Мінск — горад-шанец + фоты 28

«П**му раёну — 80!»… «Ганаровы грамадзянін С**га раёна»… Але ёсць і іншы Мінск. Піша Раман Абрамчук.

Мінск такі розны... Фрысбі ля Ратушы.

Мінск такі розны... Касцёл на Кальварыі.

Мінск такі розны... Ваколіцы Пішчалаўскага замка — турмы Валадаркі.

Мінск такі розны... Мінск насоўваецца на Грушаўку.

Мінск такі розны... Плошча Незалежнасці.

Мінск такі розны...

Мінск такі розны...

Аднойчы хтосьці з нашай студэнцкай кампаніі, стаміўшыся ад краязнаўчых вылазак у гістарычныя куткі радзімы, рашуча кінуў: «На выходных едзем у Мінск!» І праз тыдзень у поўным турыстычным абмундзіраванні мы ўжо сустракаліся на кальцавой каля ст.м. Магілёўская, адкуль пачынаўся наш краязнаўчы маршрут. А хтосьці яшчэ наўмысна праехаў аўтаспынам па той жа кальцавой, дзеля адчування…

Мой Мінск — заўжды новы.

Гэта пункт, з якога пачынаюцца ўсе мае падарожжы. Тут жа яны і заканчваюцца. Памятаю, як вярнуўся ў горад рана-рана, і шпацыраваў па прывакзальных вуліцах. Горад толькі прачынаўся. Першае сонца, першыя тралейбусы, першыя мінакі… Горад адкрыўся быццам па-новаму. Усе яго вуліцы ходжаныя-пераходжаныя тысячы разоў, а ён усё адно можа быць па-новаму цікавым.

Мой Мінск — гэта адрасы сяброў,

куды можна звальвацца на галаву без асаблівага папярэджання. Адпаведна, гэта і прастора каля гэтых адрасоў — лес за Домам міласэрнасці (паводле адной з крыніц — вядомы з XVIII ст. як уласнасць Радзівілаў), вішні каля будынка БТ, абіраныя ліпеньскай ноччу, дарога ад д/с Карастаянавай да Цнянкі, праз гаражы і пералесак, з атмасферай апошніх серый «Твін Пікса»…

Мой Мінск — гэта яго закуткі.

У студэнцкі час неаднаразова рабілі вечаровыя краязнаўчыя вылазкі па родным горадзе, з папярэдняй інфармацыйнай «падгрузкай»: швэндаліся па тэрыторыі завода прыборабудаўніцтва каля ЦУМа (яго акурат «выводзілі» з горада), падымаліся на воданапорную вежу, што на праспекце Жукава (шыкоўная індустрыйная готыка пач. ХХ ст.), аглядалі сталінскія баракі ў раёне вул. Мініна (даволі дэпрэсіўная мясцінка), ад дахаў да падземных казематаў абышлі манастыр Бернардынцаў (адразу пасля выезду вайсковай часткі). Потым пра ўсё расказвалі сябрам, вадзілі іх. Тыя — сваім сябрам…

Нядаўна з акна тралейбуса ўгледзеў старыя завадскія будынкі, відавочна ХІХ ст., на беразе Свіслачы каля Чэрвенкі. Паводле легенды — належалі графу Любанскаму, уладальніку Лошыцы. Як бачу, у гэтым горадзе яшчэ ёсць куды завітаць.

Мой Мінск — гэта мой Мінск.

Памятаю, падчас адной з вылазак заўважылі ў адноўленым будынку ХІХ ст. у гістарычным цэнтры пластыкавыя вокны. Хтосьці з нас кідае: «Слухайце, як гэта мы дапусцілі?.." Паступова прыйшло разуменне, што мы самі адказваем за тое, у якім горадзе нам жыць. Як за ўласны дом. На гэтым адчуванні грунтаваўся мой удзел у кампаніі супраць будаўніцтва высотак у цэнтры, за захаванне казачных дамкоў аўтапарка № 1 на Маякоўскага (хто мне пакажа цяпер, дзе гэтае месца? Тым, хто прыедзе на хакейны чэмпіянат у 2014 г., будзе ікацца на гэтым адрэзку вуліцы, бо вуліцу пашыралі дзеля іх).

Але як правіла, змаганне не прыносіла плёну. «Ну, хоць будзе вопыт». Але вопыту ўжо было зашмат, як і расчараванняў. Унутры закіпала «ярость благородная». Мне сталі зразумелымі і блізкімі рэвалюцыянеры 1917 г. Выходзіла, што не «непавага беларусаў да сваёй гістарычнай спадчыны», а старое як свет буржуйскае безгустоўе, шкурнасць і пасрэднасць вырашаюць, у якім горадзе мы будзем жыць. Мой Мінск — ён драматычны.

