Як рыхтавалася бітва? Піша Алег Дзярновіч.
Здарылася! На нарадзе ў Берасці 8—10 снежня 1409 г. Ягайла і Вітаўт прынялі план летняй кампаніі наступнага году супраць Нямецкага ордэну. Лакальныя сутычкі, дыпламатычныя перапынкі застаюцца ў мінулым — хаўруснікі поўныя рашучасці на сваю карысць вырашыць даўняе супрацьстаянне. Такім чынам, былі абмеркаваныя асноўныя пытанні выправы: руху войскаў, іх злучэння, і галоўнае — вырашана было прымусіць Ордэн даць генеральную бітву ў полі, карыстаючыся значнай колькаснай перавагай польска‑ліцвінскага войска.
Нямецкі вайсковец і гісторык Макс Элер у пачатку ХХ ст. вельмі высока ацэньваў сам стратэгічны план выправы. У юбілейны 1910 г. ён пісаў, што рух войскаў ВКЛ і Польшчы на Грунвальд «абуджае здзіўленне сваёй спланаванасцю». Сама ідэя ўдарыць у сэрца Ордэну, на Мальбарк, моцна адрозніваецца ад звычайнай для тых часоў тактыкі рабаўнічых нападаў на памежныя замкі. Ягайла і Вітаўт выправілася на вайну, маючы перад сабой сапраўды стратэгічныя задачы.
Падрыхтоўка
Адразу пасля нарады Вітаўт загадаў, каб кожны ваяр, пешы ці конны, меў з сабой праві¬янт. У маі 1410 г. вялікі князь удакладніў — вайсковая экспедыцыя разлічаная на пяць тыдняў, і менавіта на гэты тэрмін вайсковец мусіў мець харчы. У Белавежскай пушчы пачаліся вялікія паляванні на зуброў і дзікоў. Сведкі прыгадваюць, што кожнае паляванне давала 50 бочак салёнага і сушанага мяса. Прыпасы звозіліся і сплаўляліся па Вісле да польскага Плоцку.
Усю вясну Вітаўт правёў у раз’ездах. Пад Слонімам вялікі князь ледзьве не трапіў у рукі нямецкіх рыцараў — вялікі маршал Ордэну здзяйсняў рэйд у бок Берасця ды спаліў Ваўкавыск.
Пераправа
З Трокаў Вітаўт рушыў са сваімі аддзеламі 3 чэрвеня. Яшчэ раней у паход выправілася артылерыя Вялікага Княства. Усё ліцвінскае войска злучылася 26 чэрвеня на Падляшшы на рацэ Нараў. З Поўначы прыйшлі харугвы Цэнтральнай Літвы і Жамойці, падышлі харугвы з русінскіх земляў ВКЛ, а таксама татары. 3 ліпеня ўжо на Вісле пад Чэрвіньскам, ніжэй Варшавы, Вітаўт злучыўся з Ягайлам.
Дзеля гэтага яшчэ на Берасцейскай нарадзе 1409 г. было вырашана збудаваць грандыёзны пантонны мост. Шырыня Віслы тут даходзіла да 500 м. Часткі мосту былі сплаўленыя па рацэ і літаральна за паўдня сабраныя вышэй Чэрвіньску. Як сцвярджае храніст Ян Длугаш, падчас пераправы панаваў ідэальны парадак: пры ўваходзе на мост Ягайла паставіў адборны аддзел узброеных рыцараў, каб пазбегнуць тлуму і цісканіны.
На канцах мосту былі пастаўленыя магутныя бэлькі, званыя «кабылянамі», — каб ніхто неарганізавана не змог наблізіцца да берагоў. Войска ўваходзіла на мост роўнымі шыхтамі, разам з гарматамі і амуніцыяй. Тое, што мост быў пантонны і меў шмат рухомых апораў на чаўнах, дазваляла пазбегнуць эфекту рэзанансу падчас размеранага руху войска. Пасля пераправы мост «на чаўнах» быў разабраны і зноў сплаўлены да Плоцку.
У чацвер, 3 ліпеня, войскі рушылі проста да прускай мяжы. У першы дзень удалося прайсці звыш 30 км. На наступны дзень войскі пераадолелі меншую адлегласць. 5 ліпеня ў польска‑ліцвінскім абозе з’явіліся «міжнародныя назіральнікі» — паслы венгерскага караля Жыгімонта. Ягайлу ўжо не было чаго хаваць, і Вітаўт наладзіў урачысты агляд наяўных узброеных сілаў.
