22 іюня ровно в четыре часа
Кіев бомбілі,
Нам об’явілі,
Что началася война...
Што гэта за песенька? Чаму я памятаю толькі гэтыя некалькі радкоў?
Бо толькі іх чула ад сваёй бабулі – толькі гэтыя некалькі радкоў, як адлюстраванне і квінтэсенцыя усяго, што было далей...
Халера, я зноў пра асабістае! Я зноў не пра грамадска‑значнае і не пра аб’ектыўнае, хоць клялася сабе больш не пісаць пра асабістае у газету.
Але зноў самая кароткая ноч году, і я зноў не сплю.
Чаму на 22 чэрвеня я заўжды рэагую душою, а на 9 траўня — не? Прычым тут увогуле 22 чэрвеня, калі вайна для нашых месцаў пачалася 1 верасня 39‑га?
«Капалі бульбу. Аж бачым – уздоўж Буга едуць, едуць людзі на падводах з вінтоўкамі. Прыехалі – і кажуць нам: вымятайцеся! Каб вас тут не было! І выгналі ўсіх. І не стала Заказані,» – гэта падзеі верасня 1939‑га, расказаныя маёй бабуляй, Пелагеяй Карнялюк. Гэта аповед пра апошнія дні і гады вёскі Заказань – вёскі, запачаткаванай на беразе Бугу невядомым заснавальнікам у XVII‑м і пераселенай Саветамі ў XX‑м стагоддзі.
Сталін і Гітлер правялі мяжу па Бугу — дзе яна ніколі не праходзіла.У ваенных мэтах саветы выселілі ўсе вёскі з‑пад лініі мяжы.
Пачатак вайны, якая ў падручніках нашых дзяцей называецца Вялікай Айчыннай, рассеяныя Саветамі заказанцы сустракалі хто дзе. Дзед Антон Карнялюк – у доме сваёй сястры ў вёсцы з красамоўнай назвай Страдчэ, а бабуля Пелагея з дваіма дзецьмі – у сваіх бацькоў, у сваю чаргу адселеных Саветамі з прыбужскай вёскі Прылукі ў больш глубінную вёску з зельнай назвай Будзякі.
Перавярнулі Саветы звыклы побыт, закалацілі, замуцілі ваду ‑‑ і цякло жыццё далей.
Яно не мела ніякага дачынення да абароны Брэсцкай крэпасці –
жывучы за 10 кіламетраў ад крэпасці, нашы дзяды і не чулі нічога пра яе абарону.Гэта была справа ўсходніх людзей, якія прыехалі сюды за год ці два да 22 чэрвеня 1941 году і нічога ў мясцовым жыцці не разумелі. Не ведалі мясцовай мовы. Не верылі, што сала бывае такім тоўстым («вы, наверное, склеілі два куска»). А іх жанчыны думалі, што начныя сарочкі – гэта бальныя сукенкі («конечно, откуда нам было знать, што конфіскованные в семьях врагов народа ночные сорочкі бывают такімі наряднымі, мы іх одевалі, а местные над намі смеялісь»).
Яно не мела ніякага дачыненьня і да немецкіх людзей, якія праехалі тут у 1939‑м (бабіну вёску выратаваў ад расстрэлу мясцовы настаўнік, даказаўшы, што жыхары не пры чым да нападу на нямецкіх жаўнераў), а потым, пасля перапынку – зноў, у 41‑м... 22 чэрвеня 1941 году, у старым садзе ля хаты вывезеных у ГУЛАГ жыхароў вёскі Будзякі мая бабуля ўпершыню пабачыла нямецкіх салдат. Яны былі маладыя, загарэлыя і — шок для мясцовых — мыліся прылюдна, голыя да пояса. Бабулі – якой тады было 25 – прыйшлося хавацца ад іх дакучлівай увагі: маладая Пелагея калыхала ў садзе люльку і мусіла вакол гэтай люлькі бегаць ад нейкага не ў меру прыязнага немца... А тры гады потым, у 1944‑м, ёй прыйшлося хавацца ад увагі чырвонаармейцаў: Пелагея вырашыла наведаць мабілізаванага мужа, ягоная частка стаяла ў Аранчыцах, і з Аранчыцаў да Берасця яна вярталася цягніком, поўным мабілізаваных салдат. Была ноч, у цягніку не было асвятлення, і кожны раз, калі нехта з гэтых маладых мужчын запальваў запальнічку – ппфыф! – мая маладая бабуля сціналася і маліла Бога, каб яе не заўважылі ў яе кутку...
Я рэагую на 22 чэрвеня, бо баба Пелагея нам заўжды пра гэты дзень расказвала, а пра 9 траўня — ні разу.
Не 22 чэрвеня пачало разбурацца тое жыццё. Але песня Ежы Пецербургскага – апошняе прывітанне ад таго, старога, даваеннага, дасавецкага, польска‑ўкраінска‑габрэйска‑беларускага, архаічнага, рэчпаспаліцкага – дадайце азначэнні па сваім гусце – ад таго жыцця, што больш няма.
Чамусьці ў самую кароткую ноч года я ўспамінаю тое, што ведаю пра яго.
