармоніі з сабой. У прынцыпе скульптура — гэта спосаб спазнання свету. Можа быць, я сакралізую мастацтва ў сваім жыцці: мне падаецца, гэта самае непарушнае з таго, што стварыў чалавек. Хтосьці сказаў, што мастацтва — гэта адзінае, чым мы можам перад Богам апраўдаць сваё існаванне. Нягледзячы на ўсе памылкі чалавецтва і шаленства ў гісторыі. Мастацтва вартае вечнасці.
«Малітва»
«Я не ведаў, што на прапанову дораць пярсцёнак»
— Ваша жонка Алеся — таксама мастак?
— Так, у нас аднолькавае бачанне многіх жыццёвых пунктаў, таму нам проста. Мы вучыліся разам з пятага класа, гісторыя кахання расцягнулася на шмат год. Спатканні доўжылася больш за шэсць год, мы вельмі добра адно аднаго ведалі. Яна была вельмі адданай студэнткай, любіла творчасць — мне гэта спадабалася.
У яе вачах чытаўся пэўны інтэлект, мяне гэта закранула.
Калі я зрабіў ёй прапанову, яна пакрыўдзілася, што не падарыў пярсцёнак. А я ў прынцыпе не ведаў, што на прапанову яго дораць. Таму з цвіка сагнуў колца — сымправізаваў пярсцёнак. Здаецца, ёй тады гэта не вельмі спадабалася. Затое цяпер весела згадваць. Мы ажаніліся недзе на пятым курсе вучобы ў Акадэміі мастацтваў. Цяпер яна вельмі падтрымлівае мае заняткі творчасцю, за што ёй вялікі дзякуй. Бо іншы чалавек, вядома, гэтага не стаў бы трываць. Праца скульптара мяне даволі часта забірае з сям’і. Ужо два месяцы я працую над вялікай мемарыяльнай кампазіцыяй, у нас шалёныя тэрміны, таму гэта з’ядае ўвесь мой час. Я даволі мала праводжу часу з сям’ёй. Але так бывае не заўсёды, я стараюся трымаць баланс, наколькі гэта магчыма.
— Цяпер вы будуеце кватэру ў «Новай Баравой». Зазвычай там селяцца айцішнікі і іншыя людзі пры грошах. Як вам, скульптару, гэта ўдаецца?
— Насамрэч я вельмі шмат працую, трохі дапамаглі бацькі, мы ўзялі крэдыт — так і атрымалася. Калісьці ў нас была кватэра на Розы Люксембург. Але мы марылі пра больш прасторнае жыллё. Напэўна, забудова ў «Новай Баравой» — адзінае, што спадабалася з таго, што ёсць у Мінску. Калі шукаць кватэру дзесьці ў цэнтры, у якім-небудзь старым раёне, гэта таксама даволі дорага. А звычайныя панэльныя дамы ці пахмурныя хрушчоўкі — з іх складана выбраць штосьці добрае. Ты ў «скрыні», у цябе дэпрэсняк і ўсё такое.
«Адам і Ева»
«Сумна, што Быкаву дагэтуль не паставілі помнік»
— Як ацэньваеце нашу сталіцу, што ў ёй вартае, а чаго не хапае?
— Мінск — гэта зруйнаваны горад, ад якога застаўся толькі праспект Незалежнасці, частка Старога горада, перакроенага і перарэзанага, і некалькіх жылых кварталаў, больш-менш удала спраектаваных. Шыкоўны помнік архітэктуры — гэта Сляпянская водная сістэма.
