Збудаваны пасля вайны пад патрэбы работнікаў завода пасёлак увасобіў ідэю ідэальнага індустрыяльнага мікрагарадка. Па задуме тагачасных архітэктараў (у праектаванні бралі ўдзел Сямён Разенфельд і Веніямін Кастэнка), усё тут павінна было быць з густам і камфортам: вытанчаныя малапавярховікі з пілястрамі і ляпнінай, нармальная шчыльнасць, шырокія брадвеі для няспешных шпацыраў і добра развітая інфраструктура, калі ўсё побач, пад рукой.

Будоўля была абвешчана як адна з найважнейшых у краіне, так што Трактарнаму натхнёна прысвячалі вершы, нарысы і аповесці. Чаго толькі варты зборнік «Беларускі трактарны», дзе свае оды будоўлі і будучыні краіны ў звязцы з гэтым пакінулі і Броўка, і Брыль, і Танк.

Усё гэта, канечне, моцна кантрастуе з пазнейшай забудовай 1960–1970-х, тымі ж звыклымі для нас «хрушчоўкамі». Але мясцовыя жыхары і актывісты любяць і бароняць Трактарны ад зносу менавіта як жывы помнік гарадскога асяроддзя канца 1940-х – пачатку 1950-х.

За аўтэнтычнасць пасёлак любяць расійскія і беларускія кіношнікі. У краме з савецкай атмасферай па вуліцы Кашавога, 8 можна сутыкнуцца з якім-небудзь рускім акцёрам, які грае правінцыйнага мача, а чаргу па чабурэкі з масоўкі лёгка прыняць за сапраўдную. Тут часткова здымалі, напрыклад, такія стужкі і серыялы з гаваркімі назвамі, як «Гамункулус», «Замак на пяску», «Зіма мерцвякоў. Завіруха» і «Жураў-2».

Трактарны даўно стаў адным з любімых месцаў творчай інтэлігенцыі: на вуліцах часта можна сустрэць мастакоў, пісьменнікаў, архітэктараў, музыкаў, дызайнераў. Менавіта з-за гэтай атмасферы сюды ў свой час пераехаў культуролаг і выкладчык Максім Жбанкоў. Ëн, народжаны, дарэчы, у самым цэнтры Мінска, згадвае:
«Рацыянальна мне казалі: «Да ты што! Трактарны? Там жа шкоднае прадпрыемства, дрэннае паветра, старыя хаты. Ды купі ты лепш кватэру ў Вільні».

Але ні гэта, ні праблемы з каналізацыяй і гарачай вадой, ні кампаніі выпівох, якія часам любяць збірацца пад вокнамі яго дома па Кашавога, 18, не змяняе прыхільнасці да гэтага месца.

Чыноўнікам і ЖЭСу складана зразумець каштоўнасць гэтай забудовы. Ну, дамы і дамы. Старыя тым больш. Менавіта таму са сталай перыядычнасцю ўсплываюць пытанні пра знос і перасяленне. Так, пару гадоў таму раён пазбавілі аднаго з кварталаў у межах вуліц Клумава, Шчарбакова і Чабатарова. Па той жа прычыне на будынках пастаянна ўзнікае такі традыцыйны для нашых шыротаў ЖЭС-арт. Частка жоўтага будынка лёгка можа стаць пачварна зялёнай, бо іншай фарбы проста не было ў наяўнасці.

Ягор акцэнтуе: першае, што яму спадабалася, калі ён сюды пераехаў, – адносная цішыня і адсутнасць вялікай колькасці кропак з фастфудам. Трактарны – гэта хутчэй пра бабуль, якія павольна займаюцца скандынаўскай хадою, і паесці яны могуць дома.

«Калі жыў на Каменцы, дзе гэтага проста пад завязку, заўсёды была спакуса нешта набыць і з'есці. А тут такога няма. Але калі вы ўсё ж захочаце набыць шаўрмы, то найлепшая на раёне, аб'ектыўна, у «Шаўрманцы».

