У Чарнобылі быў атамны выбух, дакладней, атамны стрэл? 7

Гэтую, магчыма, не адзіную, але, несумненна, самую галоўную чарнобыльскую загадку першым агучыў Канстанцін Чачэраў, легендарны ліквідатар з групы Курчатаўскага інстытута, які ўзначальваў у Чарнобылі лабараторыю па даследаванні паліва.

Разам са сваёй камандай ён абшукаў усе памяшканні чацвёртага блока Чарнобыльскай АЭС, што выбухнуў 26 красавіка 1986 года, і заявіў, што ядзернага паліва там практычна няма. «Паводле ўсіх разлікаў, — сказаў ён у гутарцы з аглядальнікам „НГ“, — там заставалася не больш за 6–10% паліва».

Загадка з дэфіцытам урану

Загадка складалася ў тым, што колькасць урану, аселага пасля выбуху, паводле іншых ацэнак, таксама не перавышала 10%.

Калі прыняць афіцыйную версію пра тое, што дах рэактара сарвала выбухам перагрэтага газу, то застаецца цалкам незразумелым, куды падзелася астатняе паліва:

такі выбух мог накрыць радыёактыўнымі ападкамі велічэзную тэрыторыю, але асноўнае паліва ўсё-такі павінен быў або расплавіць і ўціснуць у зямлю, або рассыпаць паблізу. І толькі ў тым выпадку, калі на чацвёртым блоку прагрымеў сапраўдны ядзерны выбух з тэмпературай у дзясяткі тысяч градусаў, выпарэнне паліва павінна было вылецець у стратасферу і там, на вышыні 10–15 кіламетраў, размазаць вятрамі амаль над усім зямным шарам.

І калі ўсё-ткі прыняць гэтую версію, якую Чачэраў лічыць адзіна магчымай, то атрымліваецца, што Украіне, як ні па-садысцку гэта гучыць, страшна пашанцавала — выбух сарваў дах, але не разбурыў сцены бакавой біялагічнай абароны. Гэта быў нават не столькі атамны выбух, колькі атамны стрэл, накіраваны ў стратасферу.

Калі б сцены разнесла адначасова з дахам, то Чарнобыль стаў бы трэцім горадам пасля Хірасімы і Нагасакі, які адчуў на сабе ўсе жахі ядзернага грыба.

Ядзерны стрэл Чарнобыля

У тым, што гэта быў менавіта ядзерны выбух, Чачэраў перакананы. «Гэта можна было б зразумець, — кажа ён, — ужо па тым, колькі графітавага лому засталося на станцыі і вакол яе. Паводле нашых, ды і не толькі нашых ацэнак, было выяўлена менш за 10% астаткаў графітавай кладкі. Было б дзіўна, калі б амаль увесь графіт паляцеў, а паліва засталося. Але мы палічылі і колькасць паліва, пакінутага на станцыі. Самымі простымі спосабамі — рулеткай і лінейкай — мы вымяралі аб’ёмы павівазмяшчальнага матэрыялу, у асноўным расплаваў уранавага паліва і бетону), бралі ўзоры, вымяралі ўтрыманне ў іх урану, а потым рашалі школьныя задачкі на множанне і складанне. У выніку атрымалася тое, чаго мы і чакалі, — дэфіцыт паліва ў чацвёртым блоку склаў як мінімум 90%».

І гэта ніколі не было сакрэтнай інфармацыяй,

сцвярджае Чачэраў. Хто хацеў, той пачуў: «Яшчэ ў 1990 годзе яна была апублікаваная ў кнізе Дзяржкамгідрамета, суаўтарамі якой былі акадэмік Ізраэль і людзі, якія працавалі разам са мной».

Існуе шмат іншых пацверджанняў версіі ядзернага стрэлу ў Чарнобылі. Па словах Чачэрава, даведаўшыся пра дэфіцыт урану ў чацвёртым блоку, фізікі ЗША з Лівераморскай нацыянальнай паскаральнай лабараторыі вырашылі праверыць гэтую версію самым простым спосабам. На стратасфернай вышыні вецер заўсёды дзьме строга на ўсход, у дадзеным выпадку ў бок Японіі. Фізікі паехалі туды, узялі пробы глебы, паветра і вады, і выявілася, што дадзеныя пра ўтрыманне радыёнуклідаў там толькі ў паўтара разу адрозніваюцца ад разліковых, атрыманых пры здагадцы аб ядзерным выбуху.

«Выпадкова выявілася, — кажа Чачэраў, — што на вышыні 15 кіламетраў у момант выбуху над Чарнобылем ляцеў самалёт. Калі ён прызямліўся, на ім была выяўленая „нездымальная“ радыёактыўнасць. Пра тое ж кажуць і аналізы пробаў, зробленыя ў аддзеле радыяцыйнага матэрыялазнаўства Курчатаўскага інстытута. Яны паказалі, што тэмпература ізатопаў цэзію ў рэактары была больш за 6 тысяч градусаў, а паводле некаторых іншых ацэнак, дасягала 40 тысяч градусаў. Гэтыя тэмпературы можа стварыць толькі непадуладная нам ланцуговая рэакцыя. Без сумневаў, гэта быў паўнавартасны ядзерны выбух».

