Мястэчка Сапоцкін — самы край Гродзенскай вобласці. Адсюль усяго 20 км да абласнога цэнтра, а да Польшчы і Літвы яшчэ бліжэй. За Сапоцкінам пачынаюцца лясы, сцежкамі якіх можна за гадзіну-другую пехам дабрацца да Еўрасаюза. Край называюць беларускай Прусіяй, бо пасля апошняга падзелу Рэчы Паспалітай ён, адзіны ў Беларусі, пэўны час належаў не да Расійскай імперыі.
У інтэрнэт-энцыклапедыі называецца ўсяго адзін вядомы ўраджэнец краю — эканаміст Яраслаў Раманчук.Гэты факт і стаў нагодай завітаць у Сапоцкін. Тут жыве маці кандыдата ў прэзідэнты. Ужо паўгода як жыве адна. Бацька Яраслава памёр. Жалоба па ім, казаў Раманчук, і адклала яго меркаванае вяселле з выбранніцай Алесяй.
пані Марыя і Яраслаў
Польскасць вымірае
За кіламетраў пяць да Сапоцкіна скрозь туман заўважаем мужчыну, што рушыць у бок мястэчка і без асаблівай надзеі галасуе. Можа, раскажа што цікавае пра сям’ю Яраслава?
Аказваецца, выпадковы спадарожнік працаваў з бацькам палітыка. «Часлаў рабіў усё жыццё электрыкам, як і я, а маці на ферме малако прымала. Вельмі добрая сям’я!» — кажа ён.
У пары слоў абмалёўвае «сітуацыю на месцах»: «У Сапоцкіне ёсць свая апазіцыя. Недзе
палова насельніцтва гатовая галасаваць за Раманчука. Настаўнікі — дык усе за яго.Палякі Раманчука больш падтрымліваюць, а вось беларусаў тут мала» — «А вы самі за каго?» — «А ні за кога, — ці то шчыра прызнаецца, ці то пускае пыл у вочы ён. — Мая жонка замест мяне галасуе, я не ўнікаю ў гэта ўсё».
Кажа, што Сапоцкін вымірае. Няма працы — цагельню і крухмальную вытворчасць закрылі. І пякарню таксама. Бальніцу скарацілі. З трох калгасаў зрабілі адзін СВК, і той у суседніх Рацічах.
Моладзі амаль няма, а тыя, хто ёсць, едуць у Гродна. У Польшчу мала хто з’язджае. А як жа: «Тут усе цяпер размаўляюць па-расійску, польскай трымаюцца толькі старыя людзі. Калі я ў 1970-х прыехаў сюды з Гомельшчыны, нічога не мог зразумець — усё па-польску. А цяпер іначай».
Хата катоў
Паварот, і справа з’яўляецца акуратны жоўты дом. На падворку — яшчэ адна хата.
Марыя Адольфаўна, мама Яраслава, запрашае да сябе: «Ах, родненькія! Аж з Мінска прыехалі!»
Заходнебеларуская гасціннасць — на стале адзін за адным з’яўляюцца прысмакі. І ні кроплі алкаголю — дзіва што Раманчук зусім не п’е.На падлозе кешкаюцца каты. Адзін, другі, трэці… — не злічыць!
Заварваючы гарбату, Марыя Адольфаўна тлумачыць, чаму жыве ў меншай хаце: «Там вялікі дом, на чатыры пакоі, мне не хапае сіл нацягаць дроў, каб прапальваць яго, дык я перабазавалася сюды». Пані Марыя размаўляе з гасцямі на трасянцы, але часцяком пераскоквае на роднае «пшэпрашам».
Яна запрашае паглядзець вялікі дом. У ім чыста і прасторна, на паліцах — сотні кніг. І класічная літаратура, і падручнікі, і працы Яраслава. «О, Ярык чытаў! Пакуль у школу пайшоў, дык усе кнігі — і дзіцячыя, і дарослыя!» — з гонарам кажа мама палітыка.
Сярод дэмакратычнай беларускай прэсы заваляўся спецвыпуск расійскага мужчынскага часопіса GQ, прысвечаны «ліхім 90-м».
У пакоях многа абразоў, а на адной са сценаў вісіць велізарнае палатно Божай маці ручной працы. Яго падарыў Раманчукам на залатое вяселле ксёндз.
