Як можна зразумець з прадмовы чыноўніка з апарату саюзнай дзяржавы, кінааповесць — і фільм, які здымаецца на сродкі гэтай арганізацыі, — мае на мэце паказаць «сапраўднае сяброўства і братэрства» розных народаў падчас Вялікай Айчыннай вайны. Асабліва расіянаў і беларусаў.
У кінааповесці дзейнічаюць рэальныя людзі — Фамін, Гаўрылаў, Кіжаватаў. Рэальнымі прозвішчамі названыя кіраўнікі нямецкіх вайсковых падраздзяленняў. Беларускі склад¬нік братэрства народаў — старшына Валашанюк, які гаворыць па‑беларуску (пазбягаючы словаў, незразумелых расійскамоўным) і ідзе на гераічную смерць, іграючы на гармоніку «Польку‑трасуху». Яшчэ ёсць чачэнец, які перад смерцю спявае вясельную чачэнскую песню… Няма ні згадкі пра берасцейскую турму, дзе чакаюць смерці асуджаныя саветамі, у тым ліку і будучы кардынал Свёнтак. Няма ні згадкі пра адчужэнне палка НКВД, раскватараванага ў крэпасці, ад мясцовага насельніцтва.
Новы фільм будзе розніцца ад старога, знятага паводле сцэнара Смірнова, большым натуралізмам у паказе смерцяў (разарванае снарадам цела дзіцяці, выбітыя вочы немца і г. д.), наяўнасцю жанчынаў у бялізне, ды тым, што героі — абаронцы крэпасці — час ад часу жартуюць. І яшчэ ў кадры будуць з’яўляцца «лікі праваслаўных святых», што засталіся на сценах гарнізоннага клуба — былой царквы (між іншым, ад 1921 да 1939 года гэта быў касцёл, а не царква)… І гэта напісаў аўтар «Вечара», які дэманстраваў тады такую тонкасць пачуццяў… Эх!
Кінааповесць цалкам укладаецца ў савецкую традыцыю твораў пра вайну і таго жалезабетоннага ўслаўлення подзвігу савецкіх абаронцаў крэпасці, якое цалкам пакрыла сабою праўду рэальнасці і надоўга зрабіла рэальную гісторыю Брэста толькі прыдаткам да пануючай ідэалогіі. Ёсць нешта выключна няшчырае і цынічнае ў тым, як гэта рэанімуецца цяпер.
Сканчаецца «Брэсцкая крэпасць» словамі, якія набраны тлустым шрыфтам: «Прабачце нам… Прабачце нам… Прабачце!» Насамрэч, да месца. Аўтару сапраўды ёсць за што выбачацца. Сяброўства народаў — вялікая каштоўнасць. Любым фальшам яму можна толькі нашкодзіць.
Калі я працавала на заводзе, за работу са шкоднымі рэчывамі нам выдавалі малако. Калі чытала новы твор Дударава, мне таксама хацелася напіцца гэтага гаючага напою.
***
Аляксей Дудараў. «Брэсцкая крэпасць», кінааповесць («Нёман», № 7, 8, 2009 г).
