Драматург Сяргей Кавалёў ужо некалькі гадоў стала працуе ў Любліне, дзе ва універсітэце выкладае беларускую літаратуру. Але і Беларусь наведвае часта. Тут пастаянна па яго п’есах ставяцца спектаклі. А нядаўна з’явілася кніга «Паміж Беларуссю і Польшчай. Драматургія Сяргея Кавалёва».
На пытанні «НН» адказвае Сяргей Кавалёў.
«Наша Ніва»: «Паміж Беларуссю і Польшчай. Драматургія Сяргея Кавалёва». Што гэта за кніга?
Сяргей Кавалёў: Гэта зборнік артыкулаў, рэцэнзій, некалькі інтэрв’ю на беларускай, польскай, расійскай мовах. Кніга выдадзена да 20-годдзя маёй драматургічнай дзейнасці, адлік вядзецца з дня першай пастаноўкі па маёй п’есе «Драўляны рыцар» на Беларускім тэлебачанні. Фактычна гэта гісторыя нашага тэатра праз прызму лёсу аднаго драматурга. Стварыць такі зборнік прапанавала польская тэатразнаўца Ірына Лапо. З беларускага боку ёй дапамагала Людміла Грамыка.
Для мяне асабіста кніга карысная тым, што яна дае мажлівасць паглядзець на тое, што атрымалася, а што не. І вызначыць, у якім кірунку далей рухацца.
«НН»: І які кірунак абралі на будучае?
СК: Гэтыя дваццаць гадоў творчасці можна падзяліць на два перыяды. У 1990-х я займаўся ў асноўным герменеўтычнай драматургіяй, творчымі апрацоўкамі невядомых ці паўзабытых тэкстаў беларускай літаратуры. Рыцарскія раманы, мемуары Саламеі Пільштыновай Русецкай, драматургія Францішкі Уршулі Радзівіл. Я бачыў сваю задачу ў запаўненні вакууму ў беларускай класічнай драматургіі. Бо калі пачаць лічыць, якія творы можна назваць драматургічнай класікай ХІХ-ХХ стагоддзяў, хопіць пальцаў адной рукі.
А ў ХХІ стагоддзі мяне больш цікавяць эксперыментальныя формы — тэрыторыя свабоды ў тэатры. Тое, чаго яшчэ не было. Гэта п’есы «Пацалунак ночы», «Пясчаны замак», «Інтымны дзённік», «Вяртанне Галадара». П’есы пра сучаснасць, філасофскія прыпавесці. Гэты напрамак еўрапеізацыі беларускай драматургіі я хацеў бы развіваць і надалей.
«НН»: У Беларусі ідзе больш за дзесятак спектакляў па вашых п’есах, пра што іншыя драматургі могуць толькі марыць. Гэта значыць, што вы шмат часу праводзіце за пісьмовым сталом?
СК: Не. Драматургічная творчасць адпавядае характару чалавека. Кожны пісьменнік выбірае той ці іншы тып творчасці адпаведна свайму характару. Паэт — чалавек імпульсіўны, які за тыдзень можа напісаць шмат вершаў, а пасля нічога не рабіць. Празаік — дысцыплінаваная асоба, якая кожны дзень піша адпаведную колькасць старонак, каб стварыць раман. А драматург — творца, які за месяц піша п’есу, а потым два ці тры гады ўладкоўвае яе ў тэатр і да прэм’еры больш нічога не робіць. Перыяды творчасці, калі ты пішаш, змяняюцца перыядамі, калі гэта ставіцца на сцэне.
«НН»: Ці трапляе аўтар пад «прыцэл» крыткаў, ці выключана самі пастаноўкі ў тэатрах, праца акцёраў, рэжысёраў?
СК: Па-рознаму. Існуе звычай, што калі пастаноўка атрымліваецца ўдалай, то ўсе бачаць у гэтым сваю заслугу. Калі ж пастаноўка правальная, то адразу пачынаюць шукаць вінаватага. І звычайна ўсё звальваюць на акцёраў.
Тэатральны спектакль — калектыўная творчасць. Драматург піша тэкст, далей рэжысёр прыўносіць сваё бачанне, мастак таксама па-свойму інтэрпрэтуе, а яшчэ праца кампазітара, акцёраў. Якім бы добрым не быў рэжысёр, без акцёраў адпаведнага ўзроўню гэта будзе бляклы спектакль. Куды прасцей напісаць добры верш, п’есу ці раман, чым з’явіцца добраму спектаклю. Вельмі шмат перашкод на шляху да таго, каб усё гарманічна склалася.