Мой Мінск — гэта ўсе яго «мінусы»,

крыніца маёй незадаволенасці. Чаму веласцежка ў горадзе — адна-адзіная, ды і тая так кружляе, што лепей дабірацца звычайнымі ходнікамі? Чаму новыя наварочаныя ліхтары на ёй — нават у самых цёмных месцах паркаў — не запальваюць? Але часу стаць актывістам роварнага руху ўжо не хапае. Моўчкі едзеш далей. А потым радуешся, даведаўшыся, што гэтым пытаннем ужо займаецца нейкая моладзевая ініцыятыва. Яшчэ адна ластаўка «паралельнага грамадства», ініцыятыўнай грамадзянскай супольнасці.

Так з’яўляюцца беларускамоўныя садкі ў Сухараве, нефармальны творчы клуб у прыватным сектары ў Грушаўцы (правобраз будучых мінскіх «Тахелесаў» і «Зарачанскіх рэспублік»). Так узнікае ініцыятыва правесці Дзень вулічных музыкаў у Мінску па прыкладзе аналагічнага фестывалю ў Вільні. Гэта — пульс горада. Добра, што яго яшчэ можна намацаць.

Мой Мінск — гэта яго святы.

Паводле старой добрай традыцыі ўжо за некалькі дзён да 9-га мая я пачынаю распытваць усіх знаёмых, ці ідзе хто-небудзь у паход. Ці проста на пікнік, у вандроўку? Нават на лецішча — толькі б збегчы ад гэтых фільмаў са стрэламі нон-стоп, верталётаў у паветры, георгіеўскіх стужак, якія раздаюцца налева і направа, а затым валяюцца пад нагамі п’янай моладзі. Збегчы ад палатак са смажнямі і півам, сцэнаў з артыстамі, прыгнанымі з раённых цэнтраў творчасці, — ад усяго, што назаўжды перакрывае дарогу шчырасці і прастаце ў дачыненні да пытання аб падзеях 1940-х. Тое ж самае ў мяне з іншымі «дзяржаўнымі» святамі. Толькі адзін раз памятаю, як на свята горада, проста каля фантана ў цэнтры пл. Незалежнасці граў вялікі джазава-эстрадны аркестр. Цуд быў у тым, што сцэны не было. Музыкаў можна было ўшчыкнуць за нос, пацягаць за рукаў, і яны маглі адказаць тым жа! Ледзь не адзіны прыклад карнавальнага настрою.

З гэтай прычыны я ўсімі спосабамі стараюся застацца ў горадзе на Ноч музеяў. Прыемна бачыць людзей, якія прыходзяць на свята на ўласнае жаданне. Прыемна бачыць музеі, што змагаюцца за гледача. Прыемна бачыць натоўпы людзей з добрым настроем, не абумоўленым ідэалагічна-патрыятычным запалам і алкагольным градусам. Пульс яшчэ можна намацаць.

Мой Мінск — гэта яго раёны.

Не, я кажу не пра Савецкі-Фрунзенскі-Партызанскі-Першамайскі і іншыя фантомы. Дарэчы, хоць хто-небудзь ведае, дзе праходзяць межы гэтых паўміфічных тэрытарыяльных адзінак? І няўжо на іх глебе можна выхаваць нейкі «раённы патрыятызм»? Сувеніры з надпісам «П**му раёну — 80!» або званні «ганаровы грамадзянін С**га раёна» патыхаюць бяздушнасцю.

Але я адрозніваю Уручча, з яго разнастайнасцю спальнай архітэктуры і лясочкамі побач, з шыкоўным праспектам, што сваімі агнямі разразае раён надвое. Мяне вабіць Сляпянка з яе лясамі ў цэнтры горада, сядзібай Ваньковічаў на ўскрайку і вадаспадамі Вілейска-Мінскай воднай сістэмы.

Пачуццё замілавання, не іначай, у мяне выклікаюць прыватныя сектары каля Севастопальскага парку ды і ў іншых раёнах. І мяне прыгнятае, што ўсё большая армія спальна-блочных прастакутнікаў няўмольна выціскае гэтыя стракатыя дамкі з майго горада. Чаму б не пакінуць гэтыя закуткі ў спакоі? Жылыя кварталы Жэневы, Парыжа — гэта тыя ж нашыя прыватныя сектары. Нікому ў галаву там не прыйдзе «зачышчаць» тэрыторыю з індывідуальнай, прыватнай забудовай дзеля танных шматпавярховікаў.