«Мы вернікі. Я заўсёды кажу: хто з Богам, той усё робіць добра»,— расказвае Марыя Адольфаўна.
У шафе — дзясяткі грамат Яраслава. «Вось залаты медаль за школу, — паказвае мама. — А пасля яшчэ і чырвоны дыплом быў!»
Выходзім у двор. Цяперашняя гаспадарка — дзесяць курэй, сабачка на ланцугу ды каты. Іх ажно пяць. «Калісьці і свіней трымалі, а вось каровы сваёй не было, — прызнаецца пані Марыя. — Я 45 гадоў працавала на малаказаводзе, дык малака не трэба было купляць».
Яшчэ не бацька, але ўжо дзядуля
Марыя Адольфаўна пачынае расказваць пра сыноў. Старэйшы брат Яраслава — Гена. Але па пашпарце не Генадзь, а Генрых. Старэйшы за Ярыка на сем гадоў.
Аказваецца, прэтэндэнт на пасаду прэзідэнта ўжо дзядуля! У Генрыха двое дзяцей — сын і дачка, якая ўжо выйшла замуж і паспела нарадзіць двух дзетак. Адзін з іх, Артур, цяпер вучыцца ў Любліне. А перад тым два гады хадзіў у Гродне ў польскую школу. Яраслаў дапамагае стрыечнаму ўнуку. Прывёз з Амерыкі ноўтбук.
Восем гадоў таму брат Яраслава з’ехаў на заробкі ў Партугалію, але неўзабаве мае вярнуцца. Піша адтуль, што цяпер няма працы, як у Беларусі, а мо яшчэ і горш.
Яраслаў бывае ў бацькоўскай хаце раз на месяц. Паколькі гаворка зайшла пра сям’ю, пытаемся, што скажа свякруха пра будучую нявестку, Яраслававу абранніцу? На жаль, сын яшчэ не паспеў пазнаёміць маму з Алесяй. Пра нявестку пані Марыя чула толькі з яго словаў.
«Кулака» ў старшыні
«Мой бацька памёр у 49 гадоў, бо яго раскулачылі. Яго хацелі зрабіць старшынёй калгаса, а ён адмовіўся, бо не мог зразумець, як жыць у такіх умовах. Яго не выслалі, але забралі ўсё ў калгас. Бацька за два месяцы і згарэў, хоць крэпкі мужык быў, — расказвае гаспадыня. — Працавіты быў! Нават у вайну мы ніколі не галадалі».
«Немцы нам нічога дрэннага не рабілі, бо партызанаў у нас не было, — кажа мама Раманчука. — Але як прыйшлі саветы, то нацярпеліся».
Марыя Адольфаўна нарадзілася на мяжы, пад польскай Кузніцай. Калі пераехала ў Сапоцкін, будучы муж Часлаў быў яшчэ ў арміі.
Жыццё ў Саюзе стала для яе часам змагання: «Тут нельга было па-польску размаўляць, нельга было ў касцёл хадзіць, але я наперакор усім ішла. Я ў свой час вывучылася ў Пінску на тэхнолага. Людзей з такой адукацыяй не было, таму мяне і не звальнялі. Начальнік прасіў: будзе праверка, размаўляй хаця б з імі па-расійску. А я адказвала: як умею, так і буду казаць».
Браты Раманчукі былі хрышчоныя яшчэ ў маленстве. Прычым калі Яраслава ў касцёл адвезлі адкрыта, то Генрыха давялося хрысціць таемна, у дзве гадзіны ночы.Такія былі часы.
Марыю Адольфаўну абурае, што моладзь адыходзіць ад касцёла. Яраславу яна сказала адразу: «У Мінску ты як хочаш, але тут мусіш ісці ў касцёл».
Парадаксальна, але
ліберальныя погляды Раманчука, якія выказваліся ў інтэрв’ю пра легалізацыю прастытуцыі і прымальнасць групавога сэксу, ніякім чынам не суадносяцца з поглядамі на жыццё пані Марыі.
Сіноптык з-пад Казахстана
Па словах мамы, Яраслаў ніколі ў жыцці не зубрыў. Вельмі адораны. «Аднойчы ў чацвёртым класе прыйшоў і плача. «Мама, я напісаў сачыненне, настаўніца прачытала, сказала, што гэта не я зрабіў!» А ён пры мне пісаў, без кніжак, без нічога… Тады я сустрэла гэтую настаўніцу, усё ёй растлумачыла. І пасля таго яна пачала яму ставіць пяцёркі», — узгадвае пані Марыя.
