1. Як усё было
Амаль 2 месяцы па Дняпры з Кіева да Оршы, з прыпынкамі на ўрачыстыя багаслужбы, ішоў параход з ракай, у якой знаходзіліся парэшткі Еўфрасінні Полацкай. 4 чэрвеня святыя мошчы былі ўнесены ў Полацкі кафедральны Мікалаеўскі сабор, а 5 чэрвеня, у дзень памяці святой, урачыстым хрэсным ходам перанесены ў Спаса-Еўфрасіннеўскую абіцель.
«Полоцкие епархиальные ведомости» пісалі пра гэтыя часы: « Дняпро за гэтыя дні, паводле сведчання відавочцаў, уяўляў дзівосную карціну:
усюды, дзе па берагах знаходзіліся паселішчы, народ хрэснымі ходамі, з запаленымі свечкамі, а па начах — з вогнішчамі і вялікоднымі песнаспевамі сустракаў і праводзіў параплаў «Галавачоў», які вёз святыя мошчы прападобнай Еўфрасінні.Пры набліжэнні парахода да месцаў размяшчэння хрэсных хадоў увесь народ кленчыў і голасна ўсклікаў: «Прападобная маці Еўфрасіння, малі Бога за нас!» ».
2. Заступніца беларусаў
Вяртанне мошчаў Еўфрасінні Полацкай на Радзіму не толькі мае цікавую перадгісторыю але, як высвятляецца, тая падзея сыграла сваю ролю ў фармаванні сучаснай беларускай нацыі.
Пачнем з перадгісторыі. Як вядома, Еўфрасіння Полацкая памерла ў 1167 у Ерусаліме — па звычаі тых часоў асветніца выправілася на Святую Зямлю ў пілігрымку. Праз 20 гадоў, у 1187 г. султан Саладзін, узяўшы ў аблогу Ерусалім, дазволіў хрысціянам за шчодры выкуп вывесці святыні з гораду. Паводле логікі рэчаў мошчы Еўфрасінні тады былі павінны трапіць з Ерусаліму ў Полацак, радзіму Еўфрасінні. Але… Праз даўнюю варажнечу паміж Кіеўскім і Полацкім княствам, рэліквія апынулася ўсё ж у Кіева-Пячорскай лаўры, дзе прабыла сем стагоддзяў.
У другой палове ХІХ ст. жыхары Полацка неаднаразова хадайнічалі перад царскімі ўладамі аб пераносе мошчаў полацкай святой на бацькаўшчыну. У 1871 г. пасля асабістага звароту полацкага епіскапа Савы Аляксандр ІІ дазволіў даслаць у Полацак невялікую частку мошчаў, сярэдні палец правай рукі. А вось пры панаванні Аляксандра ІІІ беларусам увогуле забаранілі звяртацца з падобнымі хадайніцтвамі да цара. Толькі пасля падзеяў 1905 г. года просьба палачан была задаволеная…
Перыпетыі з пераносам мошчаў маюць і яшчэ адно вымярэнне — палітычнае.
На думку аўтара кнігі некалькіх кніг, прысвечаных гісторыі Полацка Уладзіміра Арлова, хадайніцтвы шматлікіх беларусаў аб пераносе мошчаў у Полацак сталася адной з першых праяваў кансалідацыі маладой беларускай нацыі.
«Шматгадовая забарона пераносу мошчаў фактычна сведчыла пра занепакоенасць расійскай свецкіх і царкоўных вярхоў з нагоды паўставання беларускай нацыі, — кажа Ўладзімір Арлоў. — Нагадаю, што ў 1897 годзе на першым перапісе насельніцтва Расійскай Імперыі каля 6 мільёнаў чалавек назвалі сябе беларусамі. Вынікі перапісу разам з шматлікімі просьбамі пра вяртанне мошчаў сваёй патронкі ў Полацак сведчылі пра першыя крокі беларусаў на шляху ўсведамлення сябе адметным народам».
Дадамо, што і сама шматлюдная велічная цырымонія пераносу мошчаў таксама паспрыяла далейшаму згуртаванню беларусаў вакол нацыянальных сімвалаў.