Ясна, што тут справа ў нашай беднасці, жаданні зэканоміць. Але дзесьці тут замяшалася і беднасць душэўная. Узгадаем назвы прыпынкаў у сумнавядомай Малінаўцы: «Школа», «Стадыён», «Магазін»… «Пустата». Пустата ў назвах, пустата ў сэрцах і памяці. І хто мне скажа, якое дачыненне мае Сяргей Ясенін да вуліцы, якая не натхняе на напісанне вершаў?.. Атмасфера ўплывае на людзей, якія таксама робяцца ўсё болей безаблічнымі і панурымі. Але як прарыў у гэтай шэрай бессэнсоўнасці — акардэаніст, што нязмушана выдае якіясьці мелодыі на скрыжаванні Ясеніна-Рафіева. І якая яму справа, што гэта падпадае пад артыкул «аб незаконнай прадпрымальніцкай дзейнасці»? Май на дварэ! Дай парадавацца!..

Таксама мне даспадобы Ульянаўская з дахамі дамкоў амаль як у Стакгольме, парк Горкага з яго мосцікамі і амаль 200-гадовай гісторыяй, Чэрвенка з яе шалёнай амплітудай рэльефу і цягнікамі, што праносяцца побач, сталінскія кварталы каля Опернага, на Трактарным і каля ст.м. «Магілёўская», вуліца Авангардная каля Запарожскай плошчы, набярэжная Свіслачы каля к/з «Мінск», што няўхісна вядзе да «Камунаркі» з яе чароўнымі пахамі.

Дарэчы,

Мой Мінск — гэта і яго пахі.

Пахі вугалю каля чыгункі і прыватных сектароў, пахі каля хлебазаводаў. Але на Кісялёва акрамя хлебазаводу — яшчэ і «Аліварыя». Вечарам, асабліва пасля дажджу, тут можна патануць у чароўным водары. Іншы «духмяны» маршрут — вечарком па Кастрычніцкай. На ёй знаходзіцца знакаміты «Крышталь». А сама вулачка вечарам — ідэальнае месца для здымак «Кашмараў на вуліцы Вязаў». Тут проста няма а-ні-ко-га. Толькі шыкоўныя завадскія будынкі ў стылі індустрыяльнай готыкі, ды недарэчны снегавік над прахадной завода з загадкавай абрэвіятурай «МЗОР»…

А яшчэ мой Мінск — гэта і пах асфальту пасля летняга дажджу, гэта і удушлівы СО2 на Нямізе ў гадзіну пік (калі нарэшце мінчукі перасядуць на ровары?), і пахі з трубаў каля Маторнага на Радыяльнай (усіх аматараў індустрыяльных пейзажаў — запрашаю!)…

Але я пачынаў з чароўна-шакаладных пахаў каля «Камунаркі» на Партызанскім, бо

Мой Мінск — гэта мае кавярні.

Я заўважыў устойлівую заканамернасць: ледзь не палова знаёмых хоць калісьці выказвалі намер: зараблю грошы — абавязкова адчыню ўласную кавярню. Маленькую і ўтульную, дзе можна будзе сустракацца як дома. Дзіўным чынам такое жаданне нараджалася пасля паездак у Вільню або польскія гарады.

Але прызнаем, сёння ў Мінску паступова з’яўляюцца такія кавярні (напэўна, хтосьці з маіх сяброў усё-такі зарабіў грошы?). Кавярня — не як месца, каб паабедаць як мага патанней, або наадварот: адчуць сваю абранасць ад таго, што ўсеўся пад якойсьці прэстыжнай шыльдай. Кавярня — як месца, што імітуе цеплыню сустрэчы «ў гасцях», дзе хочацца траціць і траціць грошы на сябе і сяброў… Па-мойму гэтая ўтульнасць грунтуецца адно на «людскасці» ў адносінах да кліента, толькі яна, па вялікім рахунку, і цягне вяртацца ў тое ці іншае месца. З маіх любімых мясцінак-кавярняў відно муры Бернардынскага касцёла, муляжныя навабуды Нямігі, паркавыя алеі каля набярэжнай Свіслачы…

Мой Мінск — гэта і мае паркі.

Колькасць паркаў, іх тэрыторыя, — паказчык таго, наколькі жыццялюбныя людзі жывуць у горадзе, колькі прасторы яны змаглі аддаць пад жыццёвае задавальненне, на шкоду пляцоўкам пад «новы элітны раёнчык». Ды не толькі пад задавальненне. Нябачныя алеі Чалюскінацаў, аддаленыя пагоркі парка Горкага, зацішныя паляны Дружбы народаў, заблытаныя сцежкі на Камсамольскім, — колькі ўсяго абдумана, вырашана, развязана з іх дапамогай!..