Пункцік з ежай, якую адзначаюць мясцовыя, закрывае таксама культавая кропка «Сала тут», простая кавярня «Сям'я»,«Завіруха», якая нядаўна запрацавала і нагадвае хатку Бабы Ягі, і, канечне, любімы куток усіх хіпстараў – Mon Nom. Кавярня і вясельны салон рэанімавалі занядбанасць першага паверха знакамітага дома з русалкамі па вуліцы Клумава, 11. Першапачаткова ён прызначаўся для сапраўдных перадавікоў-стаханаўцаў. У 1990-я на гэтым месцы працавала крама «Водны свет», якая і дадала разынку ў выглядзе ляпніны з русалкамі, на фоне якой сфатаграфаваліся ўжо сотні інстаграмераў.

Пасля ўжо зрабілі Дом фізкультуры, і прызначэнне больш не змянялася. «Я сам у школьныя часы хадзіў сюды на заняткі па вольнай барацьбе», – згадвае Віктар Жыбуль.

Адну з пазнавальных рыс Трактарнага – вежу і правае крыло гэтага будынка – дабудоўвалі ўжо пасля вайны. Па мясцовай легендзе, яе галоўнае прызначэнне – назіраць з добрай баявой пазіцыі за набліжэннем магчымых ворагаў па сумежнай магістралі.

Яшчэ адна характэрная рыса раёна – скульптуры з гісторыяй рознай даўніны. У адным з дворыкаў Стаханаўскай вас сустрэнуць мядзведзікі, якія раней былі часткай фантана. А непадалёк ля ўвахода ў дом стаілася каляровая яшчарка. Непрыкметны каменьчык на дарозе каля дома па Грыцаўца, 13 можа быць часткай былога пастамента для скульптуры з хлопчыкам, які паліваў сябе з конаўкі. Але, бадай, самая вядомая застылая фігура тут – дзяўчынка з самакатам родам з 1950-х, што стаіць у дворыку ўсё той жа Стаханаўскай.

«Дзяўчынку шмат хто прымае за хлопчыка, бо яна стаіць даўно і, натуральна, у яе не раз адвальваліся коскі. Але, дзякуючы неабыякавым грамадзянам і камітэту тэрытарыяльнага грамадскага самакіравання, яе знешні выгляд пастаянна аднаўляецца. Дарэчы, скульптура мільгае ў некаторых кадрах фільма «Гамункулус» паводле аповесці Вольгі Іпатавай», – расказвае Віктар.

Калі раней уся моладзь тусіла ў Піянерскім скверы з яго драўляным караблём, па якім любілі лазіць усе, каму не лянота, летняй эстрадай і арэлямі (частка якіх захоўваецца і сёння), то цяпер, калі там дабудавалі царкву, галоўныя лакацыі для актыўнага баўлення часу – Антонаўскі парк, спартовая пляцоўка непадалёк ад яго з лесвіцамі, якія чымсьці нагадваюць пацёмкінскія ў Адэсе, і, канечне, скейт-парк з трэнажорамі побач з прахадной завода. Мясцовыя заклікаюць пашпацыраваць па Трактарным усіх, каму не хапае гарадской утульнасці і рэтра.

«Мне зараз вельмі няўтульна ў цэнтры хаця б праз тое, што зрабілі на Кастрычніцкай плошчы, што стала са старой Нямігай, як «аднавілі» фэйкавую Зыбіцкую. Мы там бачым грошы, але не бачым эмацыйнага камфорту, чалавечнасці. А тут яна яшчэ ёсць. Спадзяёмся, што яе не згубім», – выказвае надзею Максім Жбанкоў.

Тэкст:
Кацярына Карпіцкая

Візуал:
Сяргей Гудзілін

ТАА «Самсунг Электронікс Рус Компані», ІНН 7703608910