У Мінску ёсць харошая скульптура, праўда, мала. Мне здаецца, гораду не стае мастацтва, напрыклад парку скульптуры. Тое, што можа Мінск гуртаваць, — гэта муралы, стрыт-арт, які актыўна рабілі на фестывалі «Vulica Brasil». Калі на мёртвых, шэрых, страшных сценах малююць, гэта ажыўляе і ратуе прастору. Бо я не ведаю, чым яшчэ можна выправіць наша асяроддзе. Мы ў секцыі скульптуры Саюза мастакоў даўно выношваем ідэю парку скульптуры. Мне здаецца, любы еўрапейскі горад мае сучаснае мастацтва і скульптуру ў публічнай прасторы, таму гэта важна. Дзе б гэта магло быць? Ды хоць сабе ў лесе! У Літве ёсць «Еўропас паркас», там фактычна лес з велізарнымі інсталяцыямі і скульптурамі меншых памераў. Скульптура ў прыроднай прасторы добра ўспрымаецца. Ёсць прыклады ўсталявання і ў гарадскім асяродку, дзе шмат бетону.
— Якія скульптуры ў Мінску вы лічаце добрымі?
— Мне вельмі падабаецца скульптура «Салідарнасць» Анатоля Арцімовіча на фасадзе Беларускага цэнтра моды. Фантан «Купалле» Анатоля Анікейчыка ў парку імя Янкі Купалы — гэта шыкоўная рэч. Маленькая скульптура «Дзяўчынка з савой» Льва Зільбера ў Траецкім прадмесці — выдатная малая станковая форма. Барэльефы на помніку-абеліску на плошчы Перамогі таксама мне да спадобы — іх аўтары Сяргей Селіханаў, Аляксей Глебаў, Андрэй Бембель, Заір Азгур — з кожнага боку адзін аўтар. Гэта чатыры асноўныя імёны беларускай савецкай школы, вельмі моцныя майстры сусветнага ўзроўню.
— Калі б помнік Васілю Быкаву ставілі вы, як бы ён выглядаў?
— Вельмі сумна, што Быкаву дагэтуль не паставілі помнік. Гэта нейкая ганьба для народа, сколькі год ужо яго няма. Напэўна, помнік пісьменніку, я б зрабіў у класічных традыцыях. Галоўнае, каб ён праўдзіва адлюстроўваў вобраз Быкава. Каб гэта не была шаблонная пафасная рэч, якіх мільёны, каб гэта было арыгінальна і дакладна. Не думаю, што я, напрыклад, змог бы справіцца з такой задачай, гэта звышзадача.
«Наша скульптура больш грубая і суровая»
«Перакуленая фігура»
«Сэрца». Такая ж скульптура павялічанага памеру стаіць у двары сталічнага кардыялагічнага цэнтра
— На вашу думку, чым вылучаецца беларуская скульптура?
— Нашай адметнасцю з’яўляецца пленэрная скульптура, у якой асноўны матэрыял — гэта валун, які задае яе асноўную канфігурацыю.
Гэта значыць, што скульптар у нас часта ідзе ад формы каменя. Такая наша рыса. Гэта не кепска, гэта своеасаблівы метад мыслення. Матэрыял паказвае мастаку нешта.
Я, дарэчы, так не працую. Я цалкам адмаўляюся ад формы каменя. Можна згадаць адрозненні беларускай пластыкі ад піцерскай ці маскоўскай.
Наша скульптура больш грубая, больш суровая. Яна больш прынцыповая.
— Што чытаеце з беларускай і сусветнай літаратуры?
— Я вельмі люблю Бальзака і прачытаў шмат яго твораў. Адна з самых любімых кніг — гэта «Браты Карамазавы» Дастаеўскага. А ў беларускай літаратуры мой любімы паэт — Францішак Багушэвіч. Яго вельмі высока цаню і шмат вершаў ведаю на памяць. Я лічу, што імя Францішка Багушэвіча — асноўнае, фундаментальнае ў беларускай літаратуры. Прыгадваецца яго байка «Свінні і бараны». Яна пра тое, як жылі-былі на свеце два пастухі, адзін пасвіў свіней, а другі баранаў. Свінапас забіў таго, хто пасвіў баранаў, і дзве чарады аб’яднаў у адну, а яны не змаглі ўжыцца побач. Такая паэтычная балада і з пачуццём гумару! Яна не страціла сваёй актуальнасці.