Мой Мінск — гэта ўспаміны.

Бывае, ідзеш з якімсьці знаёмым, расказваеш пра горад і не можаш спыніцца ад мноства асацыяцый з падзеямі ўласнага жыцця. Надта шмат мясцінаў у ім ужо неяк «асвоена». Вось з гэтага спуску на Інтэрнацыянальнай гойсалі на скейце, калі машын ужо не было, вось з гэтых дрэваў кідаліся каштанамі ў мінакоў, вось тут ледзь не пабіліся з нейкай кампаніяй праз чаргу ў «Хутка-смачна»… А некаторыя мясціны дагэтуль абыходзіш за кіламетр: сякія-такія цені не варта абуджаць наноў, хоць яны і вабяць настойліва… Зрэшты, менавіта так мой Мінск і робіцца маім Мінскам.

Культура, паводле адной з тэорый, — гэта тое, што асвоена, спазнана чалавекам на ўласным досведзе. Калі даслоўна з лаціны — гэта «апрацоўка зямлі». І кожны чалавек, зразумела, апрацоўвае «зямлю» па-свойму, асвойвае прастору вакол сябе, робіць яе «сваёй». Чым больш спазнаеш нейкую прастору, тым больш яна становіцца тваёй уласнай. Паступова яна ператвараецца ў твой цэлы знакава-сімвалічны свет, дзе кожная мясціна зараджаная пэўнымі асацыяцыямі і мае сваю атмасферу. І вось, перад маімі вачыма ў цэнтры горада — ужо не лесапаркавая зона з наборам алеяў, і нават не парк імя савецкага пісьменніка Максіма Горкага. Для мяне гэта ўжо месца, куды час ад часу завітваю на фальклорныя вечарыны ў «Жар-птушку»…І гэты механізм дзейнічае не толькі на асабістым, але і нацыянальным узроўні.

Мой Мінск — гэта Менск.

Гэта тое, што ўсе мы, пачынаючы ад Дуніна-Марцінкевіча з Купалам, адкрылі для сябе пра свой горад, як мы яго асвоілі. Узгадаем, што пасля «Залатога веку» старабеларускай культуры XVI ст. нашыя гарады, у тым ліку Мінск, былі цэнтрамі якой заўгодна — расійскай, польскай, яўрэйскай, нават нямецкай — але толькі не беларускай культуры. І вось, нарэшце, беларусам самім быў дадзены шанец штосьці сказаць пра свой горад, неяк яго асэнсаваць, штосьці ў ім змяняць (у тым ліку і назвы вуліц). Адсюль — сотні краязнаўчых артыкулаў пра розныя закуткі Мінска, дзясяткі кніг па яго гісторыі, адсюль жа — аднаўленне гістарычнага цэнтра (хаця б у нейкай меры), грамадскія кампаніі па захаванні старых будынкаў.

Такім чынам узнікае ўласна наш, беларускі Менск. Бо, напрыклад, палякам не трэба адкрываць свой Мінск, ён у іх, Мінск-Літэвскі, даўно існуе ў «польскай краёвай» літаратуры ХІХ ст., мемуарных успамінах… Але беларусы яшчэ толькі пачынаюць ствараць свой, уласны Менск, падобна «Пецярбургу Дастаеўскага».

Адзін з прыкладаў — Лявон Вольскі, які сваёй песняй раздвоіў нашу свядомасць. Дакладней, паказаў, як яна раздвоеная:

Мы жывем адначасова у двух гарадах
Падваенне асобы зрывае нам дах
Дык няўжо нам ніколі не склеіць, не сшыць
Менск і Мінск — дзве паловы сталічнай душы?

У нас сапраўды два родныя гарады: адзін — горад нашай мары, з кавярнямі, асяродкамі нефармальнай культуры, адноўленым гістарычным цэнтрам, веласцежкамі…

А па Менску прыемна шпацыраваць
Дробных крамак вітрыны утульна гараць
Там гатычныя вежы касцёлаў старых
Там дахоўка і брук, і двары і муры…

А другі — які пастаянна насоўваецца, наступае, з агрэсіяй і бяздушнасцю, на гэтую мару, на тое, што ўжо ўдалося рэалізаваць:

А у Мінску прапіска і гарвыканкам,
І лядовы палац, і бетонны паркан…

Але гэта — адзін горад, і яго можна толькі прыняць такім, які ён ёсць. Калі прыняць гэты горад, з яго «Калектарнай і Базіснай», недарэчным дзвюхмоўем і іншымі «радасцямі», горад стане сваім. І з гэтым ужо можна штосьці рабіць, можна пракладаць далейшы шлях. Уласным спосабам.

Раман Абрамчук

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