Ім было цікава

Сітуацыя абсурдная, але яна вельмі адпавядае таму абсурду, які адбываўся на падарванай станцыі.

Абсурд там панаваў, па-першае, таму, што тады ніхто нават прыблізна не ведаў, як спраўляцца з такімі сітуацыямі. Па-другое, калі вакол Чарнобыля закруціліся вялікія грошы, на іх пачалася вялікае паляванне, што даходзіла часам да бессаромнасці.

Вось маленькі і далёка не самы галоўны прыклад.

Міністэрства сярэдняга машынабудавання арганізавала тады рабочую групу па ацэнцы дзейнасці розных арганізацый у чарнобыльскай зоне. Па словах Аляксандра Херувімава, вядучага супрацоўніка Курчатаўскага інстытута і таксама ліквідатара, які ўзначальваў гэтую групу, бетону, нібыта пастаўленага на станцыю для будаўніцтва саркафага, было дастаткова для таго, каб забетанаваць месца выбуху на 30 метраў у глыбіню і 50–100 метраў у вышыню.

Па словах Херувімава, «шэрага, але шустрага» народу ў зоне было дастаткова, але вырашальнае значэнне мелі не яны і не яны запомняцца. Вырашальнае значэнне мелі сталкеры.

Сказаць, што яны не думалі пра грошы, было б, напэўна, няправільна — у тыя цяжкія часы цяжка было пра іх не думаць. Як сказаў мне аднойчы адзін з ліквідатараў, «я б, напэўна, туды не паехаў, калі б там зусім не давалі грошай, але толькі праз грошы не паехаў бы дакладна». Радыяцыя!

Яна дзейнічае на людзей па-рознаму.

Вядомыя былі выпадкі своеасаблівай алергіі на радыяцыю — чалавек проста не пераносіў яе, нават у малых дозах.

Ужо на другі дзень ён так дрэнна сябе адчуваў, што вымушаны быў з’язджаць.

Расказваюць таксама, што там былі людзі, што «падселі на радыяцыю».

Нешта ў іх у арганізме адбывалася са «свабоднымі радыкаламі», і, атрымаўшы параўнальна невялікую дозу, яны пачыналі адчуваць уздым духу, нібы бы ад прыёму наркотыку.

А сустракаліся, праўда, рэдка, такія людзі, як Канстанцін Чачэраў — іх радыяцыя не брала.

64-гадовага Кастуся Чачэрава называюць самым апрамененым чалавекам свету. Гэта нездаровы чалавек, але нездаровы прыкладна адпаведна ўзросту. Як ён паведаміў «НГ», на яго рахунку афіцыйна лічацца 2200 рэнтген, або, як сёння прынята лічыць дозу, 22 000 мілізівертаў. Для даведкі: максімальная сумарная доза апраменьвання для чарнобыльскіх ліквідатараў, гэтак жа як і для сённяшніх ліквідатараў на «Фукусіме», складала 250 мілізівертаў. Як толькі чалавек гэтую дозу набіраў, яго належала неадкладна прыбіраць з зоны.

З гэтым трэба было нешта рабіць — па словах Аляксандра Херувімава, ліквідатары, якія працавалі ў памяшканнях чацвёртага блока, маглі набраць гэтую дозу даволі хутка, а значыць, і сысці, не дарабіўшы справы. «Мне было цікава, — кажа Чачэраў. — 

Наш народ на хітрыкі здатны, таму часта некаторыя з ліквідатараў проста не бралі з сабой лічыльнікі радыяцыі або абзаводзіліся неафіцыйнымі лічыльнікамі, а афіцыйныя прыбудоўвалі на час куды-небудзь да крыніцы з вядомым узроўнем выпраменьвання, каб потым не здаць яго выпадкова цалкам „пустым“. Ім было цікава».

«Не падумайце, — кажа Чачэраў, — што мы былі бесшабашнымі ідыётамі, якія напралом рвуцца ў гарачыя месцы. Кожны крок, кожны рух разлічваліся так, каб апраменьвацца мінімумальна».

Па ўсім відаць, з максімальнай дозай у ліквідатараў на «Фукусіме» могуць узнікнуць праблемы. У гэтых людзей, безумоўна, ахвярных, якія не заслугоўваюць нічога, акрамя велічэзнай павагі, але выхаваных у зусім іншай культуры, хутчэй за ўсё нават у страшным сне не ўзнікне думкі аб тым, што з лічыльнікам радыяцыі можна схітраваць.

* * *

«Цяпер я сустракаю даволі шмат людзей, — кажа Аляксандр Хрувімаў, — якія лічаць час, праведзены імі на станцыі, самым цікавым і самым шчаслівым часам усяго іх жыцця. Там было як на вайне — усё проста, ёсць мэта, ёсць справа, і мы рабілі гэтую справу, і мы бачылі рэальныя вынікі сваёй працы».

ng.ru

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