Беларускі Чарнобыль — гэта не толькі Брагін ды Хойнікі.
Апошні выпуск Востухаўскай сярэдняй школы, 1991 г. Фота з архіва аўтара.
Востухаўская сярэдняя школа. Год пасля Чарнобыля. Фота з архіва аўтара.
Цяпер на месцы школы засталіся засталіся фрагменты падмуркаў ды рэшткі ганка. Красавік, 2011 г. Фота аўтара.
На месцы былой школы. Красавік, 2011 г. Фота аўтара.
Некалі тут быў школьны стадыён. Красавік, 2011 г. Фота аўтара.
Вёска Востухава, Карэліцкі раён. Красавік, 2011 г. Фота аўтара.
Вёска Востухава, Карэліцкі раён. Красавік, 2011 г. Фота аўтара.
У вёсцы Востухава, што на мяжы Карэліцкага і Навагрудскага раёнаў, на месцы былой школы цяпер пустка. Ад цаглянага будынка засталіся фрагменты падмуркаў ды рэшткі ганка, на якім раней фатаграфаваліся выпускнікі. А некалі тут віравала жыццё. Школьны двор патанаў у квецені саду.
Апошні выпуск у Востухаўскай школе, пяты з моманту аварыі на ЧАЭС, адбыўся ў 1991 годзе. Будынак школы разбурылі, з двара і стадыёна знялі грунт і вывезлі на спецыяльную пляцоўку. Разам з іншымі школу разбіралі настаўнікі. Сярод іх быў мой бацька, які адпрацаваў у той школе настаўнікам амаль 10 год.
Бацькі прыгадвалі, што першыя гады пасля аварыі дарога з працы давалася цяжка. «Ішлі ад лавы да лавы: пройдзеш кіламетр — прывалішся на лаве да плоту».
«Мы доўгі час нічога не ведалі. Потым з’явіліся дазіметры. У школе выявілі высокі радыяцыйны фон», — прыгадвае настаўніца біялогіі Галіна Лейка, класная кіраўніца апошняга выпуску Востухаўскай школы.
Свае-чужыя
У 1991-м я пайшоў у пяты клас васьмігодкі ў Заполлі, што побач з Карэлічамі. У той год да нас далучыліся вучні і настаўнікі ліквідаванай Востухаўскай школы. Спачатку мы, дзеці, успрымалі навічкоў з насцярогай (таямнічай напружанасці дадавалі бязглуздыя, як на сённяшні розум, байкі пра ліквідатара Федзю «Чэрапа» з Востухава, які, нібыта, пасля вахты ў Чарнобылі аблысеў і свяціўся ўночы, як лямпачка).
Востухаўскія таксама не адразу змірыліся з пераменамі, і хоць не былі перасяленцамі, і жылі ў лічаных кіламетрах ад нас, здаецца, доўга яшчэ адчувалі на сабе адбітак сваёй асаблівасці.
Дзякуючы таму, што ў нас пачалі вучыцца дзеці з забруджанай тэрыторыі, школу ўключылі ў так званыя чарнобыльскія праграмы. Гуманітарная дапамога, аздараўленне за мяжой — усё гэта стала будзённасцю. Як і захворванні шчытападобнай залозы, якія выяўлялі не толькі ў дзяцей-прыбышоў, але і ў тых з нас, хто бавіў лета ў дзядоў у забруджаных вёсках.
Мяжа паміж намі, дзецьмі, паступова знікала. Затое расла прорва паміж нашымі вёскамі. У маім Красным пабудавалі навюткую трохпавярховую школу са спартзалай. З’явілася некалькі новых вуліц, забудаваных прасторнымі катэджамі, у некаторыя з якіх перасяліліся сем’і нашых «чарнобыльцаў». У іхніх жа вёсках тым часам пусцелі хаты, зачыніўся клуб…
Радыяцыя не кусаецца
Дарога з Карэліч у Шчорсы, імклівы ўзлёт трасы ўгару — і перад вамі адкрываецца фантастычны від на Шчорсы, а таксама на лясы і паплавы, што цягнуцца да гарызонту. Калі грымнуў Чарнобыль, гэтая траса стала дарогай у мясцовую зону. У першыя пасля аварыі гады ў тутэйшых вёсках плацілі кампенсацыю сем’ям, чый падворак зачапіла радыяцыя. У народзе тыя выплаты хутка празвалі «грабавымі». Многія зайздросцілі суседзям, якім «пашчасціла» атрымліваць тыя грошы. Хтосьці праз гэта перастаў нават вітацца між сабой.
Калі ў шчорсаўскіх лясах знайшлі радыяцыю, большасць перастала наведвацца туды па грыбы ды ягады. У Востухаве пачалі зарастаць сажалкі з карасямі ды акунямі. Многія пабралі дзяцей ды з’ехалі з забруджаных вёсак падалей.
Але не ўсе паддаліся паніцы. Хтосьці з ахвотай прыняў веру ў ачышчальныя якасці «чарніла», а некаторыя, як сябар маіх старэйшых братоў, бадзёрылі сябе самападманам. «Якая радыяцыя?» — пытаў ён мяне перад тым, як выправіцца ў грыбы пад Шчорсы. — «Яна ж не кусаецца. Яе нават не бачна!»
Свой Чарнобыль
За чвэрць стагоддзя, што мінула ад выбуху ў Прыпяці, некалі шматлюднае Востухава ды іншыя навакольныя вёскі апусцелі. І не адна радыяцыя тут вінаватая, бо такую ж карціну можна пабачыць і ў «чыстых» вёсках Карэліччыны. Але жыццё тут усё ж цепліцца. Але ёсць тое, што не дае забыць зусім, свой знак бяды. Пляцоўка, на якой некалі стаяла Востухаўская сярэдняя школа, нібы стары шнар, паступова зацягваецца хмызняком і горамі смецця. Яна нібы напамін, што беларускі Чарнобыль — гэта не толькі Брагін, Нароўля ды Хойнікі. Гэта і Століншчына, і Валожыншчына, і Усходняя Магілёўшчына ды іншыя раёны краіны, у якіх трагедыя 25-гадовай даўніны таксама пакінула свае сляды.