Як пішуць храністы, «паводле старшых продкаў звычаю», падзяліў ён войска на гуфы і харугвы. Харугваў тых, не лічачы татараў, было сорак. Вялікі князь раздаў кожнай харугве свае знакі і распарадзіўся, «каб кожныя харугва і гуф пільнаваліся знаку і слухалі загадаў». 6 ліпеня, у нядзелю, пасля ўрачыстага раздавання штандараў, усё ліцвінскае войска прамаршыравала перад Ягайлам і Вітаўтам.
Абоз
Далей войска мусіла ісці з вялікімі стаянкамі, бо іначай абозы безнадзейна адсталі б. Апроч правіянту, гармат і ядраў да іх войска везла з сабой запасы зброі і вопраткі. Заможнейшыя мелі намёты ды кухоннае начынне. На сваіх баявых конях рыцары везлі толькі зброю.
Тагачаснай найменшай вайсковай адзінкай было кап’ё, якое складалася з трох чалавек (рыцара з дзідай і мячом, збраяносца і стральца з лукам ці арбалетам) і чатырох коней (адзін — падменны, на ім рыцар ехаў падчас пераходаў). На кожнае кап’ё прыпадаў як найменей адзін воз з запасамі. Заможныя паны мелі свой уласны абоз.
Калі прыняць пад увагу колькасць аб’яднанага войска ў 29 000 конных і 10 000 пяхоты, дык абоз мусіў складацца прынамсі з 10 000 вазоў. Трэба дадаць сюды вазы з гарматамі і ядрамі, з прыладамі да аблогі, вазы рамеснікаў, канцылярскія вазы і вазы лекараў…
Гэта дае яшчэ прынамсі 500 вазоў. Такая калона мусіла б расцягнуцца на 84 км, даючы 8 м на адну запрэжку, як гэта падлічыў польскі гісторык Стэфан Кучыньскі. Каб прывесці ў рух такую аграмадзіну, патрабавалася некалькі гадзінаў, а пераправа праз раку доўжылася суткі ці двое.
Пакаранні
Падчас руху такой колькасці войска здараліся, вядома, інцыдэнты. Начамі з табару выходзілі «валанцёры» і нападалі на навакольныя паселішчы. Храніст Длугаш вінаваціць у гэтых нападах найперш татараў, а таксама ліцвінаў, якія не арыентаваліся, дзе землі польскага караля, а дзе прускіх немцаў. Хоць сучасныя гісторыкі мяркуюць, што прынамсі частка нападаў рабілася з санкцыі караля.
Але ж былі і выпадкі сапраўды гвалтаў. Ужо на ордэнскай тэрыторыі, пад Лідзбаркам, калі войска стаяла табарам паміж азёрамі, жаўнеры захапілі і спустошылі мястэчка. Быў парабаваны і касцёл. Дзеялася гэта насуперак загадам. Пасля кароткага следства Вітаўт загадаў дваім асуджаным ліцвінам паставіць сабе шыбеніцы і самім жа павесіцца ў прысутнасці ўсяго рыцарства. Пасля гэтага ваяры асцерагаліся рабаваць. Без каралеўскага загаду, прынамсі.
Апошняя ноч
Так ці інакш, 13 ліпеня польска‑ліцвінскае войска падышло за паўмілі да замку Дуброўна. Як звычайна, сталі табарам ля возера. Дзень быў спякотны.
Пасля штурму замка і горада ў рукі хаўруснікаў трапіла вялікая здабыча. Трэба было адпачыць пасля бітвы, а жаўнеры таксама жадалі ўпарадкаваць абоз, наладаваўшы яго трафеямі. Ноч з 13 на 14, а таксама дзень 14 ліпеня польска‑ліцвінскае войска правяло пад Дуброўнай. Перад заходам сонца кароль загадаў выступаць на наступны дзень.
Войска пайшло адпачываць раней, чым звычайна. І праз некалькі гадзін, у ноч з 14 на 15 ліпеня, рушыла ў кірунку мястэчка Грунвальд, побач з якім стаяла войска Ордэну. Новы дзень стаў днём бітвы.
