Страх тырана

Піша айцец Пётра Рудкоўскі.

«Тады Ірад, усвядоміўшы, што мудрацы падманулі яго, вельмі разгневаўся і паслаў слугаў, каб пабілі усіх немаўлят у Віфлееме…» (Мацвей 2:16).

Цяжка сказаць, у якой ступені аповед пра забойства віфлеемскіх немаўлят, наяўны ў другім раздзеле Дабравесця паводле Мацвея, адлюстроўвае рэальныя падзеі. Няма сумневу, аднак, што ён цалкам адэкватна перадае стыль вядзення палітыкі старэючага тырана.

Евангелле паводле Мацвея паўстала ў асяроддзі юдэа-хрысціян, якія былі вялікімі патрыётамі Ізраіля. Той, хто больш-менш знаёмы з чатырма кананічнымі евангеллямі, мог заўважыць, што першае Евангелле (каторае «паводле Мацвея») вызначаецца спасярод іншых тэндэнцыяй да акцэнтавання юдаістычнага кампаненту хрысціянства. Ісус тут прээзентуецца як той, хто прыйшоў «выканаць» Закон Ізраіля, а ні ў якім разе не «адмяніць», Яго дзейнасць падаецца як здзяйсненне ізраільскіх прароцтваў, а сам Ён паводле паходжання явіцца ў Дабравесці як «сын Аўраама, сын Давіда», гзн. паўнакроўны юдэй-ізраільцянін.

Пасус пра віфлеемскую разню трэба чытаць як «нямы крык» тых юдэйскіх патрыётаў з першага стагоддзя, у якіх амаль нічога, апрача плачу і ўздыхання па «лёсе Божай гары» не засталося. У аповедзе пра забіванне немаўлят «Давідавага горада» якбы скандэнсавана гісторыя Юдэі ад 63 г. да н. э. (захоп Ерусаліма рымлянамі) да 70 г. новай эры (поўнае знішчэнне Ерусаліма і яго святыні).

Хто такі Ірад і якая яго роля ў гісторыі «юдэйскага няшчасця»? Па-першае, Ірад — гэта чалавек не юдэйскага паходжання, які, аднак, замацаваўшы ўладу ў Юдэі, Галілеі і Батанэі, апрануў маску «вызнаўцы юдаізму», не змяніўшы сваёй ментальнасці.

Свой «юдаізм» ён мог паспяхова спалучаць з рэгулярным парушэннем усіх асноўных запаведзяў юдаізму. Да яго добра б пасавала найменне «юдэйскі гой» водле аналогіі да сучаснага феномену «праваслаўнага атэізму» або «каталіцкага атэізму».

Па-другое, Ірад быў абраны «царом юдэяў» не юдэямі, а рымскім сенатам. Сталася гэта тады, калі Антыгон, юдэй-патрыёт, зрабіў спробу здабыць уладу ў Юдэі, а Ірад, з маленства звыклы ўладарыць, не захацеў з гэтым змірыцца і з дапамогай акупантаў захапіў уладу для сябе.

Па-трэцяе, Ірад, захапіўшы ўладу ў Юдэі, не цураўся ніякіх метадаў яе замацавання. Ахвярамі яго паранаідальнага страху згубіць уладу сталі — між іншымі — ягоная жонка Марыямнэ (юдэйка-арыстакратка, да якой Ірад, дарэчы, быў пачуццёва вельмі прывязаны), а таксама брат і двое сыноў.

Па-чацвёртае… што ж, Ірад быў не толькі спрытным палітыкам, але і «мадэрнізатарам» падлеглых яму абшараў. Аднаўленне і велічнае ўпрыгожанне ерусалімскай святыні, стварэнне спраўнай сістэмы пастаўкі вады ў Ерусалім, пабудова цвярдыняў Масады і Іродыюма — гэта своеасаблівыя падарункі Ірада юдэйскаму народу, якія, несумнеўна, спаўнялі важную прапагандысцкую функцыю і легітымізавалі ягоную ўладу ў вачах юдэяў.

Аповед пра забойства Ірадам немаўлят з’явіўцца ў асяроддзі юдэйскіх патрыётаў найпраўдападобней як контрпрапагандысцкі твор, як альтэрнатыўны погляд на «дасягненні» валадара, якога ўжо ў першай палове першага стагоддзя некаторыя паспехі абвесціць «Вялікім». Аўтар (або аўтары) другога раздзелу Дабравесця паводле Мацвея

прэзентуюць гэтага «велікана» як маральнага карліка, якога зжырае ірацыянальны страх перад «немаўляткам» і які ў сваёй палітыцы прэвентыўнага знішчэння патэнцыйнага асяродку апазіцыі пасоўваецца да жахлівага абсурду

: загадвае пазабіваць усіх дзяцей у дадзенай мясцовасці.

Ірадаву палітыку трапна скаментаваў старажытны хрысціянскі пісьменнік Кводвультдэус: «Ты забіваеш безабаронных, бо страх забівае цябе». Страх сапраўды забіваў гэтага тырана: спачатку ў маральным плане, а потым у псіхічным і цялесным. Ірад, як сугеруе Іосіф Флавіў, паміраў страшэннай смерцю: глыбокая параноя плюс хвароба нырак ператварылі яго ў вартага жалю, няшчаснага, зануранага ў роспач і жах старога.

Аповед пра віфлеемскую масакру, аднак, з’яўляецца нечым большым, чым «нямым крыкам» юдэйскіх патрыётаў. Праз гэты аповед яны дзеляцца сваім вялікім адкрыццём: бездапаможнае немаўля можа перамагчы ўсемагутнага тырана! Яны намагаюцца паказаць,

наколькі слабою з’яўляецца «моц» тыранічнай улады і наколькі моцнай з’яўляецца «слабасць» міралюбнага і чалавекалюбнага валадара. Яны пераконваюць, што перамагчы тыранію насамрэч вельмі лёгка: дастаткова жыць у праўдзе і вызваліцца ад страху.