«НН»: Спектаклі па вашых п’есах заўжды ўдалыя?
СК: У мяне было пастаўлена каля ста спектакляў у Беларусі і за мяжой. Я, канешне, не глядзеў і паловы з іх. Але рады, што было шмат удалых спектакляў. Мы жывём у краіне, дзе для гледачоў беларуская мова — гэта амаль замежная. Калі беларускі рэжысёр прыязджае ставіць спектакль у рускамоўны тэатр, ён шчыра кажа на рэпетыцыі: «Увага! Мы ставім спектакль на замежнай мове, на мове, якую частка насельніцтва амаль не разумее альбо зусім не разумее. Таму мы павінны яго так паставіць, каб нават глухі чалавек зразумеў пра што гэта, і каб тэатральнымі сродкамі данесці змест п’есы». Каб тэкст беларускага драматурга дайшоў да гледача, аўтар павінен быць вельмі пераканаўчым. Беларускі драматург павінен прывязвацца да сюжэта, да відовішчнасці. У Беларусі ўсе мае спектаклі ідуць на беларускай мове. Часам бывае, што гэта адзіныя беларускамоўныя спектаклі ў рэпертуары рускамоўных тэатраў. Неяк на фестывалі ў Кіеве Магілёўскі драмтэатр паказваў спектакль па маёй п’есе «Трышчан ды Іжота». І кіеўскія гледачы настолькі разумелі сам тэкст, настолькі рэагавалі на моўныя нюансы, што нашы акцёры былі ў прыемным шоку. У Магілёве такога разумення не было, хоць гэтая пастаноўка Алега Жугжды вельмі падабалася гледачам. Уявіце сабе трагізм сітуацыі айчыннага драматурга, калі яго лепш разумеюць на Украіне, чым у Беларусі.
«НН»: Моўная праблема актуальная і ў коле драматургаў?
СК: Безумоўна. У Беларусі цяпер шмат таленавітых маладых драматургаў. Можа быць ніколі не было ў Беларусі столькі драматургаў, як у наш час, спектаклі па іх творах ставяцца ў Расіі. Можна называць дзесяткі імёнаў. І яны амаль усе рускамоўныя. Калі зараз з’яўляецца вялікая колькасць маладых беларускамоўных паэтаў, празаікаў, то ўся новая драматургія рускамоўная. Звязана гэта з моўнай сітуацыяй. Пісаць пра сучасную моладзь па-беларуску даволі цяжка. Калі персанажы ў гістарычнай п’есе гавораць па-беларуску, гэта ўспрымаецца натуральна. Калі аўтар паказвае асяроддзе маргіналаў і яны гавораць на літаратурнай беларускай мове, то гэта ўспрымаецца як фальш. Нават калі міліцыянеры ў п’есах Аляксея Дударава размаўляюць па-беларуску, гэта гучыць ненатуральна.
«НН»: Чаму беларуская драматургія зводзіцца ў большасці да гістарычнай тэматыкі?
СК: Ёсць такая важная праблема, як стэрэатып беларускай драматургіі. Што наш глядач разумее пад беларускай драматургіяй? У асноўным яна разумеецца як касцюмаваная гістарычная драма. У нас амаль не было гістарычнай тэматыкі ў савецкай драматургіі. І ў 1990-х гадах драматургі адраблялі няпройдзены шлях, які палякі прайшлі ў ХІХ стагоддзі, літоўцы ў 60-70-х гадах ХХ ст. Але калі гэтая праца была зроблена, узнікла пытанне: «А што далей?» Нельга замыкацца толькі на гістарычнай тэматыцы. Я ўжо некалькі гадоў адмаўляюся пісаць гістарычныя драмы, нават на замову тэатраў. Па-першае, гэта для мяне нецікава. Па-другое, я бачу, што гэта згубны шлях. Драматургія павінна адлюстроўваць наш час. І не толькі на рускай мове. Хаця адлюстраванне сучаснасці натыкаецца на вялікія перашкоды, звязаныя і з моўнымі, і з грамадскімі прычынамі.