Ва ўніверсітэце Яраслаў атрымліваў спачатку павышаную стыпендыю, а пасля — ленінскую. Грошы прывозіў дахаты: «Ён жа не курыць, не п’е.
Я іх адкладала на ашчадкніжку, — са шкадаваннем прызнаецца Марыя Адольфаўна. — Дык яны і ляснулі ўсе, як Савецкі Саюз скончыўся».
Калі Раманчук вучыўся на першым курсе, яго забралі ў армію, хоць звычайна забіралі з трэцяга. Яраслаў напісаў у дакументах, што паляк. «Ну, мы табе, паляку, пакажам!» — сказалі Раманчуку і заперлі яго на мяжу з Казахстанам. Там ён служыў на аэрадроме сіноптыкам.
На ўніверсітэцкіх здымках Яраслаў выглядае сапраўдным навукоўцам у вялікіх акулярах. Цяпер, пасля ўдалай аперацыі, зробленай у ЗША, яму не трэба насіць ні акуляраў, ні кантактных лінзаў.
Калі Раманчук скончыў лінгвістычны ўніверсітэт, яго пакінулі выкладаць. Аднойчы, прыехаўшы дамоў, ён пачаў разважаць:
«Мама, каб мне купіць кватэру ў Мінску, трэба будзе працаваць на цяперашнім месцы 54 гады». І пайшоў у бізнэс.
«Я не прашу ў Бога, каб Ярык стаў прэзідэнтам»
«Я не хацела, каб ён балатаваўся, бо нашы выбары — гэта ж абы-што, а не выбары. Старшыня сельсавета з Яраславам у дзяцінстве сябравалі. Я сказала яе маці: хай толькі падтасуе сёлета ў Сапоцкіне!» — жартам пагражае Марыя Адольфаўна.
Людзі Раманчука паважаюць. Пару гадоў таму Ярык прыехаў выступаць, і так людзям спадабалася ягоная прамова, што адзін нават назваў сваю дачку ў ягоны гонар, Яраславай.
Пані Марыя выпісвае «Народную волю», глядзіць «Белсат», разважае пра інфляцыю і рост грашовай масы.
«Калі Яраслаў прыязджае, ён на сваім ноўтбуку мне ўсё паказвае», — хваліцца гаспадыня.
«У 1994-м я галасавала за Лукашэнку, — прызнаецца Марыя Адольфаўна. — А Ярык тады ўжо казаў: мама, ён дурнаваты.Больш я за Лукашэнку не галасавала. А вось Пазняка я не люблю. Краіна шматнацыянальная, нельга так, што ўсё раз — і па-беларуску. Хоць ва ўрадзе чыноўнікі павінны размаўляць па-беларуску, як і на тэлебачанні.
Калі ў народа няма мовы — то няма і народа».
Парады Пазняку
У хату заходзіць сусед-украінец, які жыве ў Гродне, але купіў участак у Сапоцкіне. Ён адразу ж падхоплівае тэму: «Ярыка ўчора па «Белсаце» паказвалі! Але малавата яму часу далі».
У мястэчку ледзь не ўсе хаты маюць спадарожнікавае тэлебачанне.
Сусед таксама згадвае Пазняка: «Калі б ён быў не такім нацыяналістам, даўно былі б у дэмакратычнай Еўропе! А ён усіх на беларускую пераводзіць пачаў…»
Марыя Адольфаўна адразу ж перабівае: «Не, беларус павінен размаўляць па-беларуску!»
Паэт ні ў чым не разбіраецца
«Ну хто падтрымае Раманчука? Палякаў на Магілёўшчыне не любяць…» — задаем правакацыйнае пытанне. «Прычым тут паляк? — шчыра не разумее Марыя Адольфаўна. — А Лукашэнка хто? Ніхто, цыган нейкі.
Ярык не за палякаў, а за ўсіх.Някляеў, ён хто? Паэт нейкі, ні ў чым не разбіраецца. Наш дык працаваў шмат. Я вам гарантую, што Яраслава не сапсуе ўлада. Ён звычайны, просты чалавек. Няхай бы стаў прэзідэнтам. Ён ведае, як вывесці краіну з крызісу. Але я не прашу ў Бога, каб Ярык быў прэзідэнтам. На ўсё воля Божая».
