Я ўжо апісваў як АК вызваліла вязняў з пінскай і лідскай турмаў. На пачатку 1943 года пасля масавых арыштаў сяброў дыверсійнай структуры «Вахляж», якія ўтрымліваліся ў турме (сёння яе называюць «Валадарка») было прынята рашэнне аб правядзенні падобнай аперацыі ў ў Мінску.
Арышты сяброў «4 (мінскага) адрэзка» дыверсійнай арганізацыі «Вахляж», пачаліся ўвосень 1942 года. Выпадкова немцы затрымалі дыверсійную групу, якая рыхтавалася да падрыву чыгункі ў ваколіцах Ратамкі. Камандзір дыверсійнай групы — псеўданім «Драўнікоўскі» — у гестапа досыць хутка зламаўся і пачаў зліваць немцам інфармацыю…
А ведаў ён шмат.
Таму хутка
ў гестапа аказалася больш за 70 падпольшчыкаў у тым ліку і «ціхацёмныя» дыверсанты, якія прайшлі дыверсійны курс у Англіі.
Дзякуючы «Драўнікоўскаму» немцы ведалі, што за птушкі патрапілі ў іхныя рукі. Дый англійская міны, знойдзеныя падчас ператрусаў, не пакідалі сумнення: удалося затрымаць сур’ёзную вайсковую арганізацыю.
Спецыялісты па брутальных допытах выкарыставалі ўвесь жудасны арсенал катаванняў. Кіраваў допытамі высокі чын, адмыслова прысланы з Берліна. Адзін з дыверсантаў, які баяўся, што не вытрымае катаванняў, калі яго павезлі ў мінскае СД, папрасіўшыся ў туалет, прыняў атруту.
Астатнія маўчалі.
Тым часам на волі іх сябры шукалі магчымасці дапамагчы арыштаваным. АК удалося завербаваць аднаго з ахоўнікаў «Валадаркі», чалавека па прозвішчу Мілашэўскі. Яму даюць псеўданім «Чорны». Дзякуючы «Чорнаму», удаецца наладзіць сувязь з арыштаванымі АКаўцамі.
Такім чынам
падполле атрымоўвае інфармацыю аб стане ведаў немцаў пра арганізацыю і ход следства.
Палонныя АКаўцы ўтрымліваліся ў камерах 84, 85 на трэцім паверсе і ў камеры 75 на другім паверсе.
Кіраўніцтва дыверсійнай арганізацыі «Вахляж» прымае рашэнне адбіць палонных. Толькі што была праведзена ўдалая аперацыя ў Пінску, што дадавала гэтым планам аптымізму. Гэтае рашэнне было ўхвалена галоўным кіраўніцтвам АК.
У Мінск з адмысловай місіяй былі скіраваны кіраўнік штаба «Вахляжа» маёр Стэфан Рыхтэр «Тумры» і ротмістр Ежы Сакалоўскі «Міра». Заданне — вызваленне вязняў «Валадаркі».
Разглядаліся дзве магчымасці:
1. Вывад арыштаваных з турмы завербаванымі ахоўнікамі.
2. Напад на турму, спалучаны з ударам «знутры» турмы.
Першы шлях, улічваючы колькасць вязняў і ступень кантролю ў турме, быў прызнаны нерэальным. АК прыступіла да рэалізацыі другога плану.Для таго каб забяспечыць магчымасць удару «знутры» турмы арыштаваным АКаўцам праз «Чорнага» была перададзена зброя — пісталеты. Агульная колькасць — не менш за 5 штук.
Адначасова рыхтаваўся атручаны самагон, якім «Чорны» меўся пачаставаць ахоўнікаў, а цвярозых меўся забіць разам з вызваленымі дыверсантамі.
Але тут здарылася нечаканае. «Чорны» быў арыштаваны. Невядома, што сталася прычынай арышту, але ён нікога не выдаў. Немцы і надалей нічога не ведалі ні пра зброю, схаваную у камерах, ні пра запланаваны пабег. Каб аднавіць сувязь з арыштаванымі, маёр «Тумры» прыняў рашэнне спрабаваць завербаваць некага іншага з турэмнай аховы. Хутка, дзякуючы грошам, удалося спакусіць ахоўніка Івана Дзем’яновіча.
Сувязь з арыштаванымі АКаўцамі была наладжана.
Уцёкі былі прызначаны на вечар 6 лютага 1943 года. Але нічога здзейсніць АКаўцы так і не здолелі. Каля(сёння такога завулка ў Мінску няма, але, магчыма, нехта здолее ўстанавіць, дзе знаходзіўся гэты дом)16-й гадзіны гестапа атачыла дом № 7 у Другім Рыгораўскам завулку ў Мінску
Менавіта там былі «Тумры» і «Міра». Маёр праз вакно паспеў пабачыць немцаў і пачаў страляць. Завязаўся бой. АКаўцы забраліся на паддашак і адтуль больш за гадзіну адстрэльваліся.
Потым агонь сціх. Немцы, аднак, баяліся сунуцца і вырашылі закідаць дом гранатамі, а потым падпалілі.
У гэты самы час у «Валадарку» ўводзяць гестапа. Яны загадваюць вязням камер 75, 84 і 85 выйсці на калідор, аднак першых хто высунуўся (гэта не былі АКаўцы) пасёк агонь аўтаматаў. Больш ахвотных выйсці не знайшлося. Тады немцы закідваюць у камеры гранаты.Параненых людзей адразу цягнуць на допыты і, катуючы, патрабуюць прызнацца, хто і якім чынам спрабаваў уцячы з турмы.
На допытах некаторых збіваюць да смерці, некаторых застрэльваюць… Так у гестапа загінулі падчас катаванняў камендант «4 адрэзка» «Вахляжа» маёр Тадэвуш Сакалоўскі і жаўнер Мірон
Немцы лютавалі.
Былі расстраляныя капітан Богдан Пянткоўскі, ротмістр Станіслаў Кашарскі, інжынер Юліян Кіселеўскі, інжынер Зыгмунд Цесля і шмат іншых. Загінуў, а паводле адно з версіяў быў расстраляны немцамі і здраднік «Драўнікоўскі». Тыя, хто выжыў (4 чалавекі) трапілі ў Асвенцым.
АК устанавіла, што выдаў падпольшчыкаў Іван Дзем’яновіч, ахоўнік з «Валадаркі». Ён узяў грошы ад падполля і пагадзіўся пасля заканчэння аперацыі разам з вязнямі ўцячы ў лес, але перадумаў і вырашыў здаць падпольшчыкаў немцам.Яму адводзілася актыўная роля падчас вызвалення вязняў, ён ведаў шмат падрабязнасцяў плану і шмат удзельнікаў. Таму немцы здолелі забіць і кіраўніцтва і арыштаваць шэраг дыверсантаў.
«Вахляж» у Мінску перастаў існаваць.